Tematy numerów w roku 2023

Nr 40, 2023/1
"Ochrona materialnego i niematerialnego dziedzictwa kulturowego"

Call for papers do numeru 40 „Perspektyw Kultury” (1/2023)

Wydarzenia ostatnich kilku miesięcy (piszę te słowa na początku czerwca 2022 r.) pokazały wyraźnie, że funkcjonujące od lat przekonania, poglądy i definicje, nie odpowiadają rzeczywistości. To przykre doświadczenie, zwłaszcza dla mieszkańców niektórych obszarów świata, a szczególnie środkowej i wschodniej części Europy. Ostatnie wydarzenia, które dotyczyły całego świata – II wojna światowa – przyniosły także wielkie i niepowetowane straty. Jednak wszelkie zło: zarówno w wymiarze zniszczenia, jak i deformacji moralnej, postanowiono usankcjonować i jawnie mu przeciwdziałać. Po II wojnie światowej, w październiku 1945 r. powstała Organizacja Narodów Zjednoczonych, która jako spadkobierczyni nieudolnej Ligii Narodów, na nowo podkreśliła wspólne zasady i wartości narodów. Pokój w świecie i wspólne działania na rzecz ludzkości miały rozmaity charakter. Jednym z najbardziej fundamentalnych zadań ONZ stało się wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki, a także wzbudzanie szacunku dla praw człowieka, bez względu na kolor skóry, status społeczny i religię, którą realizuje UNESCO (organizacja wyspecjalizowana ONZ).

Powstałe w listopadzie 1945 r. UNESCO rozwinęło swoją działalność poprzez konwencje, w tym szczególnie nas interesującą Konwencja o ochronie dóbr kultury w razie konfliktu zbrojnego, Konwencję w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego i inne. Przez kilkadziesiąt lat ONZ, z lepszym lub gorszym efektem, starała się stać na straży wartości i śledzić przestrzeganie przyjętych zasad w różnych miejscach na świecie, w praktyce czuwało nad tym m.in. UNESCO.

Współczesne społeczeństwo zostało w dużej mierze wychowane w uznaniu zasad i wartości, na które wskazuje ONZ i w szczególności UNESCO. Uczono nas także, że zmiany kulturowe mają charakter procesów: najpierw niejasnych i tylko narysowanych, następnie coraz bardziej narastających i wreszcie ustępujących miejsca temu, co przychodzi po nich. Sprzeciw wobec zniszczenia i systemów totalitarnych stanowił fundament ideowy ochrony wspólnego dziedzictwa kulturowego, a praktyką stawało się wypełnianie pewnych zadań określonych przez konwencje. Zakres tych konwencji, a zarazem postrzeganie dziedzictwa ludzkości, rozszerzał się wraz z czasem, podkreślając najpierw jej materialny, a potem niematerialny charakter.

Cezura 24 lutego 2022 r. oznacza w sensie kulturowym pewien kres. Można przyjąć, że postmodernizm, który stanowił sprzeciw wobec modernizmu i jego przywiązania do systemów totalitarnych, zakończył się w gwałtowny sposób, gdy Rosja napadła na Ukrainę. Na razie do świadomości ogółu dociera dopiero fakt, że oto nadchodzi nowe. To jednak nie znaczy, że nic się nie dzieje: owszem, dzieje się bardzo wiele, także w przestrzeganiu wzajemnego szacunku, a także w poszukiwaniu i zachowaniu dziedzictwa kulturowego.

To cezura, która w wielu aspektach wymaga zdefiniowania na nowo wartości, ustalenia hierarchii i wskazania, co jest prymatem. Dotychczas funkcjonujące i przyjęte idee okazały się nietrwałe, mało atrakcyjne lub zwyczajnie zbyt słabe, by obronić się przed zagrożeniem i rosnącym w siłę zniszczeniem. Zasady znamy, wartości pozostają niezmienne, należy jednak rozpatrzyć praktykę, szczególnie w odniesieniu do tego, co ma charakter pozamaterialny, i stanowi dziedzictwo ludzkości.

Oczywiste jest, że pisząc o ochronie dziedzictwa kulturowego, trzeba się odwołać do określonych dokumentów (tutaj do konwencji UNESCO). Jednak te dokumenty mają charakter programowy i wyznaczają pewne zadania. Przekaz wartości, poszanowanie dla kultury i osiągnięć cywilizacyjnych, uznanie przez UNESCO stanowi niewątpliwie wyróżnienie i nobilituje. W warstwie wykonawczej wszystko to wygląda kiepsko, albo co najmniej nieciekawie. Często jednak ochrona dziedzictwa kulturowego przybiera nową postać i jakże obrazową formę. Gdy żadne deklaracje, prawo i środki nie są w stanie obronić przed agresywnym działaniem wroga i niszczyciela, najlepszym strażnikiem dziedzictwa staje się skromna, ukraińska babuszka, która pod fartuchem wynosi z muzeum pamiątki i obrazy Marii Prymaczenko. Inny obraz to worki leżące wokół najważniejszych budynków i pomników.

Zapraszam do refleksji, najczęściej opartej na praktyce, na temat współczesnej ochrony dziedzictwa kulturowego, i jej dynamicznym zmianom, które podążają za równie zmienną rzeczywistością (jak np. pandemia czy działania wojenne). Chciałabym zastanowić się nad tym:

• jak wygląda najnowsza aksjologia i antropologia ochrony dziedzictwa kulturowego,
• czy i skąd czerpać wzorce aksjologiczne i antropologiczne,
• jak instytucjonalnie wspierać praktykę ochrony,
• jak realizować misję ochrony dziedzictwa kulturowego w czasie pandemii i ograniczenia kontaktów społecznych,
• jak realizować misję ochrony dziedzictwa kulturowego w czasie wojny i niepokoju,
• w jaki sposób wzmacniać i tworzyć edukację formalną i nieformalną z zakresu ochrony,
• oraz wszelkie pojedyncze przykłady dostosowania ochrony niematerialnego dziedzictwa kultury do wydarzeń współczesnych.

Przyjmujemy teksty w języku polskim oraz językach konferencyjnych (preferowany język angielski). Nadsyłane artykuły, mające charakter rozważań teoretycznych lub będące studiami wybranego przypadku, winny poruszać zagadnienia związane z tematem tytułowym.

Ponadto do działu Varia zostaną włączone teksty, które niekoniecznie dotyczą problemu przewodniego, ale wpisują się w profil pisma (studia z zakresu nauk o kulturze i religii, historii, literaturoznawstwa, zarządzania, nauk o mediach i komunikacji oraz filozofii).

Redaktor gościnny niniejszego tomu: dr hab. Justyna Łukaszewska-Haberko, prof. AIK

Zapraszamy do nadsyłania tekstów!

Termin nadsyłania tekstów: 31 grudnia 2022 r.

***

Nr 41, 2023/2
"Prawa narodów w dobie współczesnej interakcji kultur"

Call for papers do numeru 41 „Perspektyw Kultury” (2/2023)

Współczesne procesy globalizacji niosą ze sobą nie tylko zjawiska standaryzacji, unifikacji oraz wzajemnego uzależnienia, ale także równie silne konsekwencje nakładania się, dyfuzji, a więc interakcji kultur, często będących wynikiem zintensyfikowanej mobilności społecznej. Stwierdzić zatem można, że przenikliwe analizy sprzeczności kulturowych wewnątrz i pomiędzy wysoko rozwiniętymi społeczeństwami przemysłowymi, jakie już na początku lat siedemdziesiątych prowadził Daniel Bell, okazują się niezwykle trafne. Współczesna rzeczywistość potwierdza narastającą siłę i kierunek zasygnalizowanych przez niego rozbieżności. Widoczne stają się bieguny zmian cywilizacyjnych, społecznych, a także mentalnych. Ogólnie przyznać można, iż procesy unifikacyjne oraz nasilenie zależności o charakterze funkcjonalnym zachodzą w sferze techniki, technologii i gospodarki, ale już nie w sferze kultury, w której wspomniana mobilność doprowadziła do daleko posuniętej różnorodności, a więc wielokulturowości i pluralizacji wartości, stylów życia oraz religii.

Ideą bloku artykułów zaproponowanych jako tematyka tomu „Perspektyw Kultury” jest tematyka prawa narodów w dobie interakcji kultur, kontynuujaca analizę dziedzictwa koncepcji „ius gentium” Pawła Włodkowica i humanizmu krakowskiego odniesiona do wyzwań czasów współczesnych i traktowana jako żywy pomost pomiędzy przeszłością i przyszłością w rozwoju myśli i działań jakie niosą ze sobą procesy wzmożonych interakcji, komunikacji międzykulturowej oraz narastającej globalizacji.

Idee jagiellońskie powstałe w wieku XV i XVI w dziedzinie kultury intelektualnej, artystycznej i politycznej stanowić mogą obszar wielu inspiracji w badaniu problemów z jakimi zmagają się otwarte społeczeństwa obywatelskie w dobie cywilizacji informacyjnej, mobilności społecznych oraz walki o prawa kulturowe rozumiane jako poszanowanie godności człowieka. W podejmowanym projekcie chce dzielić się tą inspiracją nie zamykając na inne koncepcje, idee i wartości obecne w dziedzictwie kulturowym Europy.

Opisane procesy, które dokonują się w kontekście technokratycznych strategii budowania ponadnarodowych struktur władzy, oraz różnorodnych zjawisk hybrydyzacji kulturowej spotykają się ze spontanicznymi reakcjami rewitalizacji tożsamości i podmiotowości konkretnych wspólnot i społeczności. Procesy te dzieją się w warunkach intensywnie oddziałujących na siebie podmiotów, zarówno na poziomie interakcji międzyosobowej, międzygrupowej, międzyinstytucjonalnej, w tym międzypaństwowej, a nawet globalnej kończąc. Interakcje te prowadzą do bardzo różnych efektów. Nie znamy do końca pełni ich dynamiki, uwarunkowań i wzajemnego oddziaływania. Nie ulega jednak wątpliwości, iż ważnym ich „aktorem” stają się wspólnoty. Ożywia je poczucie wspólnotowości, w tym wspólnotowości kulturowej, które wydawało się, iż zostało w poprzednich dziesięcioleciach zepchnięte na margines. Nie bez przypadku zjawiska rosnącego zróżnicowania, sukcesów, ale i porażek polityki wielokulturowości oraz napięte nierzadko i nie zawsze pozytywne relacje poszczególnych grup zrodziły ponowne zainteresowanie tematyką i pojęciem praw kulturowych, problemem bezpieczeństwa kulturowego oraz prawa narodów. Zainteresowanie to ilustruje widoczną falę powrotu do potrzeby wyrażania podmiotowości wspólnot społecznych. Jest ona manifestowana na Zachodzie, jak i na obszarze Wschodu Europy. Odrębny rodzaj wyzwań już od wieków spotyka narody Europy Środkowo-Wschodniej. Przygotowany tom artykułów stanowić ma krok na drodze lepszego rozumienia istniejących sprzeczności, ale i pojawiających się potrzeb podejmowanych przez badaczy z różnych środowisk akademickich Polski oraz krajów Europy Środkowej i Wschodniej,

Ponadto w dziale Varia zostaną zaprezentowane teksty, które niekoniecznie dotyczą tematu przewodniego (Prawa narodów w dobie współczesnej interakcji kultur), ale również będą związane tematycznie z zagadnieniami dotyczącymi takich dyscyplin, jak nauki o kulturze i religii, historia, literaturoznawstwo, filozofia oraz zarządzanie kulturą.

Redaktor gościnny niniejszego tomu: dr hab. Leszek Korporowicz, prof. UJ

Zapraszamy do nadsyłania tekstów!

Termin nadsyłania tekstów: 31 grudnia 2022 r.

***

Nr 42, 2023/3
"Kultura (w) rzeczywistości hybrydalnej"

Call for papers do 42 numeru „Perspektyw Kultury” (3/2023)

Współczesny świat obecności człowieka dzięki rozwojowi technologii nie ogranicza się już tylko do wymiaru realnego. Jego drugi „biegun” stanowi coraz szybciej konstruowany świat wirtualny, którego wyróżniającą cechą jest brak atrybutów fizycznych. Dwa wymiary: realny i wirtualny, odmienne od siebie już w samych podstawach konstruowania i funkcjonowania, stały się obecnie wzajemnie przenikającymi i uzupełniającymi się formami. Trudno już określić, który z nich zachowuję większą siłę sprawczości. Niewątpliwie oba na siebie oddziaływają, korzystając ze swoich zasobów, czerpiąc ze swoich osiągnięć, inspirując, wspomagając, czasami też ograniczając. Coraz trudniej wyobrazić sobie przestrzeń kulturową współczesnego człowieka bez obustronnych przepływów pomiędzy wspomnianymi wymiarami. Tworzą one coraz bardziej rozbudowaną, swoiście zespoloną rzeczywistość hybrydalną. Świat hybrydalny należałoby zatem rozumieć jako zróżnicowaną funkcjonalnie konfigurację przestrzeni realnej i wirtualnej, umożliwiającą ich dynamiczną koegzystencję  przy zachowaniu odmienności i względnej niezależności. Tym samym hybryda łączy rzeczywistość realną z wirtualną. Nie oznacza to tworzenia utopii, a raczej zmianę sposobu istnienia procesów, ich rozumienia i interpretacji, które stymulują transgresje działań ludzkich, a także ich wytworów. Rzeczywistość hybrydalna znosi wcześniejsze sposoby przedstawiania świata, stając się otwartym modelem, w którym zanikają granice między wirtualnością i realnością.

W proponowanym tomie podjęte zostaną problemy z zakresu ontologii, aksjologii i antropologii tego nowego rodzaju metarzeczywistości w jej coraz bardziej powszechnej, a nawet agresywnej i pełnej ambiwalencji formie. Zapraszamy do refleksji nad tym nowym rodzajem quasi-realności i nad pytaniami o jej wpływ na procesy stymulowania bądź hamowania dynamiki kształtowania osobowości oraz potencjałów rozwojowych człowieka.  

Ponadto w dziale Varia zostaną zaprezentowane teksty, które niekoniecznie dotyczą tematu przewodniego („Kultura (w) rzeczywistości hybrydalnej”), ale również będą związane tematycznie z zagadnieniami dotyczącymi takich dyscyplin, jak nauki o kulturze i religii, historia, literaturoznawstwo, filozofia oraz zarządzanie kulturą.

Redaktor gościnny niniejszego tomu: dr hab. Sylwia Jaskuła, prof. ANSŁ

Zapraszamy do nadsyłania tekstów!

Termin nadsyłania tekstów: 30 czerwca 2023 r.

***

Nr 43, 2023/4
"Wokół stroju w kulturze - przebieranie, ukrywanie, kreowanie, manifestowanie, kontestowanie. W tradycji i współczesności"

Call for papers do numeru 43 „Perspektyw Kultury” (4/2023)

W każdej kulturze strój jest zarazem znakiem i tym, co znaczące. Ubrania, które nosi się na co dzień, i te, które są zakładane w momentach szczególnych, wiele mówią o naszej indywidualności oraz odgrywanych rolach społecznych, ujawniają też wzorce kulturowych zachowań, nie tylko te, które aprobujemy, ale także te, które odrzucamy.

Strój, ubranie, kostium ujmowane jako integralna całość lub też ich poszczególne elementy nie są kulturowo przezroczyste, wręcz przeciwnie, są nasycone symbolicznymi znaczeniami, czasem komunikującymi wprost i bezpośrednio, a czasem w sposób zawoalowany czy wręcz ezopowy naszą tożsamość, poglądy, system przynależności do określonego kręgu kulturowego, warstwy społecznej, grupy zawodowej czy subkulturowej.

Ubiór hierarchizuje bądź egalitaryzuje: wyróżnia na tle innych lub maskuje, ujednolica, zaciera różnice, wskazuje na społeczny prestiż lub poślednią funkcję pełnioną w danej społeczności, ujawnia pragnienia, tęsknoty, marzenia i aspiracje. Strój również wpisuje się
w dyskurs pomiędzy wzorotwórczymi centrami kulturowymi a satelickimi peryferiami z ich kompleksami bądź buntem wobec tego, co nie jest własne i rodzime, czego konsekwencją bywa zwrot ku etnicznym źródłom postrzegania siebie i otaczającego świata.

Strój, chociaż jego podstawową, głęboko osadzoną w prehistorii funkcją jest ochrona ciała przed warunkami atmosferycznymi, stał się tym samym przez wieki swoistym zwierciadłem kulturowych przemian i kulturowym kodem, wyznacznikiem tożsamości, przywiązania do tradycji lub potrzebą jej weryfikacji i modernizacji, ważnym elementem materialnego i niematerialnego dziedzictwa oraz źródłem artystycznych kreacji zarówno
w przestrzeni sztuk wizualnych, jak i teatru czy filmu.

Zapraszamy do wieloaspektowej, kulturoznawczej refleksji nad obecnością stroju
w dawnej i współczesnej kulturze, namysłu nad symbolicznymi znaczeniami nie tylko ubierania (się), ale przede wszystkim takich zjawisk jak przebieranie, ukrywanie, kreowanie, manifestowanie czy  kontestowanie kulturowej rzeczywistości poprzez to, co się nosi, jak się nosi i kiedy się nosi.

Redaktorzy gościnni: dr hab. Beata Bigaj-Zwonek, prof. AIK, dr hab. Izabela Kaczmarzyk, prof. AIK, dr hab. Monika Stankiewicz-Kopeć, prof. AIK

Zapraszamy do nadsyłania tekstów!

Termin nadsyłania tekstów: 30 września 2023 r.

***

Zapraszamy do publikowania na łamach czasopisma naukowego „Perspektywy Kultury/ Perspectives on Culture”. Parametr czasopisma – 100 punktów. Szczegółowe instrukcje na stronie czasopisma.ignatianum.edu.pl/pk