Włoskie inspiracje malarskiej dekoracji Macieja Jana Meyera z pierwszej połowy XVIII wieku w kaplicy Szembekowskiej przy katedrze we Fromborku
Abstrakt
Biskup warmiński Krzysztof Andrzej Jan Szembek ze Słupowa (1680–1740) przy archikatedrze we Fromborku ufundował kopułową kaplicę relikwiarzową pw. Najświętszego Salwatora i św. Teodora Męczennika (Teodora z Amazji), zwaną także Szembekowską. Całość wnętrza kaplicy pokrywają freski wykonane około 1735 roku przez Macieja Jana Meyera (Matthiasa Johanna Meyera) z Lidzbarka Warmińskiego. Wykształcony w Italii artysta wykonał polichromię w typie malarstwa iluzjonistyczno-architektonicznego określanego jako kwadratura. W dolnej części kaplicy przedstawiono popiersia świętych oraz w całej postaci św. Teodora z Amazji, a w czaszy kopuły adorację Trójcy Świętej oraz Krzyża Świętego przez Matkę Boską i świętych. Poprzez metodę porównawczą omówiono dekorację kaplicy w kontekście zagadnień malarstwa kwadraturowego rozwijającego się we Włoszech, a następnie w Europie Środkowej, zwłaszcza pod koniec XVII i w I połowie XVIII wieku. Ważną rolę w tym zakresie odegrał Andrea Pozzo (1642-1709) oraz artyści, którzy z Italii pochodzili bądź też tam studiowali malarstwo, jak Maciej Jan Meyer. Wskazano pierwowzór dla dekoracji kopuły kaplicy, którym są freski z lat 1664-1665 Pietra Berrettinieo da Cortony w kopule Santa Maria in Valicella w Rzymie, a także dla medalionów z popiersiami świętych wzorowanych na strukturze ołtarza głównego z lat 1699–1700 w kościele Krzyża Świętego w Warszawie, ufundowanego przez pierwszego mecenasa Meyera biskupa Teodora Potockiego, prymasa Polski.
Bibliografia
A 31 – Acta Cancellariae Illustrissimi Christophori Joannis Szembek Episcopi Warmiensis 1735–1740
A 46 – Acta Curae Episcopalis Varmiensis Anno MDCCLII Fol(io) 128
RC 11a (1) Capella Szembekiana Ecclesae Cathedralis Varmiensis. Archiv(um) Capitulare Frauenburg. Erectio Beneficium Szembekiani in Capella S (ancti) s (i) mi Salvatoris (December 29, 1736), pp. 1–2
RC 11a (2) Capella Szembekiana Ecclesae Cathedralis Varmiensis. Archiv(um) Capitulare Frauenburg. Connotatio. Argenteriae, Reliqviarum, Ornamentum totiusque Supellectislis Capellae S (anctis) simi Salvatoris D (omin) ni Nos¬tri, sheets 1–2
RC 11a (3) Capella Szembekiana Ecclesae Cathedralis Varmiensis. Archiv(um) Capitulare Frauenburg. Status et Rescriptio Capellae Sanctissimi Salvatoris a Perillustri Reverendissimo Domino Joanne Cichowski Canonico Varmiensis Anno 1785 facta, sheets 1–4
I T 16 – Testamentum Codicilli et Rationes Executoriales b.m. C(e)l(enti)ssimi R(everendissi)mi D(omi)ni Christophori Szembek Principis Ep(isco)pi Warm¬ienssis, sheets 19–64v
Pill, E., & Pill, A. (2014). Dokumentacja konserwatorska Ołtarza Zbawiciela z Archikatedry we Fromborku [Conservation documentation of the Savior Altar from the Cathedral in Frombork; Manuscript]. Toruń.
Maćko, P. (2014). Ocena stanu zachowania oraz program prac konserwatorskich kraty portalowej kaplicy pw. Zbawiciela oraz św. Teodora z Amazji i innych świętych we Fromborku [Assessment of the preservation and the restoration program of the portal lattice of the chapels of the Savior and St. Theodore of Amasea and other saints in Frombork; Manuscript]. Toruń.
Semkow, J. (2006). Złotnictwo jako część programu ideowego Kaplicy Salvatora we Fromborku [Goldsmithing as part of the ideological program of the Sal¬vator Chapel in Frombork; Manuscript].
Szumińska, M. (2015). Dokumentacja prac konserwatorskich i restauratorskich. Polichromia ścian wewnętrznych kaplicy Zbawiciela katedry we Fromborku [Documentation of conservation and restoration work: Polychrome on the interior walls of the Savior’s Chapel in Frombork Cathedral; Manuscript]. Toruń.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie polskim W. O. Jakóba Wujka T.J. [The Holy Scriptures of the Old and New Testaments in Pol¬ish translation by Jakób Wujek]. (1935). Krakow: Wydawnictwo Księży Jezuitów.
Achremczyk, S. (1987). Uwagi o mecenacie kulturalnym biskupów warmińskich w XVII i XVIII wieku [Notes on the cultural patronage of Warmian bishops in the 17th and 18th centuries]. Komunikaty Mazursko¬-Warmińskie, 1(1987), 3–32.
Achremczyk, S. (2004). Mecenat warmiński w czasach nowożytnych [Warmian patronage in modern times]. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 4(2004), 453–461.
Achremczyk, S. (Ed.). (2008). Poczet biskupów warmińskich [Warmian bishops]. Olsztyn: Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego.
Arszyński, M. (1993). Meyer Mathias Johannes. In J. Derwojed (Ed.), Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze. Rzeźbiarze. Graficy [Dictionary of Polish and foreign artists active in Poland (who died before 1966): Vol. 5. Painters, Sculptors, Engravers] (Le-M). Warsaw: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Arszyński, M., & Kutzner, M. (Eds.). (1980). Katalog zabytków sztuki w Polsce. Województwo elbląskie. Braniewo, Frombork, Orneta i okolice [Catalog of art monuments in Poland: Elbląg Voivodeship – Braniewo, Frombork, Orneta, and the surroundings]. Warsaw: Instytut Sztuki Polskiej Akade¬mii Nauk.
Bandmann, G. (1951). Mittelalterliche Architektur als Bedeutungsträger. Ber¬lin: Gebr. Mann studio Reiche.
Bauer, H., & von der Mülbe, W.-C. (2000). Barocke Deckenmalerei in Südde¬utschland. Munich–Berlin: Deutscher Kunstverlag.
Bianchi, E., Cattoi, D., Dardanello, G., & Frangi, F. (Eds.). (2009). Andrea Pozzo (1642–1709), pittore e prospettico in Italia settentrionale. Trento: Edi¬trice–Museo Diocesano.
Bigari, C. (2009). Andrea Pozzo e Antonio Colli da Trinità dei Monti alle opere toscane. Nuovi contributi sulla tecnica pittorica. In R. Bösel & L. Salviucci Insolera (Eds.), Artifizi della metafora. Saggi su Andrea Pozzo (pp. 127– 141). Rome: Artemide Edizioni.
Bochnak, A., & Samek, J. (Eds.). (1971). Katalog zabytków sztuki w Polsce: t. 4. Miasto Kraków. Kościoły i klasztory śródmieścia [Catalog of art monuments in Poland: Vol. 4. The city of Krakow. Part 2. Churches and monasteries of the old town]. Warsaw: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Boetticher, A. (1894). Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreussen, Heft IV, Das Ermland. Königsberg: Kommissionsverlag von Bernh. Teicher.
Bösel, R., & Salviucci Insolera, L. (Eds.). (2009). Artifizi della metafora. Saggi su Andrea Pozzo. Rome: Artemide Edizioni.
Bösel, R., & Salviucci Insolera, L. (Eds.). (2010). Mirabili disinganni. Andrea Pozzo (Trento 1642 – Vienna 1709), pittore e architetto gesuita. Rome: Artemide Edizioni.
Celińska, E. (1969). Jan Schwartz – kowal z Reszla [Jan Schwartz: A black¬smith from Reszel]. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 3(1969), 331–346.
Čičo, M. (2011). Architectura delineata et sculpta. Obraz architektúy v grafike 16.–18. storčia. Bratislava: Slovenská Národná Galéria.
Dardanello, G. (2009). „Il disegno fatto di sua mano è arcibellissimo“. Inven¬zioni figurative e prospettiche di Andrea Pozzo in Liguria e Piemonte. In E. Bianchi, D. Cattoi, G. Dardanello, & F. Frangi (Eds.), Andrea Pozzo (1642–1709), pittore e prospettico in Italia settentrionale (pp. 47–71). Trento: Editrice-Museo Diocesano.
Dittrich, F. (1916). Der Dom zu Frauenburg. In Zeitschrift für die Geschichte und Altertumskunde Ermlands. Braunsberg: Verlag der Ermländische Zeitungs- und Verlagsdruckerei.
Farneti, F., & Bertocci, S. (2002). L’architettura dell’inganno a Firenze. Spazi illusionistici nella decorazione pittorica delle chiese fra Sei Settecento. Flor¬ence: Alinea.
Ferrari, O., & Papaldo, S. (1999). Le sculture del Seicento a Roma. Rome: Ugo Bozzi Editore.
Folga-Januszewska, M. (1981). Wprowadzenie do zagadnień przedpozzowskiej perspektywy iluzjonistycznych malowideł ściennych. [Introduc¬tion to the pre-Pozzo perspective of illusionist murals]. Biuletyn Historii Sztuki, XLIII(2), 203–212.
Górska, M. (2017). Michelangelo Palloni w świetle publikacji najdawniejszych i najnowszych [Michelangelo Palloni in light of the oldest and newest publications]. In J. Marcinek (Ed.), Michelangelo Palloni malarz fresków [Michelangelo Palloni: The painter of frescoes] (pp. 19–37). Warsaw: Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Grabowski, Z., & Grabowska, M. (1973). Herby w katedrze warmińskiej we Fromborku [Coats of arms in the Warmia cathedral in Frombork]. Komen¬tarze Fromborskie, issue 5 (1973), 129–154.
Hubala, E. (1964). Die Malerei. In K.M. Svoboda (Hrsg.). Barock in Böhmen (pp. 197–236). Munich: Prestel-Verlag.
Karpowicz, M. (1981). Uwagi o przemianie malarstwa i rzeźby polskiej w latach 1711–1740 [Notes on the transformation of Polish painting and sculpture between 1711 and 1740]. In H. Lisińska (Ed.), Sztuka 1 poł. XVIII wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Rzeszów, listopad 1978 [Art from the first half of the 18th century: Materials from the Session of the Association of Art Historians – Rzeszów, November 1978] (pp. 95–113). Warsaw: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kobielus, S. (2002). Dzieło sztuki-dzieło wiary. Przez widzialne do niewidzial¬nego [A work of art – A work of faith: Through the visible to the invisible]. Ząbki: Apostolicum.
Kopiczko, A. (1996). Szembek Krzysztof Andrzej Jan. In J. Guzowski (Ed.), Słownik biograficzny kapituły warmińskiej. [Biographical dictionary of the Warmia Chapter] (pp. 244–245). Olsztyn: Hosianum.
Kowalczyk, J. (1975). Andrea Pozzo a późny barok w Polsce. Freski sklepienne [Andrea Pozzo and the Late Baroque in Poland: Part II. Vault frescoes]. Biuletyn Historii Sztuki, XXXVII (4), 335–350.
Kozieł, A. (2017). Malarstwo barokowe na Śląsku w społeczno-ekonomicznym i artystycznym kontekście [Baroque painting in Silesia in a socioeconomic and artistic context]. In A. Kozieł (Ed.), Malarstwo barokowe na Śląsku [Baroque painting in Silesia] (pp. 21–269). Wrocław: Wydawnictwo Via Nova.
Kumor, B., & Obertyński, Z. (Eds.). (1974). Historia Kościoła w Polsce, t. I. do roku 1764, cz. 2. od roku 1506. [History of the Church in Poland: Vol. I – to 1764. Vol. 2 – from 1506]. Poznań–Warsaw: Pallottinum.
Kurzej, M. (2018). Depingere fas est – Sebastian Piskorski jako konceptor i prowizor. [Depingere fas est: Sebastian Piskorski as a concept originator and administrator]. Krakow: iMedius.
Litak, S. (1986). Kościół w Polsce w okresie reformacji i odnowy potrydenckiej [The Church in Poland during the Reformation and Post-Tridentine Renewal]. In H. Tüchle & C.A. Bouman, Historia Kościoła [Church his¬tory: Vol. 3. 1500–1715] (pp. 368–373). Warsaw: Instytut Wydawniczy “Pax”.
Lorenz, H. (1999). Architektur. In H. Lorenz, (Ed.), Geschichte der Bildenden Kunst in Österreich, Vol. IV. Barock (pp. 219–302). Munich–London–New York: Prestel Verlag.
Łoziński, J.Z. (1973). Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520–1620 [Fune¬rary dome chapels in Poland 1520–1620]. Warsaw: Państwowe Wydawni¬ctwo Naukowe.
Mączyński, R. (2003). Nowożytne konfesje polskie. Artystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i błogosławionych w dawnej Rzeczypospolitej. [Modern Polish confessions: Artistic forms of glorification of the tombs of saints and the blessed in the former Polish–Lithuanian Commonwealth]. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Michalczyk, Z. (2016). W lustrzanym odbiciu. Grafika europejska a malarstwo Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych ze szczególnym uwzględnieniem późnego baroku [In mirror image: European print art and the painting of the Commonwealth in modern times, with particular emphasis on the late baroque]. Warsaw, Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Möseneder, K. (1999a). Zum Streben nach „Einheit” im Österreichischen Barock. In H. Lorenz, (Ed.) Geschichte der Bildenden Kunst in Österreich, Vol. IV. Barock (pp. 51–74). Munich–London–New York: Prestel Verlag.
Möseneder, K. (1999b). Deckenmalerei. In H. Lorenz (Ed.) Geschichte der Bildenden Kunst in Österreich, Vol. IV. Barock (pp. 303–318). Munich– London–New York: Prestel Verlag.
Obłąk, J. (1981). Kult Matki Boskiej Częstochowskiej w diecezji warmińskiej do r. 1939 [The cult of Our Lady of Częstochowa in the Warmia diocese until 1939]. Studia Claramontana, 1(1981), 109–120.
Okulicz, M. (2006). Złotnictwo sakralne dominium warmińskiego od połowy XIV do końca XVIII wieku. Katalog wystawy [Sacred goldsmithing in the Warmia region from the mid-14th to the end of the 18th century: Exhibi¬tion catalog]. Olsztyn: Muzeum Warmii i Mazur.
Paszenda, J. (2008). Święta Lipka. Monografia. [Swięta Lipka: Monograph]. Krakow: Wydawnictwo WAM.
Pfeiffer, H. (2009). Teatro gesuitico e devozione: Andrea Pozzo a Mondovì. In R. Bösel & L. Salviucci Insolera (Eds.), Artifizi della metafora. Saggi su Andrea Pozzo (pp. 73–79). Rome: Artemide Edizioni.
Rejduch-Samkowa, I., & Samek, J., (Eds.). (1974). Katalog zabytków sztuki w Polsce. Katowice voivodeship [Catalog of art monuments in Poland: Vol. 4, issue 3. The town and poviat of Cieszyn]. Warsaw: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Rynkiewicz-Domino, W. (1999). Dawny ołtarz maturalny w katedrze From¬borskiej [Former morning mass altar in Frombork Cathedral]. Folia From¬borcensia. Pismo Fundacji im. Mikołaja Kopernika, II(2), 49–74.
Salviucci Insolera, L. (2010), La „colorita prospettiva”: nuovi contributi su Andrea Pozzo pittore ad affresco a Roma alla luce della „Perspectiva Pictorum et Architectorum” e di altre fonti. In R. Bösel & L. Salviucci Insolera (Eds.). Mirabili disinganni. Andrea Pozzo (Trento 1642 – Vienna 1709), pittore e architetto gesuita (pp. 71–88). Rome: Artemide Edizioni.
Samulowska, A. (1968). Johannes Christof Geese – złotnik olsztyński. [Johannes Christof Geese: The Olsztyn goldsmith]. Rocznik Olsztyński, Vol. VII (1968), 43–62.
Semków, J. (2012). Relikwiarze zachowane w kaplicy Szembeka we Fromborku [The reliquaries preserved in Szembek Chapel in Frombork]. Cenne, bezcenne, utracone, 4/73, 47–53.
Starek, E., & Kotłowski, G. (2017). Łacińskie inskrypcje w kościołach Warmii. Katedra we Fromborku [Latin inscriptions in the churches of Warmia: Frombork Cathedral]. Pelplin: Wydawnictwo Bernardinum.
Stoga, A. (1980). Quadratura w malarstwie polskim XVIII w. Malowidła na sklepieniach. [Quadrature in Polish painting of the 18th century: Paint¬ings on vaults]. Biuletyn Historii Sztuki, XLII(3/4), 365–376.
Stoga, A. (1981). Malarstwo ścienne na Warmii w XVIII wieku i jego oddziaływanie [Wall painting in Warmia in 18th century and its influ¬ence]. In H. Lisińska (Ed.), Sztuka 1 poł. XVIII wieku. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Rzeszów, listopad 1978 [Art from the first half of the 18th century: Materials from the Session of the Associa¬tion of Art Historians – Rzeszów, November 1978] (pp. 249–264). War¬saw: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Szorc, A. (1991). Dzieje diecezji warmińskiej (1243–1991) [The history of the Warmia diocese (1243–1991)]. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne.
Tracz, S. (2019a). Artystyczna oprawa brackich świąt i uroczystości w diece¬zji krakowskiej do 1783 roku [Artistic setting for brotherly holidays and celebrations in the diocese of Krakow until 1783]. Rocznik Historii Sztuki, XLIV, 227–248. DOI: 10.24425/rhs.2019.131211
Tracz, S. (2019b). Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z daru króla Jana Kazimierza w Rajczy [The painting of Our Lady of Częstochowa: The gift of King Jan Kazimierz in Rajcza]. Artifex Novus, 3(2019), 34–57.
Walicka, I.M. (1988). Kościół i klasztor Sakramentek w Warszawie. Pomnik zwycięstwa pod Wiedniem, [Church and monastery of the sacraments in Warsaw: The victory monument at Vienna]. Warsaw: Wydawnictwo Nau¬kowe PWN.
Wardzyńska, K. (2010). Ołtarze: główny 1699–1700, śś. Felicissimy i Genowefy 1704, Trójcy Świętej i Najświętszego Sakramentu [Altars: The main altar 1699–1700, the St. Felicissima and Genowefa altar 1704, the Holy Trinity altar, and the Blessed Sacrament altar]. In K. Sztarbałło & M. Wardyński (Eds.), Serce miasta. Kościół Świętego Krzyża w Warszawie [The heart of the city: The Holy Cross Church in Warsaw] (pp. 161–191). Warsaw: Mazowiecka Jednostka Wdrażania Funduszy.
Witwińska, I. (1996). Czerniakowskie freski po konserwacji [The Czerniaków frescoes after conservation]. Ochrona Zabytków, 49/2 (193), 138–148.
Witwińska, M. (1981). Topografia i kierunki malarstwa ściennego w Polsce około połowy XVIII wieku [Topography and trend in wall painting in Poland around the mid-18th century]. Biuletyn Historii Sztuki, XLIII(2), 180–202.
Wyczawski, H.E. (2006). Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru bernar¬dynów i kalwaryjskich dróżek [Kalwaria Zebrzydowska: History of the Bernardine Monastery and Kalwaria paths]. Kalwaria Zebrzydowska: Wydawnictwo O.O. Bernardynów “Calvarianum”
Verdon, T. (2006). L’arte Cristiana in Italia – Rinascimento. Milan: San Paulo Edizioni.
Verdon, T. (2008). L’arte Cristiana in Italia – Età Moderna e Contemporanea. Milan: San Paulo Edizioni.
Żochowski, H. (1993). Die Seelsorge im Ermland unter Christoph Andreas Johann Szembek 1724–1740. Münster: Ermländisches Pristerverzeichnis.
Copyright (c) 2020 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
