Ritu paganorum vivere
O przyczynach buntów przeciwko chrystianizacji Węgier
Abstrakt
Artykuł przedstawia dotychczasowe poglądy badaczy na kwestię przyczyn wybuchu buntów pogańskich na Węgrzech (ok. 997, 1046, 1060/1061). Miały być one niezwiązane bezpośrednio z religią, a skupione na próbie odzyskania władzy przez dawnych naczelników plemiennych lub na chęci zrzucenia nowych obciążeń materialnych przez społeczeństwo. Autorka wykazuje, że propozycje te były niezadowalające i sprzeczne z wymową źródeł, wobec czego proponuje szersze spojrzenie na zagadnienie. Chrystianizacja rozpoczęta przez Stefana I Świętego (997–1038) i kontynuowana przez jego następców cechowała się znaczną gorliwością i przymusem, połączona była również z przemocą sankcjonowaną przez nowe prawa. Nakazy oraz zakazy wynikały z religijnej postawy panującego i napotykały opór o podobnym charakterze. Zbyt wąskie jest postrzeganie religii tylko jako doktryny i światopoglądu, które wobec nieznacznej ewangelizacji (brak kadry, trudności językowe) nie mogły stanowić kwestii spornych. Istotę religii konfrontowanej z chrześcijaństwem upatrywać należy w rytuałach oraz sankcjonowanym sakralnie porządku społecznym i władzy.
Bibliografia
Anonimowego notariusza króla Béli Gesta Hungarorum (2006). Tłum. A. Kulbicka, K. Pawłowski, G. Wodzinowska-Taklińska, wstęp i przypisy R. Grzesik. Kraków: Societas Vistulana.
Annales altahenses maiores (1891). Ed. W. de Giesebrecht, E. ab Oefele. Hannover: Impensis Bibliopolii Hahniani.
Chronici Hungarici compositio saeculi XIV (1937). Ed. A. Domanovszky. W Scriptores Rerum Hungaricarum, t. I. Budapest: Academia Litter. Hungarica atque Societate Histor. Hungarica, 217–506.
Deliberatio supra hymnum trium puerorum (1978). Ed. G. Silagi. Turnhout: Brepols.
Kanony Irlandzkie (2011). W Księgi pokutne (tekst łaciński, grecki i polski). Oprac. A. Baron i H. Pietras SJ. Kraków: Wydawnictwo WAM, 48–57.
Legenda Sancti Stephani regis maior et minor, atque legenda ab Hartvico episcopo conscripta (1938). Ed. E. Bartoniek. W Scriptores Rerum Hungaricarum. T. II. Budapest: Academia Litter. Hungarica atque Societate Histor. Hungarica, 377–440.
Legenda Sancti Gerhardi episcopi (1938). Ed. E. Madzsar. W Scriptores Rerum Hungaricarum. T. II. Budapest: Academia Litter. Hungarica atque Societate Histor. Hungarica, 461–506.
Libellus de institutione morum (1938). Ed. I. Balogh. W Scriptores Rerum Hungaricarum, t. II. Budapest: Academia Litter. Hungarica atque Societate Histor. Hungarica, 619–627.
Simonis de Keza Gesta Hungarorum (1937). Ed. A. Domanovszky. W Scriptores Rerum Hungaricarum, t. I. Budapest: Academia Litter. Hungarica atque Societate Histor. Hungarica, 129–194.
Závodszky, L. (1904). A Szent István, Szent László és Kálmán korabeli törvények és zsinati határozatok forrásai. Budapest: A Szent-István-Társulat.
Berend, N., Laszlovszky J. i Szakács B.Zs. (2007). The kingdom of Hungary. W N. Berend (red.), Christianization and the Rise of Christian Monarchy. Scandinavia, Central Europe and Rus’ c. 900–1200. Cambridge: Cambridge University Press, 319–368.
Bloch, M. (1998). Królowie cudotwórcy. Studium na temat nadprzyrodzonego charakteru przypisywanego władzy królewskiej zwłaszcza we Francji i w Anglii. Warszawa: Volumen.
Bollók, J. (1979). A Thonozuba-legenda történelmi hitele. Századok, nr 113, 97–107.
Czeglédy, K. (1974). A szakrális királyság a steppei népeknél (a kazároknál és a magyaroknál). Magyar Nyelv, nr 70, 11–17.
Durkheim, E. (2020). Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Dümmerth, D. (1989). A titokzatos jelbeszéd. A magyar szent királyok nemzetsége. Budapest: Panorama.
Györffy, Gy. (2013). István király és műve. Budapest: Balassi Kiadó.
Hernas, C. (1965). W kalinowym lesie. U źródeł folklorystyki polskiej. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Hóman, B. (1928). Magyar történet. T. I. Budapest: Királyi Magyar Egyetemi Nyomda.
Hoppál, M. (2009). Szamani eurazjatyccy. Warszawa: Iskry.
Jánosi, M. (1996). Törvényalkotás a korai Árpád-korban. Szeged: Szegedi Középkorász Műhely.
Kosztolnyik, Z.J. (1974). The Negative Results of the Enforced Missionary Policy of King Saint Stephen of Hungary: The Uprising of 1046. The Catholic Historical Review, nr 59, 569–586.
Kristó, Gy. (1965). Megjegyzések az ún. „pogánylázadások” kora történetéhez. Acta Univeristatis Szegediensis. Acta Historica, nr 18, 1–59.
Kristó, Gy. (1994). A történeti irodalom Magyarországon a kezdetektől 1241-ig. Budapest: Argumentum.
Kristó, Gy. (2000). Írások szent Istvánról és koráról. Szeged: Szegedi Középkorász Műhely.
Kristó, Gy. (2001). Szent István király. Budapest: Vince Kiadó.
Kristó, Gy. (2002). Magyar historiográfia, t. I: Történetírás a középkori Magyarországon. Budapest: Osiris Kiadó.
Pais, D. (1975). A magyar ősvallás nyelvi emlékeiből. Budapest: Akadémiai Kiadó.
Pauler, Gy. (1899). A magyar nemzet története az Árpádházi királyok alatt. Budapest: Atheneum Irod. és Nyomdai R. Társulat.
Piekarczyk, S. (1968). Barbarzyńcy i chrześcijaństwo. Konfrontacje społecznych postaw i wzorców u Germanów. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Pócs, É. (2017). A magyar táltos és a honfoglalás kori samanizmus. Kérdések és feltevések. Ethnographia, nr 128, 1–46.
Rappaport, R.A. (2007). Rytuał i religia w rozwoju ludzkości. Kraków: Nomos. Rédai, K. (1999). Isten szavunk eredete. Magyar Nyelv, nr 95, 40–45.
Russell, J.C. (1994). The Germanization of Early Medieval Christianity. A Sociohistorical Approach to Religious Transformation. New York–Oxford: Oxford University Press.
Spychała, L. (2001). „Capillum usque ad cutem ferro caedunt”. W kwestii źródeł i wiarygodności przekazu Kroniki Reginona o Węgrach. W M. Goliński i S. Rosik (red.), Viae historicae. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Lechowi A. Tyszkiewiczowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 23–40.
Szegfű, L. (1980). Vata népe. Acta Universitatis Szegediensis. Acta Historica, nr 67, 11–19.
Szegfű, L. (1996). Ősi szellemi örökségünk I.: gondolatok az ősi magyar hitvilágról. Szeged: wydanie własne.
Tóth, S. (1985). Levente és András. Acta Universitatis Szegediensis. Acta Historica, nr 82, 31–36.
Veszprémy, L. (red.). (2002). Szent István és az államalapítás. Budapest: Osiris Kiadó.
Wasilewski, J.S. (1985). Podróże do piekieł. Rzecz o szamańskich misteriach. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Copyright (c) 2021 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
