The Changing Fortunes of the Hospital Parish in Zebrzydowice
Abstract
The issue of the hospital parish in Zebrzydowice is closely related to Mikołaj Zebrzydowski, the founder of the hospital at the family seat designated for 12 military veterans in 1599. Most patients belonged to the Soldier Fraternity of St. Michael the Archangel founded by the voivode in 1596. It was his intention that the sick staying there would receive proper care for both body and soul, so the management of the shelter and the care of the patients’ needs were entrusted to the local parish priest, who was also the provost of the hospital. In time, it turned out that this solution did not satisfy the founder, and he eventually decided to hand the work over to the Brothers Hospitallers of St. John of God, whom he brought to Zebrzydowice from Cracow in 1611. This article shows one stage of the process of seeking to find a better way to manage the foundation and the parish simultaneously, which Zebrzydowski tried to achieve as early as 1601. A hitherto unpublished document by Bishop Bernard Maciejowski dated August 3, 1601, registered in the Acts of the Bishop of Cracow (edition with translation in the Appendix) brought forth a solution seeking to maintain the hospital at the expense of the local parish, while the person linking the two administrative units was henceforth to be a hospital provost and not the parish priest. At the same time, the document is an interesting example of the bishop’s cooperation with the nobility in ecclesiastical matters, which was extremely important in the system of interdependence between the collators of the local church and the ordinary bishop, who was responsible for all ecclesiastical life in the territory of the diocese he administered.
References
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie: Acta Episcopalia, AEP 35, 38. Acta Officialia, AOFF 112, 113, 114, 117. Acta Visitationis, AV 8, AV Cap 45.
Archiwum Narodowe w Krakowie: Castrensia Cracoviensia 29/5/0/1/168, 193
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Metryka Koronna 38/2194
Listy ks. Piotra Skargi z lat 1566–1610, red. Jan Sygański (Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Jezusowego, 1912).
Księgi egzaminów do święceń z lat 1573–1614, red. Zdzisław Pietrzyk (Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1991).
Barycz Henryk, „Dobrocieski Mikołaj”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 5 (Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1939–1946), 242–243.
Biedrzycka Agnieszka, Kawecki Robert, „Szyszkowski Marcin”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 50 (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN, 2015), 392–406.
Boniecki Adam, Herbarz polski, t. V (Warszawa: Gebethner i Wolff, 1902), 327.
Derwich Marek, „Mnisi w polskim mieście średniowiecznym”, w: Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. Halina Manikowska, Hanna Zaremska (Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 2002), 143–160.
Duchniewski Jerzy, „Bonifratrzy”, w: Encyklopedia Katolicka, t. II (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1989), kol. 799–800.
Dzięgielewski Jan, Maciszewski Jarema, „Maciejowski Bernard”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 19 (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN, 1974), 48–52.
Gapski Henryk, „Bonifratrzy w Europie Środkowo-Wschodniej do końca XVIII wieku. Rozwój sieci konwentów-szpitali”, w: „Bracia czyńcie dobro”. 400 lat Zakonu Bonifratrów w Polsce 1609–2009, red. Marian Surdacki (Kraków: Konwent Bonifratrów, 2009), 51–60.
Glemma Tadeusz, „Frydrychowski Jan”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 7 (Kraków: Polska Akademia Umiejętności; Wrocław: Polska Akademia Nauk – Instytut Historii. Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1958), 175.
Graff Tomasz, Wołyniec Bartłomiej, Wróbel Elżbieta Elena, Mikołaj Zebrzydowski 1553–1620. Szkic biograficzny (Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2020).
Guzowski Piotr, „Bernard Maciejowski i Mikołaj Zebrzydowski – biografie (prawie) równoległe”, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI– XVIII wieku, red. Jerzy Urwanowicz, Ewa Dubas-Urwanowicz, Piotr Guzowski (Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2003), 71–93.
Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do poł. XIX w., oprac. Kazimierz Lepszy (Warszawa: Zakład im. Ossolińskich, 1953).
Klima Teofil, Historia szpitala i klasztoru Bonifratrów w Zebrzydowicach na 300-letni jubileusz (Wadowice: Komitet Budowy Szpitala w Zebrzydowicach, 1911).
Komarynska Helena, Szpital Bonifratrów w Krakowie w XVII–XVIII wieku (Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2010).
Komarynska Helena, „Początki fundacji bonifratrów w Krakowie”, w: „Bracia czyńcie dobro”. 400 lat Zakonu Bonifratrów w Polsce 1609–2009, red. Marian Surdacki (Kraków: Konwent Bonifratrów, 2009), 117–125.
Kopiczko Andrzej, „Tylicki Piotr”, w: Encyklopedia Katolicka, t. XIX (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2013), kol 1217–1218.
Kowalska Halina, „Hieronim Ręczajski”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 31 (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN, 1988–1989), 239–240.
Kowalska Halina, „Ligęza Hermolaus z Bobrku”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 17 (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN, 1972), 315–316.
Kozłowska Anna, „Dobrocieski Mikołaj”, w: Encyklopedia Katolicka, t. III (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1979), kol. 1385.
Kuśka Maksymilian, Marecki Józef, Inwentarz Archiwum Konwentu Bonifratrów w Zebrzydowicach (Zebrzydowice: Konwent Bonifratrów pw. św. Floriana, 2017).
Litak Stanisław, „Szpitale w Polsce przedrozbiorowej. Rozwój i problematyka”, w: Szpitalnictwo w dawnej Polsce, red. Maria Dąbrowska, Jerzy Kruppe (Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 1998), 13–31.
Łętowski Ludwik, Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. 2, cz. 2 (Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1852).
Obłąk Jan, Kardynał Bernard Maciejowski jako biskup krakowski (Olsztyn: Julian Wojtkowski, 2008).
Panuś Kazimierz, „Łukasz Doktorek”, w: Encyklopedia Katolicka, t. XI (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2006), kol. 610.
Partyka Wiesław, „Prepozytury szpitalne w Ordynacji Zamojskiej w okresie przedrozbiorowym”, w: Społeczeństwo a dobroczynność i opieka społeczna, red. Iwona M. Dacka-Górzyńska, Andrzej Karpiński (Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2020), 55–79.
Pietrzkiewicz Iwona, Miser res sacra. Bonifratrzy w dawnej Rzeczypospolitej (Kraków: Bikstudio, Krzysztof Marek Szwaczka, 2009).
Salaterski Stanisław, Katalog prałatów i kanoników kapituły św. Małgorzaty p.m. w Nowym Sączu (1448–1791) (Nowy Sącz; Tarnów: Parafia Katedralna, 1997), 198.
Surdacki Marian, Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2015).
Uruski Seweryn, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 12 (Warszawa: Gebethner i Wolf, 1915), 111.
Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Stanisław Cynarski, Alicja Falniowska-Gradowska, red. Antoni Gąsiorowski (Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1990).
Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. Krzysztof Chłapowski et al., red. Antoni Gąsiorowski (Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1992).
Wierzbicki Leszek Andrzej, Senatorowie koronni na sejmach Rzeczypospolitej w XVII wieku (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2017).
Bartkowiak Edyta, „Z tradycji szpitalnictwa w dawnej Polsce”, Colloqiua Theologica Ottoniana 1 (2009): 103–121.
Burdzy-Jeżewska Dominika, „Szpital Świętego Ducha de Saxia w Sandomierzu w XVI wieku”, Almanach Historyczny 23 (2021): 199–215.
Guzowski Piotr, „Postawa prymasa Bernarda Maciejowskiego w dobie rokoszu sandomierskiego”, Studia Podlaskie 11 (2001): 35–50.
Hałaburda Marek, „Prepozytura szpitalna w Kraśniku w świetle staropolskich wizytacji biskupich”, Textus et studia 2 (2016): 7–35.
Kumor Bolesław, „Opieka społeczna Kościoła w świetle ustawodawstwa synodalnego w Polsce (do 1795)”, w: Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. Urszula Augustyniak, Andrzej Karpiński (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1999): 10–18.
Kowalski Waldemar, „Prepozytura kielecka w XVI stuleciu: wierni i ich duszpasterze”, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 115 (2021): 197–251.
Kuźniewska Zofia, „Synody w służbie opieki charytatywnej w Polsce”, Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego 9 (2017): 285–297.
Pietrzyk Zdzisław, Poczet rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego 1400–2000 (Kraków: Wydaw. Jagiellonia A., 2000): 159.
Rymar Edward, „Średniowieczna prepozytura biskupstwa poznańskiego w Kaliszu Pomorskim”, Przegląd Zachodniopomorski (2001), z. 1: 21–37.
Staniszewski Paweł, „Opieka społeczna w Polsce przedrozbiorowej w ustawodawstwie państwowym”, Studia Loviciensia 4 (2002): 233–252.
Surdacki Marian, „Prepozytury szpitalne – podstawowy typ polskiego szpitala średniowiecznego”, Nasza Przeszłość 125 (2015): 5–53.
Surdacki Marian, „Szpitalnictwo zakonne w średniowiecznej Polsce”, Roczniki Humanistyczne 63 (2015), z. 2: 49–98.
Surdacki Marian, „Ustrój polskich szpitali potrydenckich”, Roczniki Humanistyczne 48 (2000), z. 2 specjalny: 543–560.
Surdacki Marian, „Źródła normatywne kościelne jako podstawa badań nad szpitalnictwem w Polsce przedrozbiorowej” , Roczniki Nauk Społecznych 18 (1990), z. 2: 57–70.
Wójcik Walenty, „Synody polskie w latach 1918–1968 na tle rozwoju ustawodawstwa synodalnego w Polsce”, Prawo Kanoniczne 13 (1970), nr 3: 127–165.
Wróbel Elżbieta Elena, „Bractwo pana wojewody”, Folia Historica Cracoviensia 12 (2006): 151–161.
Zabraniak Sławomir, „Wieluńska prepozytura szpitalna pw. Ducha Świętego w XVII i XVIII w., Rocznik Wieluński 14 (2014): 207–220.
Corpus Academicum Cracoviense (CAC), http://cac.historia.uj.edu.pl/oso- ba/846019_Wiktoryn_Swinarski_Szwinarski_%C5%9Awinarski_z_Janiszowa_syn_Andrzeja (dostęp: 27.09.2021).
Copyright (c) 2023 Jesuit University Ignatianum in Krakow
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
The Yearbook only accepts materials for publication that are free of all conflicts of interest, and that in no way involve conflicts over authorship, copyright, etc. The Editors will take action against any cases of plagiarizing, ghostwriting1, guest/honorary authorship2, etc. Where co-authored work is concerned, the Author listed first is expected to take responsibility for the submission, and is required to make clear the contributions of all of the Co-Authors involved. In the event of the publication owing its existence to funding dedicated to this purpose, this fact should be made clear: e.g. in any note of thanks/acknowledgement, or in a footnote, etc. Explicit notification should be given of any form of reprinting, with the appropriate evidence of permission to publish being furnished as required. Any impropriety on the part of Authors/Reviewers risks exposing them to appropriate responses from the relevant institutions.
______
1 This term refers to instances of a person who has made an essential contribution being omitted from the list of authors, or from notes conveying gratitude and/or acknowledgement.
2 This occurs when a person who has made either an insignificant contribution or no contribution at all nevertheless appears on the list of authors.
