Ukraina we współczesnych rosyjskich projektach imperialnych

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2023.410202.09
Słowa kluczowe: Rosja, Ukraina, inwazja Rosji na Ukrainę, imperium eurazjatyckie, Ijin, Gumilow, Dugin, Putin

Abstrakt

Artykuł analizuje projekty odtworzenia/ zbudowania imperium, lansowane przez współczesne władze Federacji Rosyjskiej, ze szczególnym uwzględnieniem miejsca Ukrainy w tych zamysłach. W tekście zwrócono uwagę na widoczne w działaniach władz rosyjskich inspiracje ideologią nacjonalistyczną i imperialną – zwłaszcza w wariancie eurazjatyckim. Przywoływane są przykłady ujęć proponowanych przez Iwana Iljina, Lwa Gumilowa, Aleksandra Dugina i ich echa w wystąpieniach prezydenta Putina. Idąc śladem wspomnianych trzech ideologów, władze Federacji Rosyjskiej traktują Ukrainę jako niezbędny strukturalny element odtwarzanego imperium eurazjatyckiego, podkreślając historyczną jedność narodu ukraińskiego i rosyjskiego oraz negując prawo Ukrainy do samostanowienia o własnej drodze rozwoju cywilizacyjnego. Ten rodzaj oficjalnego przekazu legł u podstaw propagandowego uzasadniania inwazji Federacji Rosyjskiej na Ukrainę 24 lutego 2022 r. W artykule zwrócono uwagę na rolę Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej we wspieraniu decyzji władz rosyjskich o rozpoczęciu wojny na Ukrainie oraz na postawę społeczeństwa rosyjskiego w tej kwestii.

Biogram autora

Andrzej Dudek, Uniwersytet Jagielloński

Dr hab., prof. UJ, pracownik Instytutu Rosji i Europy Wschodniej na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ, kierownik Zakładu Antropologii Kultury Rosyjskiej UJ; redaktor naczelny kwartalnika PAN „Slavia Orientalis”. Zainteresowania badawcze: antropologia kultury rosyjskiej, religijne inspiracje w kulturze rosyjskiej, literatura i kultura wieku srebrnego w Rosji, rosyjskie i zachodnie koncepcje kultury.

Bibliografia

Bžezinski, Z. – Бжезински, З. (1998). Великая шахматная доска: господство Америки и его гео стратегические императивы. Москва.

Dugin, A. – Дугин, А. (1997). Основы геополитики: геополитическое будущее России. Москва: „Арктогея”.

Dugin, A. & Дугин, A. (2015). Украина: моя война. Москва.

Gumilev, L. – Гумилев, Л. (1992). Скажу Вам по секрету, что если Россия будет спасе-на, только через евразийство. Социум, No. 9.

Gumilow, L. (2004). Od Rusi do Rosji: szkice z historii etnicznej, przeł. E. Rojewska-Olejarczuk. Warszawa: PIW.

Il'in, I. – Ильин, И. (1928). О русском фашизме. Русский Колокол. Журнал волевой идеи 1928, No. 3. Редактор – Издатель Профессор И.А. Ильин.

Il'in, I. – Ильин, И. (1998a). Творческая идея нашего будущего об основах духовного характера. W: И. Ильин (red.), Собрание сочинений в десяти томах, сост. и коммент Ю. Лисицы. Москва, t. 7.

Il'in, I. – Ильин, И. (1998b). Проект Основного Закона Российской Империи. W: И. Ильин (red.), Собрание сочинений в десяти томах, сост. и коммент Ю. Лисицы. Москва, t. 7.

Il'in, I. – Ильин, И. (2004). О фашизме. W: И.А. Ильин, Pro et contra. Личность и творчество Ивана Ильина в воспоминаниях, документах и оценках русских мыслителей и исследователей. Санкт-Петербург: Издательство Русского Христианского гуманитарного института.

Zelinskij, A. – Зелинский, А. (2022). Украина как евразийская проблема. Наш современник, No. 1.

A Declaration on the “Russian World” (Russkii mir) Teaching (2022). Pozyskano z: https://publicorthodoxy.org/2022/03/13/a-declaration-on-the-russian -world-russkii-mir-teaching/

Aleksej Naval'nyj opublikoval… – Алексей Навальный опубликовал 15 принципов своей политической платформы – о войне и послевоенном устройстве России (2023). Pozyskano z: https://meduza.io/feature/2023/02/20/aleksey-navalnyy-opublikoval-15-printsipov-svoey-politicheskoy-platformy-o-voyne-i-poslevoennom-ustroystve-rossii

Anton Krasovskij zaâvil… – Антон Красовский заявил в эфире RT, что нужно «топить» и «жечь» детей в Украине, которые выступают против России. Pozyskano z: https://meduza.io/feature/2022/10/24/anton-krasovskiy-zayavil-v-efire-rt-chto-nuzhno-topit-i-zhech-russkih-detey-v-ukraine-kotorye-vystupayut-protiv-rossii.

Budapest Memorandums on Security Assurances, 1994. Pozyskano z: https://web.archive.org/web/20140317182201/http://www.cfr.org/arms-control-disarmament-and-nonproliferation/budapest-memorandums-security-assurances -1994/p32484

Grobman, E. – Гробман, Е. Путин сравнил обстоятельства спецоперации с Северной войной. Pozyskano z: https://www.vedomosti.ru/politics/articles/2022/06/09/925980-putin-sravnil-obstoyatelstva-spetsoperatsii-s-severnoi-voinoi.

Il'in, I. – Ильин, И., Основы борьбы за национальную Россию. Pozy-skano z: https://www.perunica.ru/svoboda/7818-ivan-ilin-ob-ukraine.html.

Il'in, I. – Ильин, И., Россия есть живой организм. Pozyskano z: https://pravoslavie.ru/2411.html

Il'in, I. – Ильин, И., Что сулит миру расчленение России? Pozyskano z: https://pravoslavie.ru/2444.html

Lavrov: patriarh Varfolomej po ukazke SŠA… – Лавров: патриарх Варфоломей по указке США пытается похоронить влияние православия в мире. Pozyskano z: https://tass.ru/obschestvo/10484649

Patriaršaâpropoved' v den' Radonicy… – Патриаршая проповедь в день Радоницы после Литургии в Архангельском соборе Московского Кремля. Pozyskano z: http://www.patriarchia.ru/db/text/5922848.html

Patriaršaâpropoved' v Nedelû… – Патриаршая проповедь в Неделю сыропустную после Литургии в Храме Христа Спасителя. Pozy-skano z: http://www.patriarchia.ru/db/print/5906442.html

Patriaršaâpropoved' v Nedelû 15-û… – Патриаршая проповедь в Неделю 15-ю по Пятидесятнице после Литургии в Александро-Невском скиту. Pozyskano z: http://www.patriarchia.ru/db/text/5962628.html

Professoramgu Dugina… – Профессора МГУ Дугина потребовали уволить за призыв „убивать, убивать и убивать”. Pozyskano z: https://www.mk.ru/politics/2014/06/16/skandal-iz-seti-professor-mgu-dugin-prizval-ubivat-ubivat-i-ubivat-ukraincev.html

Putin, W. – Путин, В., Об историческом единстве русских и украинцев. Pozyskano z: http://kremlin.ru/events/president/news/66181

Vladimir Putin Meets with Members the Valdai International Discussion Club. Transcript of the Speech and the Meeting. Pozyskano z: https://valdaiclub.com/a/highlights/vladimir_putin_meets_with_members_the_valdai_international_discussion_club_transcript_of_the_speech_/?sphrase_id=701234

Âdernyj šantaž… – Ядерный шантаж: нажмет ли Путин на «красную кнопку» (2023). Pozyskano z: https://sova.news/2023/02/02/yadernyj -shantazh-nazhmet-li-putin-na-krasnuyu-knopku/

Bäcker, R. (2000). Międzywojenny eurazjatyzm. Od inteletulanej kontra-kulturacji do totalitaryzmu? Łódź: Wydawnictwo Ibidem.

Burbank, J. (2022). The Grand Theory Driving Putin to War. New York Times, 22.02.

Čapni, S. – Чапни, С. Новая русская ересь. Почему оправдание геноци­да в Украине – самоубийство РПЦ. The Insider. Reports. Analytics. Investigations. Pozyskano z: https://theins.info/opinions/sergei-chapnin/258086

Carrère d’ Encausse, H. (1985). Spękane Imperium. Warszawa: Wydaw-nictwo Głos.

Chawryło, K. (2022). Propaganda masowego rażenia. Rosyjska ­telewizja w obli­czu wojny. Pozyskano z: https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/­komentarze -osw/2022-05-06/propaganda-masowego-razenia-rosyjska-telewizja-w -obliczu-wojny

Chawryło, K. (2015). Sojusz ołtarza z tronem Rosyjski Kościół Prawo-sławny a władza w Rosji. Prace OSW, nr 54.

Curanović, A. (2020). Przeznaczeni do wielkości! Poczucie w misji w polityce zagranicznej. Przypadek Rosji. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Diec, J. (2013a). Dzieło Iwan Iljina. W: J. Diec, Konserwatywny nacjona-lizm. Studium doktryny w świetle myśli politycznej Igora Szafarewicza. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Diec, J. (2013b). Eurazjatyzm jako próba nowego nacjonalizmu. W: J. Diec, Konserwatywny nacjonalizm. Studium doktryny w świetle myśli politycznej Igora Szafarewicza. Kraków: Księgarnia Akademicka.

«Ètone my», «èto my, no vinovata Ukraina»… – «Это не мы», «это мы, но виновата Украина». Как Россия обстреливает мирных граждан и как потом это объясняет. Pozyskano z: https://news.zerkalo.io/world/13459.html.

Eurazjatyzm (2019). W: A. de Lazari (red.), Идеи в России. Idee w Rosji. Ideas in Russia. Leksykon rosyjsko-polsko-angielski. Warszawa: Wyd. Semper.

Gołąbek, B. (2012). Lew Gumilow i Aleksander Dugin, O dwóch obliczach eurazjatyzmu w Rosji po 1991 roku. Kraków: Wydawnictwo UJ.

Heller, M. (1989). Maszyna i śrubki. Jak hartował się człowiek sowiecki. Warszawa: Wydawnictwo: PoMost.

Heller, M. (1997). Historia Imperium Rosyjskiego. Warszawa: Książka i Wiedza.

Janicki, A. (2011). Lew Nikołajewicz Gumilow (1912–1992) jako historyk cywilizacji rosyjskiej. Łódź: Ibidem.

Kantor, K. – Кантор, K. (2007). Санкт-Петербург: Российская империя против российского хаоса. К проблеме имперского сознания в России. Москва: Российская политическая энциклопедия (РОССПЭН).

Krot, M. – Крот, М. (2020). Формирование концепции русификации западных окраин Российской империи в середине XIX в. W: А.Т. Урушадзе (red.), Национальные окраины в политике Российской империи и русской общественной мысли. Ростов-на-Дону Издательство ЮНЦ РАН.

Kuzio, T. (2019). Russian stereotypes and myths of Ukraine and Ukraini-ans and why Novorossiya failed. Communist and Post-Communist Studies, nr 52.

Laruelle, M. (2015). The ‘Russian World’. Russia’s Soft Power and Geopo-litical Imagination. Center for Global Interests Papers, May 2015.

Massaka, I. (2001). Eurazjatyzm, Z dziejów rosyjskiego misjonizmu. Wro-cław: Wydawnictwo Funna.

Miller, A. – Миллер, А. (2000). „Украинский вопрос” в политике властей и в русском общественном мнении (вторая половина XIX века). Санкт­ Петербург: Изд. Алетейя.

Nowak, A. (2018). Metamorfozy Imperium Rosyjskiego 1721–1921. Geo-polityka, ody i narody. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Pain, E. (2009). Russia Between Empire and Nation. Russian Politics & Law, vol. 47, № 2.

Paradowski, R. (2001). Eurazjatyckie imperium Rosji. Studium idei. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.

Piechowska, M. (2020). Cerkiew Prawosławna Ukrainy – rok po uzyskaniu autokefalii. Biuletyn Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych, 4 marca. Pozyskano z: https://pism.pl/publikacje/Cerkiew _Prawoslawna_Ukrainy_rok_po_uzyskaniu_autokefalii

Rojek, P. (2014). Przekleństwo Imperium. Źródła rosyjskiego zachowania. Kraków: Wydawnictwo „M”.

Romanowski, D. (2013). Trzeci Rzym. Rozwój rosyjskiej idei imperialnej. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Sładanowski, M. (2019). Cywilizacja rosyjska według Aleksandra Dugina. Studia historiozoficzno-antropologiczne. Lublin: TN KUL.

Šmeleva, E. i Šmelev, A. – Шмелева, Е. i Шмелев, А. (2014). Этнические стереотипы в русских анекдотах. Отечественные записки, № 4. Pozyskano z: https://strana-oz.ru/2014/4/etnicheskie-stereotipy-v-russkih-anekdotah

Snyder, T. (2019). Droga do niewolności. Kraków: Znak. Horyzont.

Starodubtseva, A. (2022). Negative Connotations of the “Russian World” Concept Against the Backdrop of the Russian-Ukrainian War ;л;.ь2022. Respectus Philologicus, № 42 (47).

Szporluk, R. (1997). Ukraine: From an Imperial Periphery to a Sovereign State. Daedalus, vol. 126, No. 3.

Tiido, A. (2015). „The Russian World”: The Blurred Notion of Protecting Russian Abroad. Polski Przegląd Stosunków Międzynarodowych, nr 5.

Ukrainskiojsepratizm v Rossii… – Украинскиой сепратизм в России. Идеология национального раскола (1998). Москва.

Ul'ânov, N. – Ульянов, Н. (1998). Происхождение украинского сепарaтизма. Москва.

Wawrzyńczak, A. (2014). Imperialista, technokrata, mistyk. Twórczość literacka i publicystyczna Aleksandra Prochanowa. Kraków: Wydaw-nictwo Scriptum.

Agresja Rosji na Ukrainę w świetle prawa międzynarodowego. Działania Rosji na Ukrainie godzą w fundamenty prawa międzynarodowego. Konferencja Ambasadorów RP. Pozyskano z: https://konstytucyjny.pl/agresja-rosji-na-ukraine-w-swietle-prawa-miedzynarodowego/

Aleksejeva, N. i Carvin, A. Narrative Warfare. How the Kremlin and Rus-sian news outlets justified a war of aggression against Ukraine. Pozy-skano z: https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/narrative-warfare/

Bulavin, D. – Булавин, Д. Только 13% россиян, у которых есть родственники и друзья в Украине, осуждают российскую власть – опрос. Pozyskano z: https://hromadske.ua/ru/posts/tolko-13-rossiyan-u-kotoryh-est-rodstvenniki-i-druzya-v-ukraine-osuzhdayut-rossijskuyu-vlast-opros

Buntman, E. i Ber, I. – Бунтман, Е. i Бер, I. Говорил ли Александр Дугин, что «украинцев надо убивать, убивать и убивать»? Po-zyskano z: https://provereno.media/blog/2022/08/22/govoril-li-aleksandr-dugin-chto -ukraincev-nado-ubivat-ubivat-i-ubivat/

Danlop, Dž.B. – Данлоп, Дж.Б. (2010). «Неоевразийский» учебник Александра Дугина и противоречивый отклик Дмитрия Тренина. Форум новейшей восточноевропейской истории и культуры. Русское издание, № 1. Pozyskano z: http://www1.ku-eichstaett.de/ZIMOS/forum/inhaltruss13.htm

Dudek, A. Reakcje społeczeństwa rosyjskiego na inwazję Rosji na Ukrainę. Pozyskano z: https://nauka.uj.edu.pl/nauki-humanistyczne-spoleczne/-/­journal_content/56_INSTANCE_7YIRkuRAFDR0/74541952/ 150685734

Kovalenko, T. – Коваленко, Т. Что Навальный говорил о Крыме и Дон­бас­се. Pozyskano z: https://korrespondent.net/world/russia/4323787-chto -navalnyi-hovoryl-o-kryme-y-donbasse

Kudrâvceva, A. – Кудрявцева, А. УПЦ в 2022-м году в цифрах: количество приходов, священников, монахов. Pozyskano z: https://fraza.com/news/319530-upts-v-2022-m-godu-v-tsifrah-kolichestvo-prihodov -svjaschennikov-monahov-

Laruelle, M. В поисках философа, вдохновившего Путина. Почему Ивана Ильина нельзя считать идеологическим наставником Путина. Pozyskano z: https://ridl.io/ru/v-poiskah-filosofa-vdohnovivshego-put/

Nikolaeva, N. – Николаева, Н. Ядерная риторика в росСМИ. Pozy-skano z: https://mediaiq.info/yadernaya-ritorika-v-rossmi

Parlament Europejski. Komunikat prasowy. Pozyskano z: https://www.europarl.europa.eu/RegData/presse/pr_info/2008/PL/03A-DV-PRESSE _IPR(2008)10-22(40408)_PL.pdf

Percev, A. – Перцев, А. Кажется, Путин и правда думает, что может победить Запад. Pozyskano z: https://meduza.io/feature/2022/11/14/kazhetsya-putin-i-pravda-dumaet-chto-mozhet-pobedit-zapad-pochemu.

Prawne aspekty ataku na Ukrainę. Polski Instytut Spraw Międzynaro-do­wych. Pozyskano z: https://www.pism.pl/publikacje/prawne-aspekty-ataku-na -ukraine

Russia’s Systematic Program for the Re-education and Adoption of Ukraine’s Children. Pozyskano z: https://hub.conflictobservatory.org/portal/apps/sites/#/home/pages/children-camps-1

Rodionov, M. – Родионов, M. (2022) «Топить и жечь этих детей». Чем обернулись слова об украинских детях для журналиста Красовского. Pozyskano z: https://www.gazeta.ru/social/2022/10/24/15671245.shtml?updated.

Rossijskaâ armiâuničtožaet ènergosistemu Ukrainy… – Российская армия уничтожает энергосистему Украины, чтобы погрузить страну в холод и тьму Российские пропагандисты тем временем насмехаются над украинцами. И возлагают ответственность за обстрелы на них самих. Pozyskano z: https://meduza.io/feature/2022/12/15/rossiyskaya-armiya-unichtozhaet-energosistemu-ukrainy-a-rossiyskie-propagandisty-smeyutsya-nad-ukraintsami-i-vozlagayut-otvetstvennost-za-obstrely-na-nih-samih

«Rossijskij televizor značit dlâ nih bol'še, čem doč' i sestra»… – «Российский телевизор значит для них больше, чем дочь и сестра» Как украинцы пытаются рассказать правду о войне своим родственникам из России – но им не верят (2022). Pozy-skano z: https://meduza.io/feature/2022/03/13/rossiyskiy-televizor-znachit-dlya-nih-bolshe-chem-doch-i-sestra.

Russian Field. Исследования. Коммуникации. Эксперименты. Pozy-skano z: https://russianfield.com/strashnievoprosy

Perspektywy Kultury tom 41/2
Opublikowane
2023-06-29
Jak cytować
[1]
Dudek, A. 2023. Ukraina we współczesnych rosyjskich projektach imperialnych. Perspektywy Kultury. 41, 2/2 (cze. 2023), 111-136. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2023.410202.09.
Numer
Tom 41 Nr 2/2 (2023): Prawa narodów w dobie interakcji kultur
Dział
Prawa narodów

Copyright (c) 2023 Akademia Ignatianum w Krakowie

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.