Strój ludowy jako nośnik nastrojów społecznych w międzywojennej twórczości wybranych malarzy austriackich
Abstrakt
Artykuł dotyczy zagadnienia roli ubioru w budowaniu przekazu o określonej treści/wydźwięku przez wybranych artystów tworzących w okresie międzywojennym w regionach Austrii, takich jak Tyrol. Twórcy ci – związani z ekspresjonizmem, modernizmem – odnosili się w różny sposób do ówczesnej sytuacji polityczno-społecznej. Celem artykułu jest m.in. wskazanie na powody sięgania po motyw stroju regionalnego, ludowego czy chłopskiego oraz zarysowanie schematu, w którym łączy się on z treścią artystycznej wypowiedzi oraz ekspresją przekazu. W artykule wyróżniono twórczość Albina Eggera-Lienza, którego historia stanowi ciekawy przykład determinantów wyborów motywów w obrazowaniu malarskim, a także pokazuje, jak m.in. kwestia ubioru może wpływać na późniejszy odbiór dorobku artystycznego.
Artykuł, przygotowany na podstawie kwerend muzealnych i literatury przedmiotu, zawiera m.in. wniosek, że motywy chłopskie, ludowe występują często w sytuacjach, w których pożądane są akcenty pierwotne, rytmu przyrody i pracy zgodnej z naturą, tradycji, wartości rodzinnych i rodzimych. Wybory strojów/ubiorów związanych z regionami i wsią towarzyszą przewrotom politycznym, robotniczym i ludowym, mogą też pojawiać się w sytuacjach zagrożenia. W przypadku nurtów ekspresjonistycznych, szczególnie u artystów pracujących w regionach, mogą one podbijać siłę przekazu, m.in. przez akcentację prawdziwości zachowań i siły przyrody, która wyznacza naturalny ład. Wielokrotnie akcenty chłopskie, w tym strój ludowy, łączą się wtedy z motywami religijnymi. Jednakże ubiór regionalny, wątki wiejskie i krajobrazowe mogą także towarzyszyć sztuce w okresach konfliktów i stanowić swoisty sposób schronienia przed uciskiem świata lub dawać wyraz złowrogiej „ciszy przed burzą”.
Problemem, który również został tu zarysowany, jest kwestia recepcji ubioru chłopskiego/ludowego w kraju, który miał związki z nazizmem, w związku z czym sprawa stroju łączy się z promowaną ówcześnie polityką kulturalną państwa – nieraz zgodnie z oczekiwaniami artystów, ale niejednokrotnie również przez przypadek i nałożenie się różnorakich okoliczności – i wpływa na ocenę samych twórców oraz ich dzieł.
Bibliografia
Akpool (b.d.). Künstler Ansichtskarte / Postkarte Reyl Hanisch, Der Holz-fäller, Ausstellung Berge, Menschen und Wirtschaft d. Ostmark 1939. Pozyskano z: https://www.akpool.de/ansichtskarten/31240102-kuenstler-ansichtskarte-postkarte-reyl -hanisch-der-holzfaeller-ausstellung-berge-menschen-und-wirtschaft-d-ostmark-1939 (dostęp: 29.09.2023).
Alpenzeitung (1926, 6 listopada). Pozyskano z: https://digital.tessmann.it/tessmannDigital/digitisedJournalsArchive/page/journal/26/1/06.11. 1926/106971/5
Ammann, G. (2001). Albin Egger-Lienz 1868–1926. Die Sammlung im Museum der Stadt Lienz Schloss Bruck.
Ammann, G. (2009). Bedrohung und Idylle. Das Menschenbild in Öster-reich 1918–1938. Museum der Stadt Lienz Schloss Bruck.
Bassie, A. (2006). Ekspresjonizm, tłum. J. Tyczyńska. Warszawa: Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk.
Drobe, Ch. (2021). Portrait of Ilse by Rudolf Wacker. Pozyskano z: https://craace.com/2021/11/30/artwork-of-the-month-november-2021-portrait-of-ilse-by-rudolf-wacker-1926/ (dostęp: 15.09.2023).
Egger-Lienz archiv (b.d.). Pozyskano z: https://www.egger-lienz-archiv.com/ (dostęp: 30.08.2023).
Egger-Lienz, A. (1916). Das Kriegserlebnis des Künstlers. W: A. Egger-Lienz i R. Wacker, Lehrer und Schüler, Heimat Blätter, nr 82/2018, 16.
Farago, J. (2018). Walk Through This Exhibition With Dread. You Know Where It Leads. The New York Times. Pozyskano z: https://www.nytimes.com/2018/04/05/arts/design/-before-the-fall-review-german-and-austrian-art-neue-galerie.html (dostęp: 20.08.2023).
Goldsmitch, H. (1937). Za: G. Ammann (2009). Bedrohung und Idylle. Das Menschenbild in Österreich 1918–1938. Museum der Stadt Lienz Schloss Bruck.
Google Arts & Culture (b.d.), Art of the Third Reich. Pozyskano z: artsandcul-tu-re.google.com/usergallery/art-of-the-third-reich/cgJyMXfZvBX6LA?hl =en (dostęp: 22.09.2023).
Holzbauer, R. (2008). Kunst und Politik. Egger-Lienz und die Ideologen. W: A. Egger-Lienz. 1868-1926. Vienna: Leopold Museum.
Huggler, M. (1965). W: Sztuka szwajcarska. Warszawa: Muzeum Naro-dowe, 15–27.
Husslein-Arco, A., Pereña, H. i Koja, S. (2014). Totentanz: Egger-Lienz und der Krieg. Ausstellungskatalog, Belvedere, Wien.
Kaplan, J.C. (2022). Lederhosen, Dirndl, and a Sense of Belonging: Jews and Trachten in Pre-1938 Austria. DOI: 10.1080/14759756.2022.2141037.
Koller Auktionen (2014). Albin Egger-Lienz. Pozyskano z: https://www.kollerauktionen.ch/de/312727-0001-----5036-EGGER-LIENZ_-ALBIN-_Stribach-5036_139225.html (dostęp: 21.09.2023).
Kunsthandel Freller (2022). Albin Egger-Lienz und Alfons Walde. Pozyska-no z: http://www.kunsthandel-freller.at/wp-content/uploads/2022/03/FRELLER_WaldeEgger-Lienz_blatterkatalog-doppelseiten.pdf (dostęp: 20.09.2023).
Matzner, A. (2008). Albin Egger-Lienz. Tiroler Bauern und universelle Themen. Pozyskano z: https://artinwords.de/albin-egger-lienz/ (do-stęp: 27.08.2023).
Museum der Stadt Lienz: Tablice towarzyszące wystawie Eggera-Lienza (udokumetowane w 2022).
Muzeum Leopodów w Wiedniu. Tablica Między magią a rzeczywistością (udokumetowana w 2023).
Olympedia (bd.). Herbert von Reyl. Pozyskano z: https://www.olympedia.org/athletes/920099 (dostęp: 27.09.2023).
Paech, G. (1927). Egger-Lienz. Im Sächsischen Kunstverein. W: Dresdner Neueste Nachrichten. Za: C. Kraus (2014), And yet there was Art! Austria 1914-1918. Exhibition catalogue. Vienna: Leopold Museum. Pozyskano z: https://www.egger-lienz-archiv.com/en/albin-egger-lienz-the-nameless/) (dostęp: 12.09.2023)
Pizzinini, M. (1996). Kriegergedächtniskapelle Lienz – das Interdikt be-steht nicht mehr, Osttiroler Heimatblatter, 10–11.
Rudolf-Wacker.info (b.d.). Rudolf Wacker (1893–1939). Biography. Pozy-skano z: http://rudolf-wacker.info/en/biography (dostęp: 12.09.2023).
Schloss Bruck. Museum der Stadt Lienz (2019). 2019: Wege in die Mo-derne. Pozyskano z: https://www.museum-schlossbruck.at/aktuelles-ausstellungen /archiv/426-die-moderne-in-tirol-und-kaernten.html (dostęp: 21.09.2023).
Schweighofer, M. (2021). Zeugnis einer Künstlerfreundschaft zwischen Albin Egger-Lienz und Franz von Defregger, Kinsky Journal, 10, 45–47.
Stadt Imst (b.d.). Von Diemer bis Scheiring. Das Tiroler Oberland in der Malerei 1880–1930. Pozyskano z: https://www.imst.tirol.gv.at/MiB_2015_-_Diemer (dostęp: 21.09.2023).
Trenkler, T. (2002). Das Gieren nach Albin Egger-Lienz. Eine Recherche über den Fotoarchivfund aus der NS-Zeit (Oktober 2001), Der Stan-dard. Pozyskano z: https://www.derstandard.at/story/751404/das-gieren-nach-albin-egger-lienz (dostęp: 21.09.2023).
Wernenberg Museum. Biography 1904–1942. Pozyskano z: https://www.wernerberg.museum/en/werner-berg/biography-1904-1942.html (dostęp: 30.08.2023).
Willett, J. (1976). Ekspresjonizm, tłum. M. Kluk. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.
ZVAB (b.d.). Die Kunst im Dritten Reich 2. Jahrgang Folge 7 Juli 1938 * Egger-Lienz. Pozyskano z: https://www.zvab.com/erstausgabe/Kunst-Dritten-Reich-Jahrgang-Folge-Juli/22900822127/bd (dostęp: 30.09.2023).
Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.