The Extraordinary Story of the Ścinawa Retable. From the History of Sacral Art in Post-War Poland

Keywords: Cistercians, Mogiła, retable, revindication, sacred art, Claratumbensis, Lower Silesia

Abstract

The article shows the extraordinary story of a retable from the town of Steinau an der Oder (today’s Ścinawa). This unique monument could have been destroyed several times in its history, and yet, in spite of the circumstances, it survived and is still a feast to the eyes of visitors to the beautiful basilica of the Cistercian fathers in Mogiła. The example of the Ścinawa retable lets us trace the actions of the post-War revindicators who, on the one hand, saved and secured many valuable monuments, especially from Lower Silesia, from looting or devastation, and on the other, due to their hasty and chaotic actions, many individual fragments thereof were separated during transports lost their provenance for many years.

Author Biography

Bernadeta Maj, Jesuit University Ignatianum in Krakow

Kustosz w Muzeum Narodowym w Krakowie. Jest absol­wentką filologii polskiej i podyplomowego studium muzealniczego na Uniwersytecie Jagiellońskim.

References

Pisma Józefa Dutkiewicza, konserwatora zabytków województwa krakowskiego (podpisanego za wojewodę), do Konwentu OO. Cystersów w Mogile, pow. Kraków z 30 lipca 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokumenty nr 97 i 100.
Pismo (forma aktu darowizny) ojca Augustyna Ciesielskiego do Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków w Warszawie z 12 listopada 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument 94 bis.
Pismo Agnieszki Morawińskiej, dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie, do opata Piotra Chojnackiego OCist w Mogile z 25 listopada 2016 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Anety Kołodziejczuk, kustosza Muzeum Narodowego w Warszawie, do ojca Mateusza Kawy z 9 listopada 2016 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Bernadety Maj do Dyrekcji Muzeum Narodowego we Wrocławiu z 26 stycznia 2019 r., w zbiorach Bernadety Maj, bez sygnatury.
Pismo dr Agnieszki Morawińskiej, dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie, do prof. dra hab. Piotra Glińskiego, ministra kultury i dziedzictwa narodowego, z dnia 19 stycznia 2016 r., dokument w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, bez sygnatury.
Pismo dr Piotra Chojnackiego, opata mogilskiego, do Agnieszki Morawińskiej, dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie, z 25 kwietnia 2014 r., kopia wysłanego listu w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo dra Józefa Dutkiewicza, konserwatora zabytków województwa krakowskiego, do Konwentu oo. Cystersów z 15 listopada 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument 84.
Pismo Konwentu oo. Cystersów do Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków przy Ministerstwie Kultury i Sztuki z 14 marca 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument nr 92 i 105.
Pismo Naczelnego Dyrektora Muzeów i Ochrony Zabytków do Józefa Dutkiewicza, konserwatora wojewódzkiego, z 17 lutego 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument 108.
Pismo ojca Augustyna Ciesielskiego do Generalnego Konserwatora w Warszawie z 12 lipca 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument nr 102.
Pismo ojców Cystersów w Mogile do Konserwatora Państwowej Pracowni Konserwacji Zabytków w Krakowie z dnia 12 listopada 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument nr 94.
Pismo ojców Cystersów w Mogile do Naczelnej Dyrekcji Muzeów i Ochrony Zabytków w Warszawie z dnia 12 listopada 1947 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument nr 93.
Pismo Piotra Chojnackiego, opata mogilskiego, do Małgorzaty Rozbickiej z 23 maja 2016 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Piotra Chojnackiego, opata mogilskiego, do Piotra Oszczanowskiego, dyrektora Muzeum Narodowego we Wrocławiu, z 25 kwietnia 2014 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Piotra Chojnackiego, opata mogilskiego, do Wojciecha Kolarskiego, podsekretarza stanu w Kancelarii Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej, z 21 listopada 2015 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Piotra Oszczanowskiego, dyrektora Muzeum Narodowego we Wrocławiu, do Piotra Chojnackiego, opata mogilskiego, z 6 maja 2014 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Pismo Piotra Oszczanowskiego, dyrektora Muzeum Narodowego we Wrocławiu, do Bernadety Maj z 6 lutego 2019 r., w zbiorach Bernadety Maj, bez sygnatury.
Pismo Piotra Szczepanowskiego, zastępcy dyrektora Departamentu Dziedzictwa Kulturowego, do Agnieszki Morawińskiej, dyrektora Muzeum Narodowego w Warszawie, z 12 października 2016 r., dokument w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, bez sygnatury.
Pismo z Mogiły do Oddziału Muzeów i Ochrony Zabytków Wojew. Krakowskiego z 2 grudnia 1946 r., Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument 119.
Pokwitowanie podpisane przez Tadeusza Mańkowskiego z 25 kwietnia 1947 r., dokument w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, bez sygnatury.
Protokół posiedzenia Komisji Konserwatorskiej odbytego w Mogile dnia 28 lutego 1946 roku, Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, dokument 130.
Protokół przekazania sporządzony 25.11.2016 r. w Warszawie, podpisany 08.02.2017 r. przez przedstawicieli Muzeum Narodowego w Warszawie (dr Agnieszkę Morawińską, dyrektora, Małgorzatę Kochanowską, kusto-sza Działu Sztuki Średniowiecznej, Katarzynę Dziechciarz, główną księgową) oraz Opactwa Cystersów w Mogile (Marka Piotra Chojnackiego, opata, o. Mateusza Kawę), dokument w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, sygn. nr III-520/16.
Stalony-Dobrzańska A. (2017). Program prac konserwatorskich. Dwie płaskorzeźby „Adorujących świeckich i duchownych” oraz „Korona z figury Matki Boskiej” pochodzące z retabulum ze Ścinawy obecnie w bazylice oo. Cystersów w Mogile. Kraków, luty 2017, dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Teka I Henryków 11-12-III-46. Transp. VII–VIII, dokumenty w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, bez sygnatury.
Transport rewindykacyjny z Krakowa z dn. 26 lipca 1946 r., dokumenty w Dziale Głównego Inwentaryzatora Muzeum Narodowego w Warszawie, bez sygnatury.
Upoważnienie wystawione przez inż. arch. Bogdana Tretera, konserwatora zabytków województwa krakowskiego, dla prof. dra Adolfa Szyszko-Bohusza z 30 września 1945 r., dokument w Archiwum Ojców Cystersów w Mogile, bez sygnatury.
Bandurska, Z. (1998). Muzeum Archeologiczne. W: P. Łukaszewicz (red.), Muzea sztuki w dawnym Wrocławiu = Kunstmuseen im alten Breslau. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 67–72.
Białostocki, J. (1982). Symbole i obrazy w świecie sztuki. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Dekret z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich, Dz. U. z 1946 r., nr 13, poz. 87.
Dudek, P. (2013). Koncepcje odbudowy powojennego Wrocławia 1945– 1956 – między miastem prowincjonalnym a drugą metropolią kraju. Przegląd Administracji Publicznej, 2, 59–68.
Dutkiewicz, J. (1948). Nowo odkryte dekoracje malarskie. Ochrona Zabytków, 1/2, 65–74, 94–95.
Franczyk, J. (2010). Wierny robotnik Winnicy Pana. Ojciec dr Augustyn Jan Ciesielski SOCist, opat mogilski i opat prezes Kongregacji Polskiej Cystersów (1909–1968). W: J. Szczepaniak i M. Lasota (red.), Kościół katolicki w czasach komunistycznej dyktatury. Między bohaterstwem a agenturą, Studia i materiały. T. 3. Kraków: Wydawnictwo WAM, 15–50.
Gębczak, J. (2000). Losy ruchomego mienia kulturalnego i artystycznego na Dolnym Śląsku w czasie drugiej wojny światowej. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu.
Hermansdorfer, M. (1998). Wstęp. W: P. Łukaszewicz (red.), Muzea Sztuki w Dawnym Wrocławiu = Kunstmuseen im alten Breslau. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 6–10.
Herzig, A., Ruchniewicz, K. i Ruchniewicz, M. (2012). Śląsk i jego dzieje. Wrocław: Via Nova.
Kamińska, L.M. (2016). Powojenne składnice przemieszczanych dóbr kultury w Polsce. Przyczynek do szerszego opracowania. Muzealnictwo, 57, 74–80.
Kamińska, L.M. (2017). Wawelska i warszawska – największe powojenne składnice przemieszczanych dóbr kultury w Polsce. Przyczynek do szerszego opracowania. Muzealnictwo, 58, 249–256.
Kornecki, M. (1989). Ochrona i konserwacja zabytków ruchomych w dawnym województwie krakowskim w latach 1945–1975. Ochrona Zabytków, 42/2 (165), 107–128.
Kruszelnicki, Z. (1992). Piękne Madonny – problem otwarty. Teka Komisji Historii Sztuki, 8, 31–105.
Lewandowska, A., Zaleska, K. i Zielińska, K. (2015). ABC Podstawy prowadzenia badań proweniencyjnych. Szkolenia Narodowego Instytuty Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, 9, 5–60.
Łuczyński, R.M. (2006a). Chronologia dziejów Dolnego Śląska. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT–Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Łuczyński, R.M. (2006b). Tropami śląskiego dziedzictwa, Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT–Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Łuczyński, R.M. (2010). Losy rezydencji dolnośląskich w latach 1945–1991. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT–Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Łukaszewicz, P. (1998). Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych. W: tegoż (red.), Muzea sztuki w dawnym Wrocławiu = Kunstmuseen im alten Breslau. Wrocław: Muzeum Narodowe we Wrocławiu, 73–96.
Mach, Z. (1998). Niechciane miasta: migracja i tożsamość społeczna. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”.
Marcinkowski, W. (1998). Co to jest Piękna Madonna? W: M. Kapustka (red.), Prawda i twórczość. Wrocław: Wrocławska Fundacja Studentów Historii Sztuki, 39–53.
Marcinkowski, W. (2006). Gotycka nastawa ołtarzowa u kresu rozwoju – retabulum ze Ścinawy (1514) w kościele klasztornym w Mogile. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia „Secesja”.
Margiela-Korczewska, D. i Ruchniewicz K. (red.). (2011). Błogosławiony kraj? Szkice o historii i pamięci Dolnego Śląska. Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT–Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe.
Miodońska, B. (1997/1998). Stanisław Samostrzelnik jako iluminator dokumentów. Folia Historica Cracoviensia, 4/5, 121–131.
Miodońska, B. (2007). Świat malarski Stanisława Samostrzelnika: miniatury. Cistercium Mater Nostra. Tradycja – Historia – Kultura, 1, 63–78.
Potoczek, A. (1980). Stanisław Samostrzelnik. Kraków: Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze.
Przybyszewski, B. (1951). Stanisław Samostrzelnik. Biuletyn Historii Sztuki, 13, 47–87.
Quinkenstein, M.A. (2006). Stanisław Samostrzelnik. W: tegoż (red.), Stanisław Samostrzelnik. Kórnik: Biblioteka Kórnicka Polskiej Akademii Nauk, 21–29.
Ruchniewicz, K. (2007). Polskie zabiegi o odszkodowania niemieckie w latach 1944/45–1975. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Schwarz, M.V. (1993). Piękna Madonna jako kompleksowa forma obrazowa: zarys problematyki. Dzieła i Interpretacje, 1, 87–93.
Starzyński, M. (2011). Stanisława Samostrzelnika renesansowa dekoracja heraldyczna klasztoru Cystersów w Mogile. Biuletyn Historii Sztuki, 73, 1/2, 7–26.
Starzyński, M., Zdanek, M. (2007). Mogiła w czasach Stanisława Samostrzelnika – szkic do dziejów klasztoru na przełomie XV i XVI wieku. Cistercium Mater Nostra. Tradycja – Historia – Kultura, 1, 33–62.
Starzyński, M., Zdanek, M. (2013). ‘Historiographus Ordinis’: o życiu i twórczości ojca Augustyna Ciesielskiego OCist (1909–1968). W: M. Starzyński i M. Zdanek (red.), Dziedzictwo cystersów: prace wybrane. Augustyn Ciesielski OCist. Cistercium Mater Nostra. Studia et documenta. 1. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”, 15–50.
Strzemiński, W. (1969). Teoria widzenia, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Toman, R. (red.). (2004). Gotyk. Architektura, rzeźba, malarstwo. Köln: Könemann.
Published
2020-06-30
How to Cite
[1]
Maj, B. 2020. The Extraordinary Story of the Ścinawa Retable. From the History of Sacral Art in Post-War Poland. Perspectives on Culture. 29, 2 (Jun. 2020), 225-250. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2020.2902.16.