Mundur górniczy – strój czy przebranie?
Dziedzictwo kulturowe a polityka
Abstrakt
Tekst omawia funkcjonowanie munduru górniczego od XVII do XXI w. wśród górników górnośląskich. Analizuje jego rolę jako tekstu i narzędzia kultury w ujęciu semiotycznym oraz jako elementu dziedzictwa kulturowego. Mundur górniczy został stworzony jako kostium na początku XVIII w., jednak w ciągu półwiecza stał się strojem korporacyjnym. Był narzędziem rządzących pozwalającym im na kontrolowanie i deindywidualizację górników jako grupy społecznej. Do lat 90. XX w. eksponował polityczne konotacje tego elementu dziedzictwa. Z chwilą liberalizacji gospodarki mundur został wyłączony z Autoryzowanego Dyskursu Dziedzictwa, co przełożyło się na utratę prestiżu. Zakładanie go stało się indywidualnym aktem ujawnienia górniczej tożsamości.
Bibliografia
Agricola, G. (1556). De Re Metallica Libri XII. Basilae. Pozyskano z: https://www.gutenberg.org/files/38015/38015-h/38015-h.htm (dostęp 21.08.2023).
Bax K. (1942). Der deutsche Bergmann im Wandel der Geschichte, seine Stellung in der Gegenwart und die Frage seines Berufsnachwuchses. Berlin: Verlag von Wilhelm Ernst & Sohn.
Carnall v.R. (1854). Das Denkmal des Staats- Minister Grafen von Reden bei der Königshütte in Oberschlesien. Berlin: J.F. Starcke. Pozyskano z: https://sbc.org.pl/dlibra/publication/220781/edition/208615/content (dostęp 31.08.2023).
Cyrankiewicz J. (1949). Górnicy to czołowi żołnierze Polski Ludowej na froncie walki o lepszą przyszłość dla całego narodu. Górnik. Organ ZZG, nr 22, 7.
Drechsler P. (1909). Bergbau und Bergmannsleben in Schlesien. Ein Lesebuch für den schlesischen Bergmann. Kattowitz: Verlag von Gebrüder Böhm. Pozyskano z: https://sbc.org.pl/dlibra/publication/15605/edition/13920/content (dostęp 31.08.2023).
Dünbier O. (1936). Der Kumpel. Von Sitte, Brauch und Sprache des deutschen Bergmanns. Bd. 3. Düsseldorf: Be-Vau Verlag GmbH.
Heilfurth, G. (1981). Der Bergbau und seine Kultur. Eine Welt zwischen Dunkel und Licht. Zürich: Atlantis.
Hertz C. (2006). The Uniform: as Material, as Symbol, as Negotiated Object. Midwestern Folklore, Journal of the Hoosier Folklore Society, Vol. 32 (1/2), 43-58. Pozyskano z: https://www.academia.edu/4044048/The_Uniform_As_Material_As_Symbol_As_Negotiated_Object (dostęp 03.08.2023).
Jedynak, Z. (2004). Śląskie mundury górnicze z początku XIX wieku. W: A. Złoty (red.), Moja ziemia – Katowice. Katowice: Bractwo Gospodarcze Związku Górnośląskiego, 41.
Kołakowski, K., Piecha-van Schagen, B. (2019) Czas wolny w kulturze współczesnej (po 1989 roku). W: D. Świtała-Trybek o B. Piecha-van Schagen (red.), Czas wolny górników węgla kamiennego na Górnym Śląsku. Po pracy coś trzeba było robić. Zabrze: Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, 385-397.
Łuczak, J. (1972). Niecodzienne historie – Fidel Castro na Śląsku. Pozyskano z: https://cyfrowa.tvp.pl/video/niecodzienne-historie,fidel-castro-na-slasku,64205058 (dostęp 11.08.2023).
Lüttig, O. (1937). Kohlenwirtschaftsorganisationen. Berlin: Verlag Julius Springer.
Mainka, K.F. (2019). Nie ma, nie ma, jak to bergmankowi. Osprowki górnicze i tarnogórskie z lat 1921-1936. Tarnowskie Góry: Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Tarnogórskiej.
Marx, B. (2008). From Protestant Fortress to Baroque Apotheosis: Dresden from the Sixteenth to the Eighteenth Century. W: G.B. Cohen i F.A.J. Szabo (ed.), Embodiments of Power. Nowy Jork: Berghahn Books, 120-163.
Peoples, S., (2014). Embodying the military: Uniforms. Critical Studies in Men’s Fashion, Vol. 1 (1), 7-21. DOI: 10.1386/csmf.1.1.7_1. Pozyskano z: https://openresearch-repository.anu.edu.au/bitstream/1885/29269/2/01_Peoples_Embodying_the_Military:_2014.pdf (dostęp 4.08.2023).
Perlick A. (1943). Volkskunde des Arbeiterstandes im obeschlesischen Industrieraume. W: A. Perlick (red.) Landeskunde des Oberschlesischen Industriegebietes. Ein heimatwissenschaftlisches Handbuch. Breslau: Schlesien-Verlag, 252-299.
Piecha-van Schagen, B. (2016). Mundur górniczy to zaszczyt. W: B. Linek (red.), Narracje górnicze z terenu Zabrza. Kopalnia to je do mie wszystko. Zabrze: Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, 221-244.
Pratt, M.G., Rafaeli A. (1997). Organizational Dress as a Symbol of Multilayered Social Identities. The Academy of Management Journal, Vol. 40 (4), 862-898. Pozyskano z: https://www.jstor.org/stable/256951 (dostęp 4.08.2023).
Preidl, W., Wójcik, A.J. (2012). Polski mundur górniczy – tradycja i współczesność. W: P.P. Zagożdżon i M. Madziarz (red.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 315-338.
Smith, L. (2006). Uses of Heritage. Abingdon: Routledge.
Uspienski, B. (1998). Historia i semiotyka. Gdańsk: Słowo / Obraz Terytoria.
Więckowska, J. (1996). „Chcąc rozszyfrować przesłanie” – mundur górniczy Iwaszkiewicza na tle jego życia i twórczości. Prace Polonistyczne, Nr 51, 135-161.
Wray, D. (2011). Images, icons and artefacts: maintaining an industrial culture in a post-industrial environment. W: L. Smith, P.A. Schackel i G. Campbell (red.), Heritage, labour and working classes. Abingdon: Routledge.
Zaleski W. (2018). Dzieje górnictwa i hutnictwa na Górnym Śląsku do roku 1806. Szczęsne: Klinika języka.
Friedrich Wilhelm II von Hohenzollern Król Prus. Revidierte Bergordnung für das souvereine Herzogthum Schlesien und für die Grafschaft Glatz z 5 czerwca 1769.
Friedrich Wilhelm III von Hohenzollern Król Prus. Reglement wegen der unmittelbar angeordneten Civil Uniformen für die Provinzial Landes Collegia z 14 lutego 1804.
Franz Joseph I Cesarz Austrii, Król Węgier i Czech. Verordnung des Ackerbauministeriums im Einvernehmen mit dem Ministerium des Innern, betreffend die Uniformierung der k. k. Forst- und Bergbeamten z 14 lipca 1890. Pozyskano z: https://alex.onb.ac.at/cgi-content/alex?aid=rgb&datum=1890&page=299&size=45 (dostęp 2.08.2023).
Wilhelm II von Preußen Cesarz Niemiec i Król Prus. Allerhöchster Erlaß vom 15 Januar 1890, betreffend die Uniform der Beamten der Preußischen Staats , Berg , Hütten- und Salinenverwaltung z 15 stycznia 1890. Pozyskano z: https://www.digitale-sammlungen.de/en/view/bsb11558101?q=%28Zeitschrift+f%C3%BCr+das+Berg-,+H%C3%BCtten-+und+Salinenwesen,+1890%29&page=2,3 (dostęp 2.08.2023).
Minister Przemysłu i Pracy Prus. Vorschriften über die bergmännische Kleidung z 5 marca 1934.
Prezes Rady Ministrów. Uchwała Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1949 r. w sprawie szczególnych przywilejów dla górników w górnictwie węglowym. Pozyskano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19491001175/O/M19491175.pdf (dostęp 10.08.2023).
Prezes Rady Ministrów. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 listopada 2001 r. w sprawie ustanowienia odznaki honorowej „Zasłużony dla Górnictwa RP”, ustalenia jej wzoru, zasad i trybu nadawania oraz sposobu noszenia. Pozyskano z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20011411587/O/D20011587.pdf (dostęp 10.08.2023).
[List informujący o karze nałożonej na kowala Hungera przez Gottlieba Kalidego]. (1797). Królewski Urząd Górniczy w Tarnowskich Górach 323. Katowice: Archiwum Państwowe w Katowicach.
Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
