Strój w czeskim piśmiennictwie parenetycznym XVI i XVII wieku

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2023.430402.22
Słowa kluczowe: strój, ubiór, grzech, czeskie piśmiennictwo parenetyczne XVI i XVII wieku

Abstrakt

Celem artykułu jest zaprezentowanie poglądów czeskich kaznodziejów i moralistów XVI i XVII wieku na temat ówczesnych strojów. Na kartach swoich dzieł autorzy krytykowali nadmierną dbałość Czechów o wygląd zewnętrzny, którą interpretowali jako przejaw pychy i próżności. Nie zgadzali się na burzenie istniejących schematów i obowiązujących zasad dotyczących stroju. Wyrażali przekonanie, że każdy człowiek powinien być ubrany zgodnie ze swoim miejscem w społeczeństwie. Piętnowali naśladowanie zagranicznych mód, ponieważ widzieli w tym zagrożenie dla czeskiej tożsamości narodowej. Szczególnie dużo miejsca w dziełach parenetycznych poświęcano strojom niewiast. Moraliści podkreślali, że kobieta wystrojona silniej działa na mężczyzn i ułatwia im popełnianie grzechu zmysłowości. Omawiane pisma parenetyczne miały charakter motywacyjny, służyły kształtowaniu pożądanych postaw i zachowań.

Biogram autora

Klaudia Koczur-Lejk, Uniwersytet Szczeciński

Doktor habilitowana w zakresie literaturoznawstwa, profesor Uniwersytetu Szczecińskiego, bohemistka. Pracuje w Instytucie Literatury i Nowych Mediów Uniwersytetu Szczecińskiego. Autorka m.in. monografii: Bartłomiej Paprocki – piśmiennictwo i przekład. W stronę kontrreformacji (2014) oraz kilkudziesięciu artykułów naukowych poświęconych literaturze czeskiej i językowi czeskiemu opublikowanych w czasopismach oraz tomach zbiorowych. Jej zainteresowania badawcze oscylują wokół takich zagadnień jak: czeska proza parenetyczna XVI i XVII wieku, najstarsze kontakty literackie polsko-czeskie, piśmiennictwo braci czeskich, polemika religijna, historia, teoria i praktyka przekładu kulturowo nacechowanego materiału językowego na język genetycznie bliski.

Bibliografia

Adam z Vinoře. (1589). O potupení světských marností knihy tři: všem Boha bojícím lidem, duchovním i světským, velmi užitečné, nyní v nově z řeči latinské v českou přeložené. Praha: Burián Valda.

Císařová-Kolářová, A., Čapek, J.B. (red.). (1940). Mravy ctnostné mládeži potřebné. Bratrské mravouky Jiřího Strejce, Adama Šturma z Hranic a Matouše Konečného. Praha: Kalich.

Kocín z Kocinétu, J. (2009). Abeceda pobožné manželky a rozšafné hospodyně, to jest výklad dvamecítma veršův o ctnostech dobré a šlechetné ženy, pořádkem liter abecedy hebrejské v poslední kapitole Přísloví moudrého krále Šalomouna od Ducha Svatého položených, těchto posledních zlých i rozpustilých časuov všechněm, jak ženám, tak mužům, v stavu manželském pracujícím velmi užitečný a prospěšný, W: . J. Ratajová, L. Storchová (red.), Žena není příšera, ale nejmilejší stvoření boží. Diskursy manželství v české literatuře raného novověku. Praha: Scriptirium, 265-310.

Krupěhorský, M. (1612). Knížka o soudném dni. Praha: Jiří Hanuš z Kronenfeldu.

Lauterbeck, G. (1584). Politia historica. O vrchnostech a správcích světských. Knihy patery. V nichž se obsahují mnohá užitečná naučení, jakby se království, knížectví, země, obec i města buďto v času pokoje aneb války, pobožně, šlechetně, chvalitebně a užitečně říditi a spravovat mohla: sebraná z mnohých starých i nových, řeckých, latinských, českých i německých historií a spisův moudrých lidí o správě světské. Nyní pak v nově ku poctivosti všech dobrých, ctných a šlechetných vrchností, správcův, soudcův, panův a úředníkův zemských i městských, slavného a dalece rozmnoženého národu slovanského, z jazyku latinského a německého v český, jakž nejvlastněji býti mohlo, přeložená a vůbec vydaná, pilností, prací a nákladem M. Daniele Adama z Veleslavína. Praha: Daniel Adam z Veleslavína.

Lomický, Š. (1615). Pejcha života aneb pobožná knížka proti všelijaké nádhernosti a pejše vnitřní i zevnitřní, kteráž se nyní náramně ve všecky stavy vkořenila, nanejvýš vzrostla a vystoupila a oboje pohlaví mužské i ženské sobě podmanila a opanovala. Pro uvarování ďábelské pejchy a oblíbení Kristovy pokory, mnohými důvody a pěknými příklady stvrzená, prostě sepsaná a v nově vůbec vydaná. Praha : Jonata Bohutský z Hranic.

Lomnický, Š. (1597). Tanec, anebo: Traktát skrovný o tanci, bujného těl a pachtování, jak jest škodlivý, pohoršlivý i těm, kdož tancují, i kdo se dívají a k němu povolují, škodu na těle i na duši přinášejíce , z učitelů v křesťanských vybraný, důvody písma svatého stvrzený a pokuty hrozné jeho mnohými starodávnými historiemi ukázaný, a nyní k vejstraze všech tanečníků v zvlášť tohoto nepokojného, bouřlivého a všech neřestí plného času potřebně vůbec vydaný. Praha: Jiří Černý z Černého Mostu.

Martinovský, L. (2008). Křesťanských pobožných panen věneček poctivosti, v němž se všckni jejich ctnosti pod obyčejným kvítičkem k věncům náležitým připodobňují a najevo vykládají [...] s předmluvou od doktora Jana Hobermana vydané a s pilností na česko přeložené, W: J. Ratajová, L. Storchová (red.), Nádoby mdlé, hlavy nemající? Diskursy panenství a vdovství v české literatuře raného novověku. Praha: Scriptirium, 11-150.

Netholický, J. (1568). Kázaní o bídě nynějšího našeho života. Praha: Jiří Jakubův Dačický.

Paprocký, B. (1602). Panna. Praha: Jan Schumann.

Rozmlouvání člověka stavu rytířského s pánem jeho milosti. (1604). Praha: Daniel Sedlčanský.

Žalanský, H.P. (2009). Knížka o ctnosti anjelské, totiž o čistotě duše i těla, ctnosti ze všech nejkrásnější, ve všech třech stavích, panickém, manželském i vdovském, velmi potřebná, všem poctivým mládencům, pannám, manželům, manželkám, vdovcům a vdovám k spasitedlnému vynaučení sepsaná a vydaná, W: Žena není příšera, ale nejmilejší stvoření boží. Diskursy manželství v české literatuře raného novověku, J. Ratajová, L. Storchová (red.), Praha: Scriptirium, 491-56.

Zámrský, M.P. (1592). Postila evangelitská, aneb vejkladové na evangelia nedělní a sváteční, kteráž se každoročně v křesťanstvu čítají, rozjímají a v shromážděních církevních lidu božímu předkládají. Bruntál, Jezdkovice, Loděnice: Georg Baumann.

Želetavský, J.Š. (1588). Kniha duchovní o velikých skutcích Boha všemohoucího [...] v níž se obsahuje vysvětlení: mohou-li čarodějníci a čarodějnice sami od povětří, kroupy, bouře, hromobití vzbuditi a vyvěsti z písem svatých učitelův křesťanských i pohanských sepsaná a nyní v nově vydaná. Praha: Jan Filoxen Jičínský.

Císařová-Kolářová, A. (1942). Žena v Jednotě bratrské. Zásady, postavy a dědictví. Praha: Kalich.

Dziechcińska, H. (1996). Ciało, strój, gest w czasach renesansu i baroku. Warszawa: Semper.

Hajná, M. (2016). Odívání šlechtické společnosti v českých zemích doby předbělohorské a španělské vlivy, W: A. Nachtmannová, O. Klapetková (red.), Oděv v Čechách ve středověku a raném novověku. Praha: Národní památkový ústav, 90-97.

Koczur-Lejk, K. (2017). O urodzie kobiety w wiekach dawnych (na materiale czeskiej literatury parenetycznej XVI i XVII stulecia), W: Kobieta - w zwierciadle języka i kultury, A. Archangielska, M. Hordy (red.), Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 465-477.

Kolářová-Císařová, A. (1915). Žena v hnutí husitském, Praha: Sokolice.

Lukášová, E. (2016). Oděvy a šperky v inventáři domu Polyxeny z Házmburku zvaného U Pelikána na Starém Městě pražském sepsaném roku 1616, W: A. Nachtmannová, O. Klapetková (red.), Oděv v Čechách ve středověku a raném novověku. Praha: Národní památkový ústav, 83-89.

Łukaszewicz-Chantry, M. (2014). Kobieta jako postać literacka w łacińskiej poezji renesansu. Italia i Polska, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.

Małunowiczówna, L. (1969). Strojenie się kobiet w ocenie starożytnych pisarzy chrzweścijańskich. Roczniki Humanistyczne XVII, z. 3, 95-114.

Nachtmannová, A. (2016a). Módní oděv raného novověku jako symbol společenského postavení, W: A. Nachtmannová, O. Klapetková (red.), Oděv v Čechách ve středověku a raném novověku. Praha: Národní památkový ústav, 61-73.

Nachtmannová, A. (2016b). Úvod, W: A. Nachtmannová, O. Klapetková (red.), Oděv v Čechách ve středověku a raném novověku. Praha: Národní památkový ústav, 5.

Ratajová, J. (2008). Panna a panenství, panic a panictví v české literatuře raného novověku, W: J. Ratajová, L. Storchová (red.), Nádoby mdlé, hlavy nemající? Diskursy panenství a vdovství v české literatuře raného novověku, Praha: Scriptorium, 542-591.

Ryba, R. (2007). Barokowe „ogony”, „muchy” i dekolty, czyli „zbytki na dnie samym piekła wymyślone”, W: A. Borkowski, M. Pliszka, A. Ziontek (red.), Człowiek w literaturze polskiego baroku, Siedlce: Instytut Filologii Polskiej Akademii Podlaskiej; Siedleckie Towarzystwo Naukowe, 233-253.

Štěpánek, P. (2016). K počátkům vlivů španělské módy na módu českou, W: A. Nachtmannová, O. Klapetková (red.), Oděv v Čechách ve středověku a raném novověku. Praha: Národní památkový ústav, s. 74-82.

Šťovíček, I. (red.). (2002). Zásady vydávání novověkých historických pramenů z období od počátku 16. století do současnosti. Praha: Archivní správa Ministerstva vnitra ČŘ.

Winter, Z. (1893). Dějiny kroje v zemích českých od počátku století XV. až po dobu bělohorské bitvy. Praha: F. Šimáček.

Winter, Z. (1913). Šat, strava a lékař v XV. a XVI. věku, Praha: Otto.

Zíbrt, Č. (1892). Dějiny kroje v zemích českých. Od dob nejstarších až po války husitské. Praha: F. Šimáček.

Perspektywy Kultury tom 43/2
Opublikowane
2023-10-22
Jak cytować
[1]
Koczur-Lejk, K. 2023. Strój w czeskim piśmiennictwie parenetycznym XVI i XVII wieku. Perspektywy Kultury. 43, 4/2 (paź. 2023), 349-364. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2023.430402.22.
Numer
Tom 43 Nr 4/2 (2023): Wokół stroju w kulturze – przebieranie, ukrywanie, kreowanie, manifestowanie, kontestowanie. W tradycji i współczesności
Dział
Wokół stroju w kulturze – Kultura religijna

Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.