Projekt brandenburskiego poselstwa na Krym z 1659 roku
Abstrakt
Celem artykułu jest krytyczne wydanie „Kurtzer Entwurff, welcher Gestaldt Seine Churf. D. zu Brandenburg Unser Gnädigster Herre, die vorgenommene Gesandtschafft an den großen Vezir nacher Buda oder Offen und an den Tatarischen Chan nacher Krym, mit leichter Mühe, sicher und ohne große Unkosten abfertigen können”, memoriału Adama Styli dotyczącego przygotowania poselstwa na Krym. Dokument jest przechowywany w Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulrurbesitz Berlin-Dahlem, w zbiorze dokumentów: „Gesandtschafft von Tartarischen Han an S. Ch.D. zu Brandenburg im Feldlager beÿ Bestofft in Jütlandt Anno 1659”. Plan poselstwa powstał w związku z legacją wysłaną przez chana Mewhmeda IV Gereje do elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma i króla duńskiego Fryderyka III. Celem brandenburskiej misji na Krymie miało być uwolnienie mieszkańców Prus Książęcych wziętych do niewoli podczas najazdu ordy na ten kraj w październiku 1656 roku. Publikację tekstu poprzedza omówienie okoliczności powstania źródła, czyli przebiegu poselstwa wysłannika chańskiego Meydan Ghazi Mirzy oraz osiągniętych przez niego rezultatów. Przytoczone zostały również informacje dotyczące autora memoriału. Tekst został opracowany zgodnie z niemieckimi instrukcjami wydawniczymi źródeł nowożytnych.
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych (AGAD) Archiwum Koronne Warszawskie (AKW)
Dział Tatarskie, teczka 76, nr 48; teczka 77, nr 49.
Archiwum Skarbu Koronnego (ASK) II Rachunki Sejmowe, nr 55.
Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulrurbesitz Berlin-Dahlem (GStAPK) I Hauptabteilung (I HA)
Rep. 9 (Polen), nr: 5.ff.7.4; 6.c.c. Rep. 7 (Preussen), nr 155 g.1, vol. I.
Rep. 11 Auswärtige Beziehungen, Akten, nr 10506.
XX Hauptabteilun (XX HA) Ostpreussische Folianten (OsF) 1251
Rigsarkivet København (RA)
Tyske Kancelli, Udenrigske Adelfing (TKUA)
Speciel Del, Tartariet AI.1, Breve fra tartarkhanen på Krim og andre, med oversættelser og koncepter til svar, 1655–1682
Speciel Del, Tartariet AI.2, Tatariska breve 1660–1677 Kopibog Latina, 10, 1652–1661
Abdużemilew Riefat, „Krymskotatarsko-datskaja dipłomatija w dokumientach Krymskogo chanstwa”, Krymskoje istoriczeskoje obozrienije 1 (2020): 180–210. Kochowski Wespazjan, Historia panowania Jana Kazimierza, red. Edward
Raczyński, t. 2 (Poznań: Księgarnia Walentego Stefańskiego, 1840).
Matuz Josef, Krimtatarische Urkunden im Reichsarchiv zu Kopenhagen. Mit historisch-diplomatischen und sprachlichen Untersuchungen (Freiburg: Klau Schwarz Verlag, 1976).
Augusiewicz Sławomir, Działania militarne w Prusach Książęcych w latach 1656–1657 (Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńkiego, 1999). Hammer Joseph, Geschichte des Osmanischen Reiches, t. 6 (Pest: C.A. Hartenleben’s Verlage, 1830).
Hammer-Purgstall Joseph, Geschichte der Chane der Krim unter osmanischer Herrschaft als Anhang zur Geschichte des osamanischen Reichs (Wien: K.K. Hofund Staatsdruckerei, 1856).
Kołodziejczyk Dariusz, The Crimean Khanate and Poland-Lithuania. International diplomacy on the European periphery (15th–18th century). A study of peace treaties followed by annotated documents (Leiden, Boston: Koninklijke Brill NV, 2011).
Mundt Theodor, Krim-Girai, ein Bundesgenosse Friedrichs des Großen. Ein Vorspiel der russisch-tūrkische Kämpfe (Berlin: Verlag von Heinrich Schindler, 1855).
Ochmann-Staniszewska Stefania, Staniszewski Zdzisław, Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo – doktryna – polityka, t. 2 (Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2000).
Augusiewicz Sławomir, „Jeńcy szwedzcy w niewoli na Krymie i Budziaku w latach 1656–1661”, Saeculum Christianum 32/1 (2025) [w druku].
Bolte Johannes, „Die beiden ältestens Verdeutschungen von Miltons verloenem Paradies”, Zeitschrift für vergleichende Litteraturgeschichte und RenaissenceLitteratur, Neue Folge 1 (1888): 426–438.
„Empfehlungen zur Edition Frühneuzeitlicher Texte”, Berichte zur Wissenschaftsgeschichte, History of Science and Humanities 4 (1981): 167–178.
Hajdecki Aleksander, „Vestigia Polonorum Viennensia. Studium archiwalne”, Przegląd Polski 38 (1903), 71–104.
Hotopp-Riecke Mieste, „Crimean Tatar-German written heritage in German Archives”, Krymskoje istoriczeskoje obozrienije 1 (2020): 306–317.
Hotopp-Riecke Mieste, „Tatarisch-preußische Interferenzen im 17. und 18. Jahrhundert. Eine Beziehungsgeschichte”, Österreichische Zeitschrift fūr Geschichtwissenschaften 28 (2017): 65–90.
Saring Hans, „Tatarische Gesandtschaften an Kurfürst Friedrich Wilhelm während des ersten Nordischen Krieges”, Forschungen zur Brandenburgischen und Preußischen Geschichte 46 (1934): 374–380.
Saring Hans, „Tatarische Gesandtschaften an den kurbrandenburgischen Hof nach dem ersten Nordischen Krieg bis zum Ende der Regierungszeit des Großen Kurfürsten”, Forschungen zur Brandenburgischen und Preußischen Geschichte 49 (1937): 115–124.
Schultze Johannes, „Grundsätze für die äussere Textgestaltung bei der Herausgabe von Quellen zur neueren Geschichte”, Forschungen zur Brandenburgischen und Preussischen Geschichte 43 (1930): 345–354.
Baranowski Bohdan, „Tatarszczyzna wobec wojny polsko-szwedzkiej w latach 1655–1660”, w Polska w okresie drugiej wojny północnej 1655–1660, t. 1: Rozprawy (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957), 453–489.
Lewis Bernard, „Some danisch-tatar exchanges in the 17th. Century”, w Zeki Velidi Togan’a Armagan, Symbolae in Honorem Z.V. Togam (Istanbul: Maarif Press, 1955), 137–144.
Schmidt-Rösler Andrea, „Uneinigkeit der Zungen” und „Zwietracht der Gemüther”. Aspekte und Sprache, Sprachwahl und Komunikation füneuzeitlicher Diplomatie”, w Unwissen und Missverständnisse im vormodernen Friedenprozess, red. Martin Espoenhorst (Göttingen:Vandenhoeck & Ruprecht, 2013), 167–202.
Dawne ortografie, gramatyki i podręczniki języka polskiego, Seria A, 2014, https://gramatyki.uw.edu.pl/book/259 (dostęp: 28.06.2025).
Copyright (c) 2025 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
