W gorsecie czy w surducie?

Strój w dziewiętnastowiecznym dyskursie emancypacyjnym

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2023.430402.07
Słowa kluczowe: George Sand, strój, emancypacja kobiet, Entuzjastki, Eliza Orzeszkowa

Abstrakt

Artykuł ukazuje związek między strojem kobiecym a procesami modernizacyjnymi zachodzącymi w Europie w XIX wieku. Autorka koncentruje się na dyskursie emancypacyjnym i kobietach, które tak jak francuska pisarka George Sand i grono jej polskich naśladowczyń zrywały z tradycyjnym wizerunkiem kobiety i zakładały męskie stroje. W Polsce z interpretacją stylu życia Sand, noszącej męską garderobę, nie radzili sobie jej pierwsi biografowie, piszący o autorce Indiany w związku z Fryderykiem Chopinem. Kobieta w surducie, z cygarem lub fajką w ręku w ocenie przeciwników emancypacji była awanturnicą, szukającą poklasku. Kompromitowała nie tylko siebie, ale i ideę emancypacyjną. Do oskarżeń o szukanie atencji i taniej sensacji dochodziły zarzuty o podłożu seksualno-erotycznym: o bezwstydności, rozwiązłości, zgniliźnie moralnej. Eliza Orzeszkowa znała i ceniła twórczość Sand. Sama unikała mówienia o swoim życiu prywatnym. W Kilku słowach o kobietach (1870), rozprawie fundamentalnej dla dalszego rozwoju ruchu emancypacyjnego w Polsce, krytyce poddała awanturnice, sawantki i kobiety lwice, które ideę równouprawnienia sprowadzają do zachowań naruszających społeczne normy. W swoim programie emancypacyjnym opowiedziała się za poszanowaniem rodziny, małżeństwa i norm moralno-obyczajowych.

Biogram autora

Renata Stachura-Lupa, Uniwersytet Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

Dr hab., prof. UKEN. Badaczka pozytywizmu, autorka ksią?ek: żek: Adam Bełcikowski – pisarz i historyk literatury (2005), Poglądy ideowo-estetyczne Stanisława Tarnowskiego (2016), Kraków literacki w XIX wieku. Szkice (2018, współautor Tadeusz Budrewicz). Zajmuje się wpływem filozofii, religii i polityki na literaturę lat 1863–1918, emancypacją i ruchami kobiecymi w XIX i na początku XX wieku, krytyką literacką, a także życiem literackim i artystycznym Krakowa w dobie autonomii galicyjskiej.

Bibliografia

Barry, J. (1996). George Sand. Żywot jawnogrzesznicy. przeł. I. Szymańska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.

Bochenek-Franczakowa, R. (1981). George Sand. Wrocław, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Bochenek-Franczakowa, R. (2015). Utwory George Sand w Teatrze Krakowskim w XIX wieku („Margrabia de Villemer”). W: W. Rapak, J. Kornhauser, O. Bartosiewicz (red.). Autour du théâtre. Wokół teatru. Kraków: Wydawnictwo „Scriptum” Tomasz Sekunda, 47-59.

Bochenek-Franczakowa, R. (2017). Présences de George Sand en Pologne. Frankfurt am Main: Peter Lang Edition.

Bokszańska, G. (2004). Ubiór w teatrze życia społecznego. Łódź: Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej.

Borkowska, G. (1996). Cudzoziemki. Studia o polskiej prozie kobiecej. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo.

Borkowska, G. (2005), Wstęp. W: E. Orzeszkowa, Publicystyka społeczna. t. 1, G. Borkowska (wyb. i wstęp), I. Wiśniewska (oprac.). Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Chmielowski, P. (1885) Autorki polskie wieku XIX. Studium literacko-obyczajowe. Warszawa: Skład główny w biurze i ekspedycji Spółki Nakładowej Warszawskiej.

Dobkowska, J., Wasilewska, J. (2016). W cieniu koronkowej parasolki. O modzie i obyczajach w XIX wieku. Warszawa: Wydawnictwo Arkady.

Fournier Kiss, C. (2021). Literatura, płeć i naród w XIX wieku. Germaine de Staël i George Sand w dialogu ze swymi polskimi siostrami. przeł. B. Głowacka. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo.

Frelkiewicz, M. (1938). Julia Molińska-Woykowska. Próba monografii. Poznań: Nakładem Zarządu Stoł. Miasta Poznania.

Frett, A. (2021). Polska prasa kobieca w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Z Badań nad Książką i Księgozbiorami Historycznymi, t. 15, z. 2, 199-225. DOI: 10.33077/uw.25448730.zbkh.2021.664.

Gospodarek, T. (1962). Julia Molińska-Woykowska (1816-1851). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Gromkowska-Melosik, A. (2013). Kobieta epoki wiktoriańskiej. Tożsamość, ciało i medykalizacja. Kraków: Impuls.

Hoesick, F. (1964). Chopin. Życie i twórczość. t. 2: Pierwsze lata w Paryżu. George Sand. 1831-1844. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Muzyczne.

Janicka, A. (2019). Amerykańskie inspiracje a dyskurs emancypacyjny w literaturze polskiej: Eliza Orzeszkowa i pozytywiści warszawscy. W: A. Janicka, C. Fournier Kiss, B. Olech (red.). Przemiany dyskursu emancypacyjnego kobiet. seria II: Perspektywa polska. Białystok: Temida 2, przy współpracy Wydziału Filologicznego Uniwersytetu w Białymstoku, 65-77.

Kamienny [J. Jeleński]. (1885). Na posterunku. Rola, nr 18, 212-213.

Karasowski, M. (1882). Fryderyk Chopin. Życie – listy – dzieła. t. 2. Warszawa: Nakład Gebethnera i Wolffa.

Kłosińska, K. (1999). Ciało, pożądanie, ubranie. O wczesnych powieściach Gabrieli Zapolskiej. Kraków: Wydawnictwo eFKa.

Nadana-Sokołowska, K. (2022). Georg Sand – polskie spojrzenia. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo.

Orzeszkowa, E. (1873). Kilka słów o kobietach. Lwów: Nakładca i właściciel drukarni A. J. O. Rogosz.

Paja, A. (2016). XIX. Tożsamość czytelniczki. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN Wydawnictwo.

S.K.J. (1854). Mozaika dziennikarska. Dziennik Warszawski, nr 54, 2-4.

Stawiak-Ososinska, M. (2010). Ponętna, uległa, akuratna… Ideał i wizerunek kobiety polskiej pierwszej połowy XIX wieku (w świetle ówczesnych poradników). Kraków: Impuls.

Szymański, B. (1902). Wieszczka poganizmu. Rola, nr 18, 244-245.

Tarnowski, S. (1892). Chopin i Grottger. Dwa szkice. Kraków: Nakładem Księgarni Spółki Wydawniczej Polskiej.

Tirpitz z Pogorzelca. (1855). Korespondencja Dziennika Warszawskiego. O moralności dzisiejszej i emancypacji kobiet. Historia kobiety. Zakład św. Marty w Warszawie. Podpowiedź na dawno zagajone pytanie. Dziennik Warszawski, nr 278, 3-5.

Tomaszewski, M. (2003). Chopin i George Sand. Miłość nie od pierwszego spojrzenia. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Woykowska, J. (1843). O stosunku kobiety do mężczyzny i w ogóle do społeczeństwa, Tygodnik Literacki, nr 51, 402-403.

Zwolińska, B. (2007). O kwestiach kobiecych w korespondencji Narcyzy Żmichowskiej. Gdańsk, Sopot: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.

Perspektywy Kultury tom 43/2
Opublikowane
2023-10-22
Jak cytować
[1]
Stachura-Lupa, R. 2023. W gorsecie czy w surducie? Strój w dziewiętnastowiecznym dyskursie emancypacyjnym. Perspektywy Kultury. 43, 4/2 (paź. 2023), 89-106. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2023.430402.07.
Numer
Tom 43 Nr 4/2 (2023): Wokół stroju w kulturze – przebieranie, ukrywanie, kreowanie, manifestowanie, kontestowanie. W tradycji i współczesności
Dział
Wokół stroju w kulturze – Kultura literacka

Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.