"Exultante spiritu"
Dominikanie wobec powstania wydziału teologicznego na Uniwersytecie Krakowskim
Abstrakt
W prezentowanym artykule autor przedstawia dwie hipotezy oraz nowe źródło dotyczące zagadnienia powstania Uniwersytetu Krakowskiego w 1364 r. i erygowania wydziału teologicznego w 1397 r. Poczynione obserwacje pozwalają w nowy sposób spojrzeć na zagadnienie stosunku dominikanów do powstania wydziału teologicznego na Uniwersytecie Krakowskim. W latach 60. XIV w. bracia mogli rzeczywiście wspierać projekt króla Kazimierza Wielkiego trójwydziałowego uniwersytetu, zaplanowanego na model boloński. Zapewne ze spokojem przyjęli oni decyzję papieża Urbana V z 1364 r. o erygowaniu uczelni, która nie posiadała wydziału teologicznego. Pozycja dominikańskiej szkoły w Krakowie nie była więc zagrożona i bracia w kolejnych dziesięcioleciach kontynuowali rozwój miejscowego ośrodka oraz struktury szkolnictwa w całej prowincji zakonnej. Jednak na początku 90. lat XIV w. plany odnowienia Uniwersytetu Krakowskiego wraz z erygowaniem wydziału teologicznego musiały zaniepokoić krakowskich dominikanów. Zgodnie bowiem ze specjalnym przywilejem papieża Aleksandra IV ogłoszonym w bulli Exultante spiritu z 28 marca 1257 r. dopóki zakonna szkoła była jedynym tego rodzaju studium teologii w mieście, dominikański wykładowca mógł się obyć bez przechodzenia procedury zdobywania stopni uniwersyteckich. Otwarcie zaś wydziału teologicznego oznaczało nie tyle nawet reformę, ile rewolucję w dominikańskiego studium, w tym konieczność wypracowania nowej polityki kadrowej. 11 stycznia 1397 r. papież Bonifacy IX podjął historyczną decyzję o erygowaniu wydziału teologicznego w Krakowie. Pojawienie się nowego wydziału teologicznego musiało poruszyć tutejsze grono dominikańskich profesorów i – jak można przypuszczać – faktu tego nie przyjęli, „radując się w duchuˮ (exultante spiritu). Od tego momentu wszyscy miejscowi regensi dominikańscy musieli się legitymować posiadaniem odpowiednich stopni akademickich.
Bibliografia
Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie (APPD) Sygn. 528/1/0/-/63
Ebendorfer T. (wyd.). (1967). Chronica Austriae, Lib. III, red. Alphons Lhotsky (Monumenta Germaniae Historica, Scriptores Rerum Germanicarum, N.S., t. 13, München 1967)
Potthast A. (wyd.). (1957). Regesta Pontificum Romanorum, t. 2. Graz: Akademische Druck- U. Verlaganstalt
Ptaśnik J. (wyd.). (1914). Analecta Vaticana 1202-1366. Monumenta Poloniae Vaticana, t. 3. Cracoviae: Sumpt. Academiae Litterarum Cracoviensis.
Reichert B.M. (wyd.). (1898-1899). Acta capitulorum generalium ordinis Praedicatorum. Monumenta Ordinis Fratrum Praedicatorum historica. t. 3-4. Romae-Stuttgardiae: In Domo Generalita: Ex Typographia Polyglotta S.C. De Propaganda Fide; Stuttgardiae: Apud Jos. Roth. Bibliopolam.
Ripolli T. (wyd.). (1730). Bullarium Ordinis Praedicatorum, t. 2. Romae: Ex Typographia Hieronymi Mainardi
Wyrozumska B. (wyd.). (2000). Najstarsze przywileje Uniwersytetu Krakowskiego. Kraków: Biuro Jubileuszowe Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Dąbrowski J. (1964). Czasy Kazimierza Wielkiego. W: K. Lepszy (red.), Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764. Kraków: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 15-36.
Denifle H., (1885). Die Entstehung der Universitäten des Mittelalters bis 1400. Berlin: Weid-mannsche Buchhandlung.
Fijałek J. (1900). O początkach i znaczeniu uniwersytetu krakowskiego w XIV/XV wieku, Księga pamiątkowa ku uczczeniu 500-letniej rocznicy fundacji jagiellońskiej Uniwersytetu Krakowskiego, 3-12.
Gałuszka T. (2010). W przededniu powstania „studium generale”. Nowe badania nad czternastowiecznym zachowanym księgozbiorem dominikanów krakowskich. Przegląd Tomistyczny, nr 16, 25-42.
Gałuszka T. (2012). Szkolnictwo konwentualne i partykularne w strukturach polskiej prowincji dominikanów XIV stulecia. Nowe ujęcie w świetle nowych źródeł. Roczniki Historyczne, nr 78, 191-211.
Gałuszka T. (2013). Fragment akt kapituły prowincjalnej dominikanów polskich z 90. lat XIV wieku. Studium historyczne i edycja tekstu. Roczniki Historyczne, nr 79, 119-145.
Gałuszka T. (2013). Fragmenty czternastowiecznych akt kapituł prowincjalnych dominikanów polskich w zbiorach Bayerische Staatsbibliothek w Monachium. Kapituła prowincjalna w Opatowcu w 1384 roku. Studia Źródłoznawcze, nr 51, 105-120.
Gałuszka T. (2014). Mikołaja Duthorowa OP „Error condemnatus ab Ecclesia”. Dominikanie polscy wobec herezji i nowych nurtów pobożności w 1. połowie XIV wieku. Kwartalnik Historyczny, nr 122/1, 73-106.
Gałuszka T. (2014). Studium generalne dominikanów polskich w XIV wieku?. Folia Historica Cracoviensia, nr 20, 35-63.
Gałuszka T. (2016). Tomista inkwizytorem. Jan ze Schwenkenfeldu i proces beginek świdnickich w 1332 roku. W: W. Świeboda, M. Zdanek (red.), “Felix indiget amicis”. Księga pamiątkowa ofiarowana prof. Krzysztofowi Ożogowi w 60. rocznice urodzin. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec, 15-42.
Gałuszka T. (2020). „In finibus Poloniae”. Patroni i bohaterowie Polski w czternastowiecznym Żywocie św. Jacka autorstwa lektora Stanisława OP”. W: T. Gałuszka, K. Matyja (red.), Do-minikanie o Polsce i Polakach od XIII do XX wieku. Poznań: Wydawnictwo W drodze, 19-42.
Gałuszka T. (2022). Inkwizytor Jan ze Schwenkenfeldu, świdnickie beginki i doktryna Mistrza Eckharta. Z badań nad kulturą intelektualną dominikanów polskich w 1. połowie XIV wieku. Przegląd Tomistyczny, nr 28 [w druku].
Hinnebusch W.A. (1973). The History of the Dominican Order, t. 2. New York: Wydawnictwo Brill.
Hunčaga G. P. (2013). Dominikáni na ceste k intelektuálnym elitám vrcholného stredoveku. Kraków–Bratislava: Centrum pre štúdium krest'anstva vo vydavatel'stve Chronos : Towarzystwo Słowaków w Polsce.
Kaczmarczyk Z. (1947). Monarchia Kazimierza Wielkiego, t. 2. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Kaczmarek K. (2005). Szkoły i studia polskich dominikanów w okresie średniowiecza. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kalisz T. (2021). "Ego praedicator". Zarys biografii Jana Falkenberga OP. Kraków: Wydawnictwo W drodze.
Kielar P. (1975). Powstanie dominikańskiego studium generalnego w Krakowie. W: J. Kłoczowski (red.), Studia nad historią dominikanów w Polsce 1222-1972, t. 1. Warszawa: Wydawnictwo W drodze, 334-356.
Kłoczowski J. (2002). Zakon dominikański dominikański i początki wyższego szkolnictwa na ziemiach polskich. W: J. Kłoczowski, J.A. Spież (red.), Dominikanie w środkowej Europie w XIII-XV wieku. Poznań: Wydawnictwo W drodze, 67-87.
Kras P., Gałuszka T., Poznański A. (opr.). (2018) Proces beginek świdnickich w 1332 r. Studia historyczne i edycja łacińsko-polska. Lublin: Wydawnictwo KUL
Krzyżanowski S. (1900). Poselstwo Kazimierza Wielkiego do Awinionu i pierwsze uniwersyteckie przywileje. Kraków: w drukarni „Czasuˮ pod zarządem J. Łakocińskiego.
Kumor B. (1987). Rechowicz Marian Jozef. W: Polski Słownik Biograficzny, t. 30/4. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 699-701.
Little A.G. (1892). The Gray Friars in Oxford. Oxford: Printed for the Oxford Historical So-ciety at the Clarendon Press.
Mandonnet P. (1915). Frères Prêcheurs (la théologie dans l'Ordre des Frères Prêcheurs), W: Dictionnaire de théologie catholique, t. 6, Paris: Wydawnictwo Letouzey et Ané, 863-924.
Morawski K. (1900). Historya Uniwersytetu Krakowskiego, t. 1. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Mulchahey M.M. (1998). First the Bow is bent in study...ˮ. Dominican education before 1350. Toronto: Pontifical Institute of Mediaeval Studies.
Ożóg K. (1995). Intelektualiści w służbie Królestwa Polskiego w latach 1306-1382. Kraków: Wydawnictwo UJ.
Rechowicz M. (1969). Polska myśl teologiczna w średniowieczu. W: P. Kałwa, M. Rechowicz (red), Księga 1000-lecia katolicyzmu w Polsce, t. 1. Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 219-253.
Roest B. (2000). A History of Franciscan Education (c. 1210-1517). Leiden–Boston–Cologne: Wydawnictwo Brill.
Roest B. (2014). Franciscan Learning, Preaching and Mission c. 1220-1650. Leiden–Boston: Wydawnictwo Brill.
Senner W. (1995). Johannes von Sterngassen und sein Sentenzenkommentar. Berlin: Wydawnictwo Akademie Verlag 1995.
Şenocak N. (2012). The Franciscan studium generale: A New Interpretation. W: K. Emery, W. J. Courtenay, S. M. Metzger (red.), Philosophy and Theology in the "Studia" of the Religious Orders and at Papal and Royal Courts. Turnhout: Wydawnictwo Brepols, 221-236;
Stopka K. (2005). Głos w dyskusji nad fundacją uniwersytetu w Krakowie, Rocznik Krakowski, nr 71 , 31-39.
Szczur S. (1999). Papież Urban V i powstanie Uniwersytetu w Krakowie w 1364 r. Kraków: Wydawnictwo TN Societas Vistulana.
Szyma M. (2012). Kaplica Kazimierza Wielkiego przy krakowskim kościele Dominikanów. W: W. Bukowski, T. Jurek (red.), Narodziny Rzeczypospolitej. Studia z dziejów średniowiecza i czasów wczesnonowożytnych, t. 2. Kraków: Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana, 961-979.
Torrell J.P. (2021). Wprowadzenie w św. Tomasza z Akwinu. Osoba i dzieło. Poznań-Warszawa: Wydawnictwo W drodze.
Turek J. (2018). Próba uruchomienia studium generalnego dominikanów we Wrocławiu na początku XV wieku. Roczniki Historyczne, nr 84, 182-183.
Uruszczak W. (2014). Powstanie Uniwersytetu w Krakowie w 1364 roku. Czasopismo Prawno-Historyczne, nr 64, 13-40.
Vetulani A., Początki najstarszych wszechnic środkowoeuropejskich. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Wolff A. (1957). Projekt instrukcji wydawniczej dla pisanych źródeł historycznych do poło-wy XVI wieku. Studia Źródłoznawcze, nr 1, 155–181.
Zajchowska A. (2010). Czy w dominikańskim „Studium generale” w Krakowie urządzano otrzęsiny? „Collatio de beanis” w rękopisie LXV6 z Archiwum Polskiej Prowincji Dominikanów w Krakowie. Przegląd Tomistyczny, nr 16, 59-75.
Zajchowska A. (2013). Między uniwersytetem a zakonem. Biografia i spuścizna pisarska dominikanina Jana z Ząbkowic (zm. 1446). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Semper.
Zdanek M. (2005). Szkoły i studia dominikanów krakowskich w średniowieczu. Warszawa: Wydawnictwo Neriton: Instytut Historii PAN.
Zdanek M. (2010). Regensi dominikańskiego studium generalnego w Krakowie do 1596 roku. Przegląd Tomistyczny, nr 16, 77-124.
Zonenberg S. (2005). Ślązacy z polskiej prowincji dominikańskiej na studiach w Wiedniu w XV i na początku XVI wiek. Studia Źródłoznawcze, nr 43, 111-124.
Zyglewski Z. (2011). Polityka klasztorna Kazimierza Wielkiego. W: J. Maciejewski, T. Nowa-kowski (red.), Kazimierz Wielki i jego państwo w siedemnastą rocznicę urodzin ostatniego pia-sta na tronie polskim. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, 151-173.
Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
