Elementy dziedzictwa niematerialnego na ubraniach i gadżetach – pomysłowa forma promocji czy zagrożenie?

Zuzanna Orzeł

Zuzanna Orzeł Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Dział Edukacji

Słowa kluczowe: Etnodizajn, niematerialne dziedzictwo kulturowe‑promocja‑ochrona, gwara śląska, śląskie dziedzictwo kulturowe

Abstrakt

Tekst dotyczy zagadnienia coraz częstszego wykorzystywania re gionalnych elementów dziedzictwa niematerialnego w przemyśle. W ostatnich latach można zaobserwować rozwój firm, które swoje produkty ozdabiają motywami ludowymi czy opierają się na słowach i zwrotach zaczerpniętych z gwar. Równocześnie motywy te pojawia ją się nie tylko na odzieży. Autorka rozważa, czy tego rodzaju wyko rzystywanie niematerialnego dziedzictwa kulturowego może zostać uznane za promocję lokalnego dziedzictwa czy też jest dla niego za grożeniem. Podstawą analizy są etno‑produkty dostępne na Górnym Śląsku, odnoszące się do śląskiego dziedzictwa i etosu. Przyglądając się markom, które oficjalnie deklarują chęć promocji śląskiej kultury i tradycji, autorka próbuje rozstrzygnąć, czy etnodizajn jest bezpiecz ny dla dziedzictwa kulturowego.

Biogram autora

Zuzanna Orzeł, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu, Dział Edukacji

Magister nauk humanistycznych w zakresie kultu roznawstwa, promotor dziedzictwa kulturowego i teoretyk kultury, pracownik Działu Edukacji Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu. Au torka kilku artykułów naukowych i popularnonaukowych z zakresu kulturoznawstwa i antropologii kulturowej. Zainteresowania nauko we: niematerialne dziedzictwo kulturowe, muzealnictwo, antropolo gia kulturowa, poezja haiku.

Bibliografia

BIAŁAS Irena; KACZKO Krystyna; LIPA‑KUCZYŃSKA Maria. 1992. Z ży- cia ludu śląskiego XIX-XX w. Przewodnik po stałej wystawie etnograficznej. Bytom: Muzeum Górnośląskie w Bytomiu.

BŁACHOWSKI Aleksander. 1979. Polska wycinanka ludowa. Toruń: Muze um Etnograficzne w Toruniu.

CZECH Henryk. 2006. Ethos wsi śląskiej. Badania w gminie Olesno. Warszawa: Trio.

DAMROSZ Jerzy. 1988. Symbolika regionu jako wyznacznik odrębności. W Symbolika regionów. Studia etnologiczno-folklorystyczne. D. Simonides (red.), 9‑28. Opole: Instytut Śląski w Opolu.

DUBISZ Stanisław, KARAŚ Halina, KOLIS Nijola. 1995. Dialekty i gwary polskie, Warszawa: „Wiedza Powszechna”.

GERLICH Marian Grzegorz. 1988. Zawód górnika a tradycyjne wzory za chowań. W Górniczy stan w wierzeniach, obrzędach, humorze i pieśniach.

D. Simonides (red.), 27‑96. Katowice: Śląski Instytut Naukowy. GORZELIK Jerzy. 2006. Czarne diamenty. Górnictwo w sztuce Górnego Ślą

ska. W Śląsk – kamień drogocenny. J. Kurek, K. Maliszewski (red.), 74‑81. Chorzów: Miejski Dom Kultury „Batory”.

JACKOWSKI Aleksander. 1974. Polska sztuka ludowa. Mała encyklopedia sztuki. Warszawa: Arkady.

JACKOWSKI Aleksander. 2002: Polska sztuka ludowa. Warszawa: Wydawni ctwo Naukowe PWN.

KARŁOWSKA‑KAMZOWA Alicja. 1988. Obiekty i zespoły zabytkowe jako wyznacznik przestrzeni historycznej Śląska. W Symbolika regionów. Stu- dia etnologiczno-folklorystyczne. D. Simonides (red.), 83‑97. Opole: Insty tut Śląski w Opolu.

KOLBUSZEWSKI Jacek. 1988. Oswajanie krajobrazu. Z problematyki inte gracji kulturowej na ziemiach odzyskanych. W Symbolika regionów. Stu- dia etnologiczno-folklorystyczne. D. Simonides (red.), 67‑82. Opole: Insty tut Śląski w Opolu.

KORDUBA Piotr. 2013. Ludowość na sprzedaż: Towarzystwo Popierania Prze- mysłu Ludowego, Cepelia, Instytut Wzornictwa Przemysłowego. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana; Narodowe Centrum Kultury.

KRAJEWSKI Marek. 2013. „W kierunku relacyjnej koncepcji uczestnictwa w kulturze”. Kultura i Społeczeństwo nr 1: 29‑67.

KRAWCZYK‑WASILEWSKA Violetta. 1986. Współczesna wiedza o folklorze. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.

MERCIK Henryk. 2006. Węgiel i architektura. Funkcja, estetyka, symbol. W Śląsk – kamień drogocenny. J. Kurek, K. Maliszewski (red.), 82‑92. Cho rzów: Miejski Dom Kultury „Batory”.

MIRONIUK Nikolska Alicja. 2010. Polska stuka ludowa. Warszawa: Sport i Turystyka – MUZA SA.

MROZEK Wanda. 1988. Tradycyjna rodzina górnicza – jej cechy społecz ne i kierunki przeobrażeń. W Górniczy stan w wierzeniach, obrzędach, hu- morze i pieśniach. D. Simonides (red.), 97‑132. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.

NOWICKA Ewa. 2000. Świat człowieka, świat kultury. Systematyczny wykład problemów antropologii kulturowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

OLSZEWSKA Bożena. 2014. Śladami polskiego etnodizajnu. W Etnodizajn wczoraj i dziś: inspiracje czy naśladownictwo. M. Flinik‑Huryn, A. Demska,

M.F. Woźniak (red.), 15‑23. Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego.

OSSOWSKA Maria. 2000. Ethos rycerski i jego odmiany. Warszawa: Wydaw nictwo Naukowe PWN.

SIMONIDES Dorota. 1959. Problem unifikacji narodowej na Śląsku na przy- kładzie Kędzierzyna. Kraków: Znak.

SIMONIDES Dorota. 1995. Najpiękniejsze zwyczaje i obrzędy Górnośląskie. Katowice: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Katowicach.

SIMONIDES Dorota. 2014: Szczęście w garści. Z familoka w szeroki świat. Opole: Wydawnictwo Nowik.

SKUDRZYK Aldona. 2008. Recenzja pracy Barbary i Adama Podgórskich: Godómy po naszymu, czyli po śląsku. Słownik gwar śląskich. W Podgór scy Barbara, Adam, Godómy po naszymu, czyli po śląsku. Słownik gwar ślą- skich, 11‑13. Katowice: Kos.

SŁOMSKA‑NOWAK Justyna. 2014. Etnodizajn – projektowanie inspirowa ne ludowością. W Etnodizajn wczoraj i dziś: inspiracje czy naśladownictwo.

M. Flinik‑Huryn, A. Demska, M.F. Woźniak (red.), 39‑46. Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego.

SWADŹBA Urszula. 2001. Śląski etos pracy. Studium socjologiczne. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.

SYNIAWA Mirosław. 2010: Ślabikŏrz niy dlŏ bajtli. Chorzów: Pro Loquela Silesiana.

SZACKI Jerzy. 2011. Tradycja. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

SZEWCZYK Jarosław. 2008. Ludowe zdobnictwo podlaskich domów. Biały stok: Wydawnictwo Politechniki Białostockiej.

Błotko Anna. 2013. Śląskie gryfie ubrania, http://silesiastreetlook.pl/2013/08/ slaskie‑gryfne‑ubrania.html [dostęp: styczeń 2015].

Frąckiewicz Anna. bez daty. Etnodizajn ma sto lat! Czyli obecność sztuki ludo- wej w projektowaniu. http://www.etnodizajn.pl/teoria/troche‑historii [do stęp: styczeń 2015].

Święcicka Olga. bez daty. Gryfnie czyli pięknie. Śląsk odzyskuje swoją mowę, gwara znów w modzie http://natemat.pl/27723,gryfnie‑czyli‑pieknie‑slask‑odzyskuje‑swoja‑mowe‑gwara‑znow‑w‑modzie [dostęp: styczeń 2015]. Tokarzewska Beata. 2012. Mowa śląska językiem regionalnym. http://jasnet.pl/?m=publicystyka&id=3309 [dostęp: styczeń 2015].

UNESCO. 2003. Konwencja UNESCO w Sprawie Ochrony Niematerialne go Dziedzictwa Kulturowego http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id= WDU20111721018 [dostęp: styczeń 2015].

Węcławek Dominika. bez daty. „Mówi się, że kobieta na kopalni przynosi nie- szczęście, a przecież patronką górników jest baba”. Kobieta w górnictwie musi udowodnić więcej niż mężczyzna, http://weekend.gazeta.pl/week end/1,138262,16367484.html [dostęp: styczeń 2015].

Winiarska Izabela. 2009. Zasięg terytorialny i podziały dialektu śląskie- go,http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl/index.php?option=com_content& task=view&id=854&Itemid=19 [dostęp: styczeń 2015].