Niezwykłe losy ścinawskiego retabulum. Z dziejów sztuki sakralnej w powojennej Polsce

Słowa kluczowe: cystersi, Mogiła, retabulum, rewindykacja, sztuka sakralna, Samostrzelnik, Dolny Śląsk

Abstrakt

Artykuł ukazuje niezwykłe losy retabulum pochodzącego z miasta Steinau an der Oder – dzisiejszej Ścinawy. Ten wyjątkowy zabytek kilkakrotnie w swojej historii mógł ulec zniszczeniu, a jednak, jakby na przekór okolicznościom, przetrwał i cieszy oczy odwiedzających przepiękną bazylikę ojców cystersów w Mogile. Na przykładzie ścinawskiego retabulum można prześledzić dzia­łania powojennych rewindykatorów, którzy z jednej strony uratowali i zabez­pieczyli przed grabieżą lub dewastacją wiele cennych zabytków, szczególnie z Dolnego Śląska, a z drugiej strony, wskutek zbyt szybkich i chaotycznych działań doprowadzali do tego, że poszczególne fragmenty rozdzielone pod­czas transportów na wiele lat traciły swoją proweniencję.

Biogram autora

Bernadeta Maj, Akademia Ignatianum w Krakowie

Kustosz w Muzeum Narodowym w Krakowie. Jest absol­wentką filologii polskiej i podyplomowego studium muzealniczego na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Bibliografia

Pisma Józefa Dutkiewicza, konserwatora zabytków województwa krakowskiego (podpisanego za wojewodę), do Konwentu OO. Cystersów w Mogile, pow. Kraków z 30 lipca 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokumenty nr 97 i 100.
Pismo (forma aktu darowizny) ojca Augustyna Ciesielskiego do Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków w Warszawie z 12 listopada 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument 94 bis.
Pismo Agnieszki Morawińskiej, dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie, do opata Piotra Chojnackiego OCist w Mogile z 25 listopada 2016 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Anety Kołodziejczuk, kustosza Muzeum Narodowego w Warszawie, do ojca Mateusza Kawy z 9 listopada 2016 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Bernadety Maj do Dyrekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu z 26 stycznia 2019 r., w zbiorach Bernadety Maj, bez sygnatury.
Pismo dr Agnieszki Morawińskiej, dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie, do prof. dra hab. Piotra Glińskiego, ministra kultury i dziedzictwa narodowego, z dnia 19 stycznia 2016 r., dokument w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, bez sygnatury.
Pismo dr Piotra Chojnackiego, opata mogilskiego, do Agnieszki Morawińskiej, dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie, z 25 kwietnia 2014 r., kopia wysłanego listu w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo dra Józefa Dutkiewicza, konserwatora zabytków województwa krakowskiego, do Konwentu oo. Cystersów z 15 listopada 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument 84.
Pismo Konwentu oo. Cystersów do Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków przy Ministerstwie Kultury i Sztuki z 14 marca 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument nr 92 i 105.
Pismo Naczelnego Dyrektora Muzeów i Ochrony Zabytków do Józefa Dutkiewicza, konserwatora wojewódzkiego, z 17 lutego 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument 108.
Pismo ojca Augustyna Ciesielskiego do Generalnego Konserwatora w Warszawie z 12 lipca 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument nr 102.
Pismo ojców Cystersów w Mogile do Konserwatora Państwowej Pracowni Konserwacji Zabytków w Krakowie z dnia 12 listopada 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument nr 94.
Pismo ojców Cystersów w Mogile do Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków w Warszawie z dnia 12 listopada 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument nr 93.
Pismo Piotra Chojnackiego, opata mogilskiego, do Małgorzaty Rozbickiej z 23 maja 2016 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Piotra Chojnackiego, opata mogilskiego, do Piotra Oszczanowskiego, dyrektora Muzeum Narodowego we Wrocławiu, z 25 kwietnia 2014 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Piotra Chojnackiego, opata mogilskiego, do Wojciecha Kolarskiego, podsekretarza stanu w Kancelarii Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, z 21 listopada 2015 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Piotra Oszczanowskiego, dyrektora Muzeum Narodowego we Wrocławiu, do Piotra Chojnackiego, opata mogilskiego, z 6 maja 2014 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Piotra Oszczanowskiego, dyrektora Muzeum Narodowego we Wrocławiu, do Bernadety Maj z 6 lutego 2019 r., w zbiorach Bernadety Maj, bez sygnatury.
Pismo Piotra Szczepanowskiego, zastępcy dyrektora Departamentu Dziedzictwa Kulturowego, do Agnieszki Morawińskiej, dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie, z 12 października 2016 r., dokument w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, bez sygnatury.
Pismo z Mogiły do Oddziału Muzeów i Ochrony Zabytków Wojew. Krakowskiego z 2 grudnia 1946 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument 119.
Pokwitowanie podpisane przez Tadeusza Mańkowskiego z 25 kwietnia 1947 r., dokument w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, bez sygnatury.
Protokół posiedzenia Komisji Konserwatorskiej odbytego w Mogile dnia 28 lutego 1946 roku, Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument 130.
Protokół przekazania sporządzony 25.11.2016 r. w Warszawie, podpisany 08.02.2017 r. przez przedstawicieli Muzeum Narodowego w Warszawie (dr Agnieszkę Morawińską, dyrektora, Małgorzatę Kochanowską, kusto-sza Działu Sztuki Średniowiecznej, Katarzynę Dziechciarz, główną księgową) oraz Opactwa Cystersów w Mogile (Marka Piotra Chojnackiego, opata, o. Mateusza Kawę), dokument w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, sygn. nr III-520/16.
Stalony-Dobrzańska A. (2017). Program prac konserwatorskich. Dwie płaskorzeźby „Adorujących świeckich i duchownych” oraz „Korona z figury Matki Boskiej” pochodzące z retabulum ze Ścinawy obecnie w bazylice oo. Cystersów w Mogile. Kraków, luty 2017, dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Teka I Henryków 11-12-III-46. Transp. VII–VIII, dokumenty w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, bez sygnatury.
Transport rewindykacyjny z Krakowa z dn. 26 lipca 1946 r., dokumenty w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, bez sygnatury.
Upoważnienie wystawione przez inż. arch. Bogdana Tretera, konserwatora zabytków województwa krakowskiego, dla prof. dra Adolfa Szyszko-Bohusza z 30 września 1945 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Bandurska, Z. (1998). Muzeum Archeologiczne. W: P. Łukaszewicz (red.), Muzea sztuki w dawnym Wrocławiu = Kunstmuseen im alten Breslau. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 67–72.
Białostocki, J. (1982). Symbole i obrazy w świecie sztuki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, Dz. U. z 1946 r., nr 13, poz. 87.
Dudek, P. (2013). Koncepcje odbudowy powojennego Wrocławia 1945– 1956 – między miastem prowincjonalnym a drugą metropolią kraju. Przegląd Administracji Publicznej, 2, 59–68.
Dutkiewicz, J. (1948). Nowo odkryte dekoracje malarskie. Ochrona Zabytków, 1/2, 65–74, 94–95.
Franczyk, J. (2010). Wierny robotnik Winnicy Pana. Ojciec dr Augustyn Jan Ciesielski SOCist, opat mogilski i opat prezes Kongregacji Polskiej Cystersów (1909–1968). W: J. Szczepaniak i M. Lasota (red.), Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą, Studia i materiały. T. 3. Kraków: Wydawnictwo WAM, 15–50.
Gębczak, J. (2000). Losy ruchomego mienia kulturalnego i artystycznego na Dolnym Śląsku w czasie drugiej wojny światowej. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu.
Hermansdorfer, M. (1998). Wstęp. W: P. Łukaszewicz (red.), Muzea Sztuki w Dawnym Wrocławiu = Kunstmuseen im alten Breslau. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 6–10.
Herzig, A., Ruchniewicz, K. i Ruchniewicz, M. (2012). Śląsk i jego dzieje. Wrocław: Via Nova.
Kamińska, L.M. (2016). Powojenne składnice przemieszczanych dóbr kultury w Polsce. Przyczynek do szerszego opracowania. Muzealnictwo, 57, 74–80.
Kamińska, L.M. (2017). Wawelska i warszawska – największe powojenne składnice przemieszczanych dóbr kultury w Polsce. Przyczynek do szerszego opracowania. Muzealnictwo, 58, 249–256.
Kornecki, M. (1989). Ochrona i konserwacja zabytków ruchomych w dawnym województwie krakowskim w latach 1945–1975. Ochrona Zabytków, 42/2 (165), 107–128.
Kruszelnicki, Z. (1992). Piękne Madonny – problem otwarty. Teka Komisji Historii Sztuki, 8, 31–105.
Lewandowska, A., Zaleska, K. i Zielińska, K. (2015). ABC Podstawy prowadzenia badań proweniencyjnych. Szkolenia Narodowego Instytuty Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 9, 5–60.
Łuczyński, R.M. (2006a). Chronologia dziejów Dolnego Śląska. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT–Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Łuczyński, R.M. (2006b). Tropami śląskiego dziedzictwa, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT–Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Łuczyński, R.M. (2010). Losy rezydencji dolnośląskich w latach 1945–1991. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT–Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Łukaszewicz, P. (1998). Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych. W: tegoż (red.), Muzea sztuki w dawnym Wrocławiu = Kunstmuseen im alten Breslau. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 73–96.
Mach, Z. (1998). Niechciane miasta: migracja i tożsamość społeczna. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Marcinkowski, W. (1998). Co to jest Piękna Madonna? W: M. Kapustka (red.), Prawda i twórczość. Wrocław: Wrocławska Fundacja Studentów Historii Sztuki, 39–53.
Marcinkowski, W. (2006). Gotycka nastawa ołtarzowa u kresu rozwoju – retabulum ze Ścinawy (1514) w kościele klasztornym w Mogile. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”.
Margiela-Korczewska, D. i Ruchniewicz K. (red.). (2011). Błogosławiony kraj? Szkice o historii i pamięci Dolnego Śląska. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT–Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Miodońska, B. (1997/1998). Stanisław Samostrzelnik jako iluminator dokumentów. Folia Historica Cracoviensia, 4/5, 121–131.
Miodońska, B. (2007). Świat malarski Stanisława Samostrzelnika: miniatury. Cistercium Mater Nostra. Tradycja – Historia – Kultura, 1, 63–78.
Potoczek, A. (1980). Stanisław Samostrzelnik. Kraków: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.
Przybyszewski, B. (1951). Stanisław Samostrzelnik. Biuletyn Historii Sztuki, 13, 47–87.
Quinkenstein, M.A. (2006). Stanisław Samostrzelnik. W: tegoż (red.), Stanisław Samostrzelnik. Kórnik: Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk, 21–29.
Ruchniewicz, K. (2007). Polskie zabiegi o odszkodowania niemieckie w latach 1944/45–1975. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Schwarz, M.V. (1993). Piękna Madonna jako kompleksowa forma obrazowa: zarys problematyki. Dzieła i Interpretacje, 1, 87–93.
Starzyński, M. (2011). Stanisława Samostrzelnika renesansowa dekoracja heraldyczna klasztoru Cystersów w Mogile. Biuletyn Historii Sztuki, 73, 1/2, 7–26.
Starzyński, M., Zdanek, M. (2007). Mogiła w czasach Stanisława Samostrzelnika – szkic do dziejów klasztoru na przełomie XV i XVI wieku. Cistercium Mater Nostra. Tradycja – Historia – Kultura, 1, 33–62.
Starzyński, M., Zdanek, M. (2013). ‘Historiographus Ordinis’: o życiu i twórczości ojca Augustyna Ciesielskiego OCist (1909–1968). W: M. Starzyński i M. Zdanek (red.), Dziedzictwo cystersów: prace wybrane. Augustyn Ciesielski OCist. Cistercium Mater Nostra. Studia et documenta. 1. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, 15–50.
Strzemiński, W. (1969). Teoria widzenia, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Toman, R. (red.). (2004). Gotyk. Architektura, rzeźba, malarstwo. Köln: Könemann.
Opublikowane
2020-06-30
Jak cytować
[1]
Maj, B. 2020. Niezwykłe losy ścinawskiego retabulum. Z dziejów sztuki sakralnej w powojennej Polsce. Perspektywy Kultury. 29, 2 (cze. 2020), 225-250. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2020.2902.16.