Zmienne losy prepozytury szpitalnej w Zebrzydowicach
Abstrakt
Tematyka prepozytury szpitalnej w Zebrzydowicach jest ściśle związana z osobą Mikołaja Zebrzydowskiego, który w 1599 roku ufundował w rodowej siedzibie szpital dla 12 weteranów wojskowych, przede wszystkim dla tych, którzy należeli do bractwa żołnierskiego świętego Michała Archanioła założonego przez wojewodę w 1596 roku. W jego zamierzeniu przebywający tam chorzy mieli otrzymać odpowiednią opiekę zarówno dla ciała, jak i dla duszy, dlatego też zarząd przytułku oraz troskę o potrzeby pacjentów zostały powierzone miejscowemu proboszczowi, który był zarazem prepozytem tegoż szpitala. Z czasem okazało się, iż takie rozwiązanie nie zadowalało fundatora i ostatecznie zdecydował on o przekazaniu tego dzieła braciom bonifratrom, których sprowadził do Zebrzydowic z Krakowa w 1611 roku. W niniejszym artykule został ukazany jeden z etapów procesu poszukiwania lepszego sposobu na zarządzanie równocześnie fundacją i parafią, który Zebrzydowski spróbował wcielić w życie już w 1601 roku. Niepublikowany dotąd dokument biskupa Bernarda Maciejowskiego z 3 sierpnia 1601 roku, oblatowany w aktach czynności biskupa krakowskiego (edycja wraz z tłumaczeniem w aneksie), wprowadzał rozwiązanie dążące do utrzymania prepozytury kosztem miejscowej parafii, zaś osobą łączącą obie jednostki administracyjne miał być od tej pory prepozyt, a nie proboszcz. Dokument ten stanowi zarazem ciekawy przykład współpracy biskupa ze szlachtą w sprawach kościelnych, co było niezwykle istotne w ówczesnym systemie zależności pomiędzy kolatorami miejscowego kościoła a biskupem ordynariuszem, odpowiedzialnym za całość życia kościelnego na terytorium zarządzanej przez siebie diecezji.
Bibliografia
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie: Acta Episcopalia, AEP 35, 38. Acta Officialia, AOFF 112, 113, 114, 117. Acta Visitationis, AV 8, AV Cap 45.
Archiwum Narodowe w Krakowie: Castrensia Cracoviensia 29/5/0/1/168, 193
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie: Metryka Koronna 38/2194
Listy ks. Piotra Skargi z lat 1566–1610, red. Jan Sygański (Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Jezusowego, 1912).
Księgi egzaminów do święceń z lat 1573–1614, red. Zdzisław Pietrzyk (Kraków: Uniwersytet Jagielloński, 1991).
Barycz Henryk, „Dobrocieski Mikołaj”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 5 (Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1939–1946), 242–243.
Biedrzycka Agnieszka, Kawecki Robert, „Szyszkowski Marcin”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 50 (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN, 2015), 392–406.
Boniecki Adam, Herbarz polski, t. V (Warszawa: Gebethner i Wolff, 1902), 327.
Derwich Marek, „Mnisi w polskim mieście średniowiecznym”, w: Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, red. Halina Manikowska, Hanna Zaremska (Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Historii PAN, 2002), 143–160.
Duchniewski Jerzy, „Bonifratrzy”, w: Encyklopedia Katolicka, t. II (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1989), kol. 799–800.
Dzięgielewski Jan, Maciszewski Jarema, „Maciejowski Bernard”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 19 (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN, 1974), 48–52.
Gapski Henryk, „Bonifratrzy w Europie Środkowo-Wschodniej do końca XVIII wieku. Rozwój sieci konwentów-szpitali”, w: „Bracia czyńcie dobro”. 400 lat Zakonu Bonifratrów w Polsce 1609–2009, red. Marian Surdacki (Kraków: Konwent Bonifratrów, 2009), 51–60.
Glemma Tadeusz, „Frydrychowski Jan”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 7 (Kraków: Polska Akademia Umiejętności; Wrocław: Polska Akademia Nauk – Instytut Historii. Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1958), 175.
Graff Tomasz, Wołyniec Bartłomiej, Wróbel Elżbieta Elena, Mikołaj Zebrzydowski 1553–1620. Szkic biograficzny (Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2020).
Guzowski Piotr, „Bernard Maciejowski i Mikołaj Zebrzydowski – biografie (prawie) równoległe”, w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI– XVIII wieku, red. Jerzy Urwanowicz, Ewa Dubas-Urwanowicz, Piotr Guzowski (Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2003), 71–93.
Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do poł. XIX w., oprac. Kazimierz Lepszy (Warszawa: Zakład im. Ossolińskich, 1953).
Klima Teofil, Historia szpitala i klasztoru Bonifratrów w Zebrzydowicach na 300-letni jubileusz (Wadowice: Komitet Budowy Szpitala w Zebrzydowicach, 1911).
Komarynska Helena, Szpital Bonifratrów w Krakowie w XVII–XVIII wieku (Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, 2010).
Komarynska Helena, „Początki fundacji bonifratrów w Krakowie”, w: „Bracia czyńcie dobro”. 400 lat Zakonu Bonifratrów w Polsce 1609–2009, red. Marian Surdacki (Kraków: Konwent Bonifratrów, 2009), 117–125.
Kopiczko Andrzej, „Tylicki Piotr”, w: Encyklopedia Katolicka, t. XIX (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2013), kol 1217–1218.
Kowalska Halina, „Hieronim Ręczajski”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 31 (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN, 1988–1989), 239–240.
Kowalska Halina, „Ligęza Hermolaus z Bobrku”, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 17 (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, PAN, 1972), 315–316.
Kozłowska Anna, „Dobrocieski Mikołaj”, w: Encyklopedia Katolicka, t. III (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1979), kol. 1385.
Kuśka Maksymilian, Marecki Józef, Inwentarz Archiwum Konwentu Bonifratrów w Zebrzydowicach (Zebrzydowice: Konwent Bonifratrów pw. św. Floriana, 2017).
Litak Stanisław, „Szpitale w Polsce przedrozbiorowej. Rozwój i problematyka”, w: Szpitalnictwo w dawnej Polsce, red. Maria Dąbrowska, Jerzy Kruppe (Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, 1998), 13–31.
Łętowski Ludwik, Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. 2, cz. 2 (Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 1852).
Obłąk Jan, Kardynał Bernard Maciejowski jako biskup krakowski (Olsztyn: Julian Wojtkowski, 2008).
Panuś Kazimierz, „Łukasz Doktorek”, w: Encyklopedia Katolicka, t. XI (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2006), kol. 610.
Partyka Wiesław, „Prepozytury szpitalne w Ordynacji Zamojskiej w okresie przedrozbiorowym”, w: Społeczeństwo a dobroczynność i opieka społeczna, red. Iwona M. Dacka-Górzyńska, Andrzej Karpiński (Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2020), 55–79.
Pietrzkiewicz Iwona, Miser res sacra. Bonifratrzy w dawnej Rzeczypospolitej (Kraków: Bikstudio, Krzysztof Marek Szwaczka, 2009).
Salaterski Stanisław, Katalog prałatów i kanoników kapituły św. Małgorzaty p.m. w Nowym Sączu (1448–1791) (Nowy Sącz; Tarnów: Parafia Katedralna, 1997), 198.
Surdacki Marian, Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 2015).
Uruski Seweryn, Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 12 (Warszawa: Gebethner i Wolf, 1915), 111.
Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy, oprac. Stanisław Cynarski, Alicja Falniowska-Gradowska, red. Antoni Gąsiorowski (Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1990).
Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy, oprac. Krzysztof Chłapowski et al., red. Antoni Gąsiorowski (Kórnik: Biblioteka Kórnicka, 1992).
Wierzbicki Leszek Andrzej, Senatorowie koronni na sejmach Rzeczypospolitej w XVII wieku (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2017).
Bartkowiak Edyta, „Z tradycji szpitalnictwa w dawnej Polsce”, Colloqiua Theologica Ottoniana 1 (2009): 103–121.
Burdzy-Jeżewska Dominika, „Szpital Świętego Ducha de Saxia w Sandomierzu w XVI wieku”, Almanach Historyczny 23 (2021): 199–215.
Guzowski Piotr, „Postawa prymasa Bernarda Maciejowskiego w dobie rokoszu sandomierskiego”, Studia Podlaskie 11 (2001): 35–50.
Hałaburda Marek, „Prepozytura szpitalna w Kraśniku w świetle staropolskich wizytacji biskupich”, Textus et studia 2 (2016): 7–35.
Kumor Bolesław, „Opieka społeczna Kościoła w świetle ustawodawstwa synodalnego w Polsce (do 1795)”, w: Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku, red. Urszula Augustyniak, Andrzej Karpiński (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper, 1999): 10–18.
Kowalski Waldemar, „Prepozytura kielecka w XVI stuleciu: wierni i ich duszpasterze”, Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 115 (2021): 197–251.
Kuźniewska Zofia, „Synody w służbie opieki charytatywnej w Polsce”, Rocznik Towarzystwa Naukowego Płockiego 9 (2017): 285–297.
Pietrzyk Zdzisław, Poczet rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego 1400–2000 (Kraków: Wydaw. Jagiellonia A., 2000): 159.
Rymar Edward, „Średniowieczna prepozytura biskupstwa poznańskiego w Kaliszu Pomorskim”, Przegląd Zachodniopomorski (2001), z. 1: 21–37.
Staniszewski Paweł, „Opieka społeczna w Polsce przedrozbiorowej w ustawodawstwie państwowym”, Studia Loviciensia 4 (2002): 233–252.
Surdacki Marian, „Prepozytury szpitalne – podstawowy typ polskiego szpitala średniowiecznego”, Nasza Przeszłość 125 (2015): 5–53.
Surdacki Marian, „Szpitalnictwo zakonne w średniowiecznej Polsce”, Roczniki Humanistyczne 63 (2015), z. 2: 49–98.
Surdacki Marian, „Ustrój polskich szpitali potrydenckich”, Roczniki Humanistyczne 48 (2000), z. 2 specjalny: 543–560.
Surdacki Marian, „Źródła normatywne kościelne jako podstawa badań nad szpitalnictwem w Polsce przedrozbiorowej” , Roczniki Nauk Społecznych 18 (1990), z. 2: 57–70.
Wójcik Walenty, „Synody polskie w latach 1918–1968 na tle rozwoju ustawodawstwa synodalnego w Polsce”, Prawo Kanoniczne 13 (1970), nr 3: 127–165.
Wróbel Elżbieta Elena, „Bractwo pana wojewody”, Folia Historica Cracoviensia 12 (2006): 151–161.
Zabraniak Sławomir, „Wieluńska prepozytura szpitalna pw. Ducha Świętego w XVII i XVIII w., Rocznik Wieluński 14 (2014): 207–220.
Corpus Academicum Cracoviense (CAC), http://cac.historia.uj.edu.pl/oso- ba/846019_Wiktoryn_Swinarski_Szwinarski_%C5%9Awinarski_z_Janiszowa_syn_Andrzeja (dostęp: 27.09.2021).
Copyright (c) 2023 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Rocznik przyjmuje do druku wyłącznie materiały, które nie wchodzą w żaden konflikt interesów, żaden konflikt z prawem autorskim itp. Redakcja prowadzi działania przeciw: plagiatom, ghostwriting1, guest/honorary authorship2 itp. Autor pracy zbiorowej, który jest pierwszy na liście, bierze na siebie odpowiedzialność i ma obowiązek przedstawić wkład wszystkich współautorów. Jeśli publikacja powstała dzięki dedykowanym środkom finansowym, należy ujawnić to np. w Podziękowaniu, przypisie itp. Ew. przedruki wymagają jawnego zgłoszenia i okazania odpowiedniego pozwolenia wydawniczego. Autorzy / Recenzenci nierzetelni narażają się na reakcję właściwą stosownym instytucjom.
______
1 Ma to miejsce, gdy osoba mająca istotny wkład jest pominięta na liście Autorów czy w Podziękowaniu.
2 Zachodzi, gdy na liście autorskiej pojawia się osoba mająca znikomy/żaden udział w pracy.
