Religia rzymskokatolicka w życiu społeczności lokalnej w okresie międzywojennym
(na przykładzie diecezji kieleckiej)
Abstrakt
Centrum życia religijnego w okresie międzywojennym była parafia. Parafia wiejska i małomiasteczkowa stanowiła typ parafii – wspólnoty lokalnej. Tradycyjna w tych środowiskach religijność ludowa charakteryzowała się przede wszystkim głębokim przywiązaniem do wiary ojców, jednakże bez dostatecznej znajomości jej podstawowych prawd i realizacji ich w życiu codziennym. Istotną cechą tej religijności było przestrzeganie praktyk religijnych jako najważniejszego przejawu życia religijnego. Zwłaszcza te o charakterze jednorazowym (chrzest, komunia św., bierzmowanie, ślub kościelny, namaszczenie) odgrywały ważną rolę w życiu indywidualnym, rodzinnym i parafialnym. Jeśli chodzi o spełnianie praktyk religijnych, to najmniej problemów przysparzało duchowieństwu drobnomieszczaństwo i chłopstwo. Najwięcej osób zaniedbujących praktyki religijne było wśród inteligencji. Powszechnie uznanym przejawem religijności było uczestniczenie w różnego rodzaju odpustach i pielgrzymkach. Były one ważnym wydarzeniem nie tylko religijnym, ale także turystyczno-towarzyskim. Na niektóre odpusty do kościołów lub klasztorów posiadających cudowne obrazy przybywali tłumnie wierni z odległych nawet miejscowości. Pielgrzymki najczęściej organizowane były do Częstochowy, Poznania, Gniezna i Kalwarii Zebrzydowskiej. Osoby, które odbywały kilka dalszych pielgrzymek, zyskiwały odpowiedni szacunek. Doniosłą rolę w pogłębianiu świadomości społeczno-religijnej odgrywały stowarzyszenia parafialne i bractwa religijne (Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej, stowarzyszenia tercjarskie, koła Żywego Różańca, Bractwa Różańcowe, Sodalicja Mariańska). Pogłębieniu życia religijnego służyła też prasa katolicka („Rycerz Niepokalanej”, „Mały Dziennik”, „Gość Różańcowy”, „Niedziela”, „Niewiasta Katolicka”). Religia odgrywała istotną rolę w życiu społeczności lokalnej, zaspokajała indywidualne potrzeby człowieka. Kościół uczestniczył w najważniejszych wydarzeniach życiowych, jak narodziny, ślub, pogrzeb, organizował czas wolny ludzi, zaszczepiał wśród wiernych zasady moralne.
Bibliografia
Akta Konsystorskie, sygn. OA-1/10, OA-2/11, OD-1/10, OD-1/11, OD-2/2, OD-4/2, OD-5/36, OD-5/37, OD-5/40.
Misje parafialne i rekolekcje zamknięte, sygn. OR-3/1.
Akta Kurii Diecezjalnej Kieleckiej 1939–1944, sygn. OD-1/12.
Analecta Cracoviensa, 1988 (20).
Collectana Theologica, 1972, nr 3 (42).
Kalendarz Akcji Katolickiej Diecezji Kieleckiej na rok 1938.
Ojczyzna, 1920, nr 14; 1929, nr 2.
Przegląd Diecezjalny, 1920, R. 8.
Przegląd Tomistyczny, 1987, t. 3.
Roczniki Katolickie, 1937, t. XIV.
Wiadomości Archidiecezjalne Wileńskie, 1932, nr 5, R. 6.
Wiedza i Życie, 1933, nr 4.
Adamczyk, M. (1994). Prasa religijna Kielecczyzny w dwudziestoleciu międzywojennym. W: R. Renz i M. Meducka (red.), Społeczno-kulturalna działalność Kościoła katolickiego w Polsce w XIX i XX wieku. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 171 –183.
Baranowski, B. (1969). Życie codzienne wsi między Wartą a Pilicą w XIX wieku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Bujak, G. (2002). Duszpasterstwo w diecezji kieleckiej w okresie międzywojennym. Teoria i praktyka. W: D. Olszewski, R. Kuligowski i K. Gurda (red.), Kultura teologiczna Seminarium Duchownego w Kielcach w latach 1727–2002. Księga jubileuszowa. Kielce: Wydawnictwo Jedność, 187–208.
Cieszyński, N. (1937). Diecezja sandomierska. Roczniki Katolickie. T. XIV, 251–271.
Czarnowski, S. (1956). Kultura religijna ludu polskiego. W: Dzieła. T. 1. Studia z historii kultury. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dekowski, J.P. (1983). Zwyczaje i obrzędy rodzinne. W: I. Lechowa (red.), Kultura wsi Polski środkowej w procesie zmian. T. 3. Warszawa–Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 195–271.
Dyczewski, L.B. (1972). Religijność społeczeństwa polskiego w okresie międzywojennym. Collectana Theologica, nr 3 (42), 27–43. Dziwne i zdumiewające wypadki (1929). Ojczyzna, nr 2, 4.
Firlejowie, D. i W., Olszewski, D. i Rogala, S. (2001). Parafia Chmielnik. Zarys dziejów. Kielce: Agencja Wydawnicza GENS.
Jabłońska-Deptułowa, E. (1987). Rodzino dokąd zmierzasz? Poznań: Wydawnictwo „W drodze”.
Kłoczowski, J., Mullerowa, L. i Skarbek, J. (1986). Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Kowalski, W. i Olszewski, D. (2003). Parafia Trójcy Świętej w Jędrzejowie na tle dekanatu. Zarys dziejów. Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Kozieł, E. (1975). Wspomnienia wędrownego kramarza. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Kula, T. (1920). Śmigus. Ojczyzna, nr 14, 2–3.
Kumor, B. (1986). Powstanie diecezji kieleckiej i kolejne zmiany jej struktury terytorialnej. W: Księga jubileuszu stulecia diecezji kieleckiej (1883–1983). Kielce: Kuria Diecezjalna, 31–39.
Kupisiński, Z. (1988). Obrzędy i wierzenia ludowe Wielkiego Tygodnia. W: H. Zimoń (red.), Z badań nad religią i religijnością ludową. Warszawa: Wydawnictwo Księży Werbistów, 116–131.
Krześniak-Firlej, D. (2001). Księża prefekci diecezji kieleckiej 1918–1939. ielce: Wydawnictwo Jedność.
Lechowa, I. (1983). Tradycyjny rok obrzędowy we wsiach Polski środkowej (zróżnicowanie i przemiany). W: I. Lechowa (red.), Kultura wsi Polski środkowej w procesie zmian. T. 3. Warszawa–Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 17–195.
Liebrecht, G. (2018). Biskup Augustyn Łosiński ordynariusz diecezji kieleckiej w latach 1910–1937. Kielce: Wydawnictwo Jedność
Majka, J. (1983). Jaki jest katolicyzm polski? W: F. Adamski (red.), Socjologia religii. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy, 258–274.
Meducka, M. (1995). Prawosławni w Kielcach. W: M. Meducka i R. Renz (red.), Aktywność społeczno-kulturalna Kościołów i grup wyznaniowych w Polsce XIX i XX wieku. Kielce: Oficyna Wydawnicza „Marka”, 161–171. Mielicka, H. (1988). Odpusty w małym miasteczku. W: M. Meducka i R. Renz (red.), Miasteczko polskie jako zjawisko kulturowo-obyczajowe. Kielce: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego, 67–186.
Mielicka, H. (1995). Kultura obyczajowa mieszkańców wsi kieleckiej XIX i XX wieku. Kielce: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego.
Olszewski, D. (1987). Przemiany religijności w diecezji kieleckiej na początku XX wieku. Przegląd Tomistyczny. T. 3, 281–296.
Olszewski, D. (1988a). Życie religijne w diecezji kieleckiej w latach 1918– 1939. Analecta Cracoviensia. T. 20, 451–468.
Olszewski, D. (1988b). Diecezja Kielecka. Zarys dziejów 1805–1987. Kielce: Wydawnictwo Jedność.
Olszewski, D. i Wiśniowski, E. (1993). Parafia Kije. Zarys dziejów. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe.
Olszewski, D. (1996). Polska kultura religijna na przełomie XIX i XX wieku. arszawa: Instytut Wydawniczy Pax.
Pastuszka, S.J. (1994). Funkcje repertuaru amatorskich Katolickich Stowarzyszeń Młodzieży w Polsce przed 1939 rokiem. W: R. Renz i M. Meducka (red.), Społeczno-kulturalna działalność Kościoła katolickiego w Polsce w XIX i XX wieku. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 185–198.
Pełka, L. (1989). Rytuały, obrzędy, święta. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Piwowarski, W. (1996). Socjologia religii. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Pytel, T. (1994). Działalność oświatowa katolickich związków młodzieży w diecezji kieleckiej (1918–1939). W: R. Renz i M. Meducka (red.), Społeczno-kulturalna działalność Kościoła katolickiego w Polsce w XIX i XX wieku. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 89–95.
Renz, R. (1990). Społeczności małomiasteczkowe w województwie kieleckim 1918–1939. Kielce: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego.
Renz, R. (1999). Parafia Miechów w XX wieku. W: C. Wilanowski (red.), Bożogrobcy w Polsce. Miechów–Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 245–260.
Renz, R. (2000). Praca zawodowa i pozycja społeczna kobiety w środowisku inteligencji prowincjonalnej w latach międzywojennych (na przykładzie Kielecczyzny). W: A. Żarnowska i A. Szwarc (red.), Kobieta i praca. Wiek XIX i XX. Warszawa: Wydawnictwo DIG, 141–152.
Renz, R. (2006). Z życia religijnego kobiet-katoliczek w międzywojennej diecezji kieleckiej. W: J. Hoff (red.), Kobiety i kultura religijna. Specyficzne cechy religijności kobiet w Polsce. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 166–178.
Renz, R. (2008). Kobieta w społeczeństwie międzywojennej Kielecczyzny. Dom – praca – aktywność społeczna. Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego.
Renz, R. (2019). Z życia religijnego ludności chłopskiej międzywojennej Kielecczyzny. W: Ł. Burkiewicz, I. Kaczmarzyk, J. Łukaszewska-Haberkowa i L. Zinkow (red.), Polska kultura religijna. Studia o polskiej religijności na przestrzeni wieków. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, 165–185.
Reymont, W. (1988). Pielgrzymka do Jasnej Góry. Warszawa: Instytut Prasy i Wydawnictw „Novum”.
Siekierski, S. (1995). Kulturoznawcze funkcje parafii katolickich w społecznościach lokalnych w świetle pamiętników. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Stanaszek, B. (1999). Duchowieństwo diecezji sandomierskiej w latach 1918–1939. Lublin: Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego.
Strzeszewski, C. (1981). Religijność polska. W: Historia katolicyzmu społecznego w Polsce 1832–1939. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 593–594.
Szołkiewicz, M. (1932). Duszpasterstwo a kryzys gospodarczy. Wiadomości Archidiecezjalne Wileńskie, nr 5 (R. 6), 68–72.
Uwagi pasterskie o pracy nad ludem (1920). Przegląd Diecezjalny, R. 8, 173–175.
Wieczorek, W. (1968). Szkice z prowincji. Warszawa: Znak
Wójcik, T. (2008). Życie religijne katolików w diecezji kieleckiej w latach 1918– 1930. Mps pracy doktorskiej Akademii Świętokrzyskiej im. Jana Kochanowskiego w Kielcach.
Wspólny opłatek i wspólne święcone. Kalendarz Akcji Katolickiej Diecezji Kieleckiej na rok 1938, 32.
Zawistowicz, K. (1933). Wielkanocne wierzenia i obrzędy. Wiedza i Życie, nr 4, 292–302.
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
