The The Response of the Transylvanian Jesuit Mission to the Plague of 1585–1586

Péter Erdősi

doi:10.35765/pk.2025.5104.07

Péter Erdősi Eötvös Loránd University, Budapest

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2025.5104.07

Słowa kluczowe: dżuma, wczesnonowożytna kontrola epidemii, transylwańska misja jezuitów, polska prowincja Towarzystwa Jezusowego, poreformacyjna różnorodność wyznaniowa

Abstrakt

Transylwańska misja jezuitów, zorganizowana przez polską prowincję zakonu i wspierana przez króla Stefana Batorego, poniosła ciężkie straty podczas epidemii dżumy w latach 1585–86: zmarła około połowa jej personelu. Relacje ocalałych rzucają światło na to, jak jezuici próbowali zwalczać zarazę. W trzech swoich ośrodkach miejskich — w Cluj, Alba Iulia i Oradea – reagowali na to wyzwanie w odmienny sposób, osiągając różny stopień skuteczności w działaniach ochronnych i doświadczając zróżnicowanych strat ludzkich, zależnie od relacji z lokalnymi instytucjami i społecznościami. Porównanie tych strategii ujawnia logikę stojącą za podejmowanymi działaniami przeciwko epidemii oraz ich konsekwencje.

Biogram autora

Péter Erdősi, Eötvös Loránd University, Budapest

Began his academic career with the study of early modern courtly culture. His doctoral thesis examined the court of late sixteenth-century Transylvania. Since 2012, he has been an assistant professor of history at the Eötvös Loránd University of Budapest, Hungary. At the Atelier Department for Interdisciplinary History, he teaches in the Cultural Heritage Studies MA programme and has a course on the historiography and methodology of cultural history for doctoral students. In the field of urban history, Erdősi has contributed to and co-edited a monograph on the small town of Szentendre. He has published articles on the historical and contemporary use of memory and heritage, including the survivals of Roman antiquity, the image of early modern courts, and perceptions of Baroque culture in nineteenth- and twentieth-century Hungary. His current work includes research on the Jesuit mission and the Italian presence in the sixteenth-century Transylvanian principality.

Bibliografia

Bajáki, R. (2022). A döghalál Isten ostora. Imádság és járványkezelés a 16–17. századi Magyarországon. in E. Draskóczy and M. Etlinger (Eds.), Betegség és gyógyulás a kora újkori irodalomban (1450–1760). Budapest: Reciti, 199–210.

Balázs, M. (1990). Bevezetés. in M. Balázs and I. Monok, Pápai szemináriumok magyarországi alumnusai. Adalék a jezsuita iskoláztatás kezdeteihez. Szeged: JATE, 5–29.

Bartók, I. (1987). A gyulafehérvári fejedelmi udvar és az ifjú Báthory Zsigmond. in Á. R. Várkonyi (Ed.), Magyar reneszánsz udvari kultúra. Budapest: Gondolat, 135–156.

Crăciun, M. (2002). Traditional Practices: Catholic Missionaries and Protestant Religious Practice in Transylvania. in H. Paris and W. G. Naphy (Eds.), Religion and Superstition in Reformation Europe. Manchester: Manchester University Press, 75–93.

Dormeier, H. (1992). Die Flucht vor der Pest als religiöses Problem. in K. Schreiner and E. Müller-Luckner (Eds.), Laienfrömmigkeit im späten Mittelalter. Formen, Funktionen, politisch-soziale Zusammenhänge. München: Oldenbourg, 331–397.

EOE III. (1877). Erdélyi országgyűlési emlékek. III. S. Szilágyi (Ed.). Budapest: Magyar Tudományos Akadémia.

FRT V (1921). Fontes Rerum Transylvanicarum. V. Annuae litterae Societatis Jesu de rebus Transylvanicis temporibus Principum Báthory (1579–1613). E. Veress (Ed.). Budapest: Institutum Fontium Historicorum Hungariae.

Gál, K. (1935). A kolozsvári unitárius kollégium története. I¬–II. Kolozsvár: Minerva.

Ganea, S.-M. (2016). Reception of the Plague in Transylvania. Official Discourses from the 16th-17th Centuries. (MA Thesis in Medieval Studies.) Budapest: Central European University.

Gecser, O. (2016). Doctors and Preachers against the Plague: Attitudes toward Disease in Late Medieval Plague Tracts and Plague Sermons. in B. S. Bowers and L. M. Keyser (Eds.), The Sacred and the Secular in Medieval Healing. Sites, Objects, and Texts. London – New York: Routledge, 78–102.

Grzebień, L. SJ (1996). Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995. Kraków: Wydział Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego, Institut Kultury Religijnej – Wydawnictwo WAM.

Gyulafy, L. (1894). Gyulafy Lestár följegyzései. in S. Szilágyi et al. (Eds.), Magyar történelmi évkönyvek és naplók a XVI–XVIII. századokból. II. Budapest: Magyar Tudományos Akadémia, 3–80.

Kovács, A. (2009). A kolozsvári Farkas utcai templom és kolostor jezsuita korszaka. in G. Csilla, K. Luffy and G. Sipos (Eds.), Erdély reneszánsza. A 2008. október 8–11. között tartott konferencia előadásai. Kolozsvár: EME, 100–110.

Kruppa, T. (2005). Nagyvárad jelentősége a Báthoryak művelődés- és valláspolitikájában. Századok, 4 (139), 945–968.

Lukács, L. S. I. (1976). Introductio generalis. In: Lukács, Ladislaus S. I. (Ed.), Monumenta Antiquae Hungariae. II. Romae: Institutum Historicum S. I., 1*–23*.

Łukaszewska-Haberkowa, J. (2013). Pierwsze pokolenie polskich jezuitów w świetle biografii i egzaminów. Kraków: Wydawnictwo WAM – Akademia Ignatianum.

Łukaszewska-Haberkowa, J. (2014). Wpływ pierwszego pokolenia polskich jezuitów na życie kulturalne i religijne Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1564-1608. Kraków: Wydawnictwo WAM – Akademia Ignatianum.

MAH I–IV (1969–1987). Monumenta Antiquae Hungariae. L. Lukács S. I. (Ed.). Romae: Institutum Historicum S. I.

Mihalik, B. (2024). The Ever-Reviving Phoenix. Jesuits in Hungary. Leiden – Boston: Brill.

Molnár, A. (2009). A jezsuita rend a 16. századi Magyarországon. In: Lehetetlen küldetés? Jezsuiták Erdélyben és Felső-Magyarországon a 16–17. században. Budapest: L’Harmattan, 17–28.

Pirnát, A. (1971). Arisztoteliánusok és antitrinitáriusok (Gerendi János és a kolozsvári iskola). Helikon, 3–4 (17), 363–392.

Pop, I.-A. (2014). Cultural Diffusion and Religious Reformation in Sixteenth-Century Transylvania. How The Jesuits Dealt with Orthodox and Catholic Ideas. Lewiston – Queenston – Lampeter: The Edwin Mellen Press.

Shore, P. J. (2012). Narratives of Adversity. Jesuits on the Eastern Peripheries of the Habsburg Realms (1640–1773). Budapest – New York: Central European University.

Szamosközy, I. (1876). Szamosközy István történeti maradványai. I. (1566–1586). S. Szilágyi (Ed.). Budapest: Magyar Tudományos Akadémia.

Szilágyi, Cs. (1999). „Domine Pater Stephane”. Szántó Arator István váradi hitvitái. in L. Kósa and R. Kiss (Eds.), Fiatal egyháztörténészek kollokviuma (1998. november 3.). Budapest: ELTE BTK Művelődéstörténeti Tanszék, 9–19.

Tóth, G. P. (2001). Félelem és rettegés a pestistől. Egyéni és kollektív szenvedéstörténetek. in E. S. Lackovits and V. Mészáros (Eds.), Népi vallásosság a Kárpát-medencében 5/2. Konferencia Pápán 1999. június 22–24. Veszprém: Veszprém Megyei Múzeumi Igazgatóság, 361–396.

Veress, E. (1906). A kolozsvári Báthory-egyetem története lerombolásáig 1603-ig. Erdélyi Múzeum, 3 (23), 169–193, 4 (23), 249–263.

Reakcja transylwańskiej misji jezuitów na epidemię dżumy w latach 1585–1586

Abstrakt

Biogram autora

Bibliografia