Łach, mundur i szminka
Przemiany ubioru w wojennych doświadczeniach polskich kobietzesłańców (1939–1946)
Abstrakt
Przedmiotem tego studium są doświadczenia wojenne kobiet z II Rzeczypospolitej, więzionych i zesłanych w głąb Związku Sowieckiego po jego agresji na Polskę w 1939 r. Istotnym novum tego ujęcia jest przedstawienie owych doświadczeń poprzez udokumentowane w literackich świadectwach (pamiętnikach, opowiadaniach, poezji) przemiany, jakich doznawały na owej drodze ubrania, elementy stroju – od butów do szminki. Charakterystyczne dla owych doświadczeń pozbawienie wyboru stroju, zredukowanie jego funkcji do podstawowego zabezpieczenia organizmu przed wyziębieniem (częściej) lub przegrzaniem (w czasie pracy pod palącym słońcem kazachskiego lata w stepie) ukazane są w kontraście z modą kobiecą w II Rzeczypospolitej przed rokiem 1939. Podkreślone zostaje znaczenie przytoczonych w studium świadectw w kontekście tak często podejmowanej dziś kwestii znaczenia ubioru „w teatrze życia społecznego”, jego funkcji jako „narzędzia konstruowania i komunikowania tożsamości jednostkowej”. Pojawia się istotne pytanie badawcze: czy wojna i nastawiony na podeptanie godności ludzkiej system totalitarnej opresji, jakiego doświadczały niekiedy w najbardziej ekstremalnym stopniu autorki przytaczanych świadectw, kwestionują całkowicie owe znaczenia i funkcje, czy przeciwnie – uwypuklają je przez przebijającą w owych relacjach tęsknotę za wyjściem poza tę jedynie „termiczną”, utylitarną funkcję stroju? Interesujące okazuje się także ukierunkowanie owych tęsknot w stronę munduru, symbolu istotnej tożsamości jednostkowej – we wspólnocie (polskiej, żołnierskiej), jako znaku odzyskanej i manifestowanej godności, ale także w stronę funkcji podkreślającej, jak przed wojną, indywidualną urodę, gust, możliwość „autokreacji” za pomocą elementów stroju, która została tak radykalnie zaprzeczona, odebrana przez totalitarny system sowieckich represji i wojennej nędzy.
Bibliografia
Anders, W. (1995). Bez ostatniego rozdziału. Wspomnienia z lat 1939-1946. Lublin: Wydawnictwo „Test”.
Aulich M. (1997). [Pamiętnik stryjenki Marylki z zesłania do Kazachstanu]. W: Aulich, M., Habaj M., „Nowakowska” Drozdowa W., Polki na Syberii (seria „Tak było … Sybiracy”, t. 3). Kraków: Komisja Historyczna Związku Sybiraków Oddział w Krakowie. Pozyskano z: https://aulich.pl/index.php/pamietnik-maryliki-z-kazachstanu (dostęp: 10.08.2023).
Bobka, L. (1999). Jak było naprawdę [recenzja z: Colonna-Czosnowski, Karol. (1998). Beyond the Taiga. Memories of a Survivor, Londyn: PFK]. „Dziennik Polski” 22 11 1999, s. 4-5. Pozyskano z: https://kpbc.umk.pl/Content/179980/PDF/Andersowa_2462_WSK.pdf (dostęp: 10.08.2023).
Hort, W. (Hanna Ordonówna). (1948). Tułacze dzieci, Bejrut: Instytut Literacki.
Herbich, A. (2015). Dziewczyny z Syberii. Prawdziwe historie. Kraków: Znak Horyzont.
Jasionowicz, S. (S. Maria Teresa, nazaretanka). (2016) Pamiętam… I nie pamiętam. Wybór wspomnień. Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek
Jonkajtys-Luba, G. (2012). „…was na to zdies’ priwiezli, sztob wy podochli”. Kazachstan 1940-1946. Lublin: Norbertinum.
Konarski F. (1946)., Piosenki z plecaka Helenki, Rzym: nakł. Autora.
Krzyski, H. (1963). O teatrze wojskowym na Bliskim Wschodzie i we Włoszech. Pamiętnik Teatralny, nr 1-4, 333-343.
Naglerowa, H. (1958). Kazachstańskie noce, Londyn: Veritas.
Obertyńska, B. (1991). W domu niewoli. Warszawa: PAX.
Sobota, A. (1993). W stepach Kazachstanu. Warszawa-Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”.
Szablowska-Lutyńska, R. (2003). Z Wołynia do stacji Taincza. Z pamiętnika sybiraczki, lata 1939-1946. Kraków: Wydawnictwo Pijarów
Albrechsten, N. ( 2022). Moda vintage. Warszawa: Wydawnictwo Arkady.
Bokszańska, G. (2004). Ubiór w teatrze życia społecznego. Łódź: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej.
Chłap-Nowakowa J. (2004). Sybir, Bliski Wschód, Monte Cassino. Środowisko poetyckie 2. Korpusu i jego twórczość, Kraków: Arcana.
Dulik, L., Golec, W. (2010). Kresy w fotografii Henryka Poddębskiego. Lublin: Ad Rem.
M. Gawin, M. (2016). Morowa Panna –kim jest? Pozyskano z: http://www.teologiapolityczna.pl/magdalena-gawin-morowa-panna-kim-jest (dostęp: 10.08.2023).
Koźmiński, J. (2018). Artyści Andersa. Scena i estrada. Warszawa-Londyn: Wydawnictwo nonomnis.pl.
Marcinkiewicz-Karczmarczyk A. (2021). Pomocnicza Służba Kobiet w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie (1940–1946). Aktualny stan badań i charakterystyka archiwaliów. W: Badania historii kobiet polskich na tle porównawczym. Kierunki, problematyka, perspektywy, red. M. Dajnowicz i A. Miodowski, Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, str. 179-191.
Mrowiński, P. M. (2018). Sztuka na froncie. Teatr Dramatyczny 2. Korpusu Polskiego oraz Teatr Wojska Polskiego – analiza porównawcza. W: Studia z historii najnowszej, red. R. Łatka, M. Szumiło, Warszawa: Wydawnictwo IPN, 44-64.
Mruk, J. (2017). Moda kobieca w okupowanej Polsce. Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy.
Obarska M. (2019). Melpomena na piaskach: Teatr na szlaku Armii Andersa. Jak na pustyni Fredrę wystawiano. Pozyskano z: https://culture.pl/pl/superartykul/melpomena-na-piaskach-teatr-na-szlaku-armii-andersa (dostęp: 10.08.2023).
Pruszkiewicz, M. (2022). Szminka. O stylu, pięknie i moralności. Warszawa: Zwierciadło.
Romaniszyn, Z. (2019). Przedmowa. W: G. Żuchowska-Zimal, Ponowoczesne szaty kultury. Ubiór jako narzędzie konstruowania i komunikowania tożsamości jednostkowej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 9-14.
Rosalak, M. (2016). Z tułaczy żołnierze: wojsko i armia cywilów, i ci, co nie zdążyli. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse Polska.
Rotter, L. (2015). Ubiór czy kostium. Znaczenie i funkcja stroju zakonnego. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie.
Szubtarska, B. (2005). Ambasada polska w ZSRR w latach 1941-1943. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Waldorff, J. Wstęp. (1990). W: W. Hort, Tułacze dzieci. Warszawa: Polski Związek Niewidomych ‒ Zakład Wydawnictw i Nagrań.
Wróbel, J. (2003). Uchodźcy polscy ze Związku Sowieckiego 1942-1950. Łódź: IPN.
Żak, I., Sybiracy, Pozyskano z: https://tg.zsku-rzeszow.edu.pl/wp-content/uploads/2021/03/Sybiracy.pdf (dostęp: 10.08.2023).
Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.