Strój, ubiór, kostium jako symbole kulturowe
Abstrakt
Na przestrzeni wieków odzienie – mówiąc najogólniej o wszelkich odmianach ubiorów, strojów czy kostiumów – zyskało wiele funkcji, stając się jednym z najbardziej reprezentatywnych wyznaczników kultury. Ubiory, stroje, kostiumy w całej swojej diachronicznej i synchronicznej złożoności – poza ich ściśle pragmatycznym, utylitarnym wymiarem – pełnią bowiem funkcję swoistych symbolicznych markerów jasno i jednoznacznie określających odgrywaną przez kogoś w danej chwili rolę społeczną, a także odzwierciedlających aprobatę bądź sprzeciw wobec obowiązującej hierarchii wartości i dominujących wzorów kulturowych. Ubranie, a szczególnie strój czy kostium, ujmowane jako integralna całość lub też jako ich poszczególne elementy, mimo swojej materialności są bowiem nasycone tym, co niematerialne wartościami estetycznymi, jak również właśnie znaczeniami symbolicznymi, komunikującymi (bardziej lub mniej bezpośrednio) tożsamość, poglądy, system przynależności do określonego kręgu kulturowego, warstwy społecznej, grupy zawodowej czy subkulturowej. Odzież może bowiem hierarchizować bądź egalitaryzować: wyróżniać kogoś na tle innych lub pozwolić mu się zamaskować, może ujednolicać, zacierać różnice, wskazywać na społeczny prestiż lub poślednią funkcję pełnioną w danej społeczności, ujawniać pragnienia, tęsknoty, marzenia i aspiracje, a także wpisywać się w dyskurs pomiędzy wzorotwórczymi centrami kulturowymi a satelickimi peryferiami z ich kompleksami bądź buntem wobec tego, co nie jest własne i rodzime, czego konsekwencją bywa współcześnie zwrot ku etnicznym źródłom postrzegania siebie i otaczającego świata.
Bibliografia
Baldwin, E., Longhurst, B., McCracken, S., Ogborn, M. i Smith, G. (2007). Wstęp do kulturoznawstwa, przeł. M. Kaczyński, J. Łoziński i T. Rosiński. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.
Barthes, R. (2005). System mody, przeł. M. Falski. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Bogatyriew, P. (1979). Semiotyka kultury ludowej, wstęp, wybór i oprac. M.R. Mayenowa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Boucher, F. (2006). Historia mody, dzieje ubiorów od czasów prehistorycznych do końca XX wieku, przeł. P. Wrzosek i A. Sieradzka. Warszawa: Arkady.
Braudel, F. (1992). Kultura materialna, gospodarka i kapitalizm, XV–XVIII wiek, przeł. E.D. Żółkiewska, t. 1–3. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Cassirer, E. (1971). Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, przeł. A. Staniewska. Warszawa: Czytelnik.
Czerwińska, K. (2018). Przepakować dziedzictwo. Przeszłość jako projekcja rzeczywistości – przypadki śląskie. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Frye, N. (1998). Wielki Kod. Biblia i literatura, przeł. A. Fulińska, wstęp M.P. Markowski. Bydgoszcz: „Homini”.
Grabowski, M. (2003). Wstyd i nagość. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Gruchoła, M. (2018). Ubiór, strój i kostium w kontekście ubieralnej elektroniki (wearable electronic), Zeszyty Naukowe KUL, nr 61(4), 375–392.
Grzejszczak, Ł. (2021). „Być dobrze zasznurowaną”. Gorset w modzie damskiej, czyli o reinterpretacji przeszłości. Techne.Texnhn, nr 7, 91–106.
Hadnagy, C. (2021). Socjotechnika. Metody manipulacji i ludzki aspekt bezpieczeństwa, przedm. P. Ekman, przeł. J. Sugiero. Gliwice: Wydawnictwo Onepress.
Hańderek, J. (2019). Wstęp. Filozofia mody – moda jako system kultury. Maska, nr 2(42), 5–14.
Huizinga, J. (1992). Jesień średniowiecza, przeł. T. Brzostowski, wstępem opatrzył H. Barycz, posłowie S. Herbst. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Jaspers, K. (1998). Wiara filozoficzna wobec objawienia, przeł. G. Sowinski. Kraków: Znak.
Kantor, R. (1982). Ubiór, strój, kostium. Funkcje odzienia w tradycyjnej społeczności wiejskiej w XIX wieku i w początkach XX wieku na obszarze Polski. Kraków: Uniwersytet Jagielloński.
Kowalski, A.P. (1999). Symbol w kulturze archaicznej. Poznań: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza. Wydawnictwo Naukowe Instytutu Filozofii.
Księga Rodzaju. W: Biblia Tysiąclecia, wyd. IV. Poznań: Wydawnictwo Pallottinum. Pozyskano z: https://biblia.deon.pl/ (dostęp: 10.11.2023).
Kuczyńska, A. (1983). Wzory modne w życiu codziennym. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Łotman, J. (2010). Rosja i znaki. Kultura szlachecka w wieku XVIII i na początku XIX, przeł. B. Żyłko. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria.
Muller, A. (2018). (Nie)widowiskowe ciała (nie) idą na wojnę. Uniformy i dyscyplina. Er(r)go. Teoria – Literatura – Kultura, nr 2(37). Pozyskano z: https://journals.us.edu.pl/index.php/ERRGO/article/view/6408 (dostęp: 10.11.2023).
Nadolski, A. (1979). Broń i strój rycerstwa polskiego w średniowieczu. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Obtułowicz, B. (2007). Bunt długich peleryn i kapeluszy z szerokim rondem – znamienny symptom upadku ancien régime’u w Hiszpanii w połowie XVIII wieku. Res Gestae. Czasopismo Historyczne, 6, 77–110.
Oesterreicher-Mollwo, M. (1992). Leksykon symboli, przeł. J. Prokopiuk. Warszawa: ROK Corporation.
Ogonowska, A. (2012). Ubiór jednostki jako przedmiot interpretacji i badań interdyscyplinarnych. W: P. Francuz (red.), Komunikacja wizualna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Peterson, E. (2010). Teologia odzienia. Za: G. Agamben, Nagość. Warszawa: W.A.B.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych (1971). Poznań–Warszawa: Wydawnictwo Pallotinum.
Roćko, A. (2015). Kontusz i frak. O symbolice stroju w XVIII-wiecznej literaturze polskiej. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Rotter, L. (2016). Funkcja semantyczna stroju na przykładzie portretów i fotografii ziemian polskich. W: J. Marecki i L. Rotter (red.), Krajobraz semantyczny wsi i miast. Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II.
Salwa, K. (2011). Jak rozróżnić kobiety należące do różnych klas społecznych? Ubiór jako jeden z wyznaczników przynależności klasowej. Maska, nr 10(10), 83–99.
Samecka, A. (2016). Modoterapia, czyli po co ci tyle ubrań. Bielsko Biała: Wydawnictwo Pascal.
Simmel, G. (2007). Filozofia mody, przeł. S. Magala. W: P. Sztompka i M. Kucia (red.), Socjologia. Lektury. Kraków: Znak.
Szymczak, A. (2017). Ubiór jako narzędzie buntu, czyli zmiany kobiecego stroju w XX wieku. W: I. Desperak i I. Kuźma (red.), Kobiety niepokorne. Reformatorki – buntowniczki – rewolucjonistki. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Toussaint-Samat, M. (2002). Historia stroju, przeł. K. Szerzyńska-Maćkowiak, Warszawa: W.A.B.
Ubiór (1985). W: A. Brückner (red.), Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Ubiór (1991). W: W. Kopaliński, Słownik symboli. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Wyszyńska, A. (2014). Symbol czy tradycja? Kilka uwag o archaizacji stroju w sztuce XV i XVI wieku. W: R. Eysymontt i R. Kaczmarek (red.), Procesy przemian w sztuce średniowiecznej. Przełom – regres – innowacja – tradycja. Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki, 331–340.
Żygulski, Z. jun. (1994). Strój jako forma symboliczna. W: Ubiory w Polsce. Materiały z III Sesji Klubu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej przy Oddziale Warszawskim Historyków Sztuki, październik 1992 (red. nauk. A. Sieradzka, K. Turska). Warszawa: „Kopia”.
Copyright (c) 2023 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
