Zróżnicowanie postaw etnocentrycznych polskich konsumentów odzieży

Monika Murzyn-Kupisz; Jarosław Działek

doi:10.35765/pk.2023.430402.26

Monika Murzyn-Kupisz Uniwersytet Jagielloński https://orcid.org/0000-0002-8482-970X
Jarosław Działek Uniwersytet Jagielloński https://orcid.org/0000-0002-2670-8862

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2023.430402.26

Słowa kluczowe: ubranie, odzież, patriotyzm konsumencki, typologia postaw, etnocentryzm konsumencki

Abstrakt

Strój i wybory odzieżowe są ważnym wyznacznikiem i sposobem wyrażania tożsamości oraz przekonań. Celem artykułu, opartego na wynikach badań ankietowych przeprowadzonych w 2022 r. na reprezentatywnej próbie mieszkańców Polski, jest pokazanie, w jakim stopniu współcześni polscy konsumenci odzieży wykorzystują ubiór do wyrażania postaw etnocentrycznych. Oprócz najczęściej jak dotąd analizowanego patriotyzmu konsumenckiego związanego z preferencjami nabywania dóbr krajowej produkcji zaproponowano typologię innych form etnocentryzmu odzieżowego. Uwzględniono zarówno „etnocentryzm kreatywny”, odnoszący się do umiejscowienia procesu projektowania odzieży i pochodzenia tworzących ją projektantów, jak i „etnocentryzm symboliczny”, w przypadku którego istotne są treści kreatywne i symboliczne komunikowane przez wzornictwo, odnoszące się do narodowej (odzież patriotyczna) lub lokalnej i regionalnej skali wyrażania tożsamości (stroje ludowe, etnodizajn). Stwierdzono następnie, w jakim stopniu nabywcy zwracają uwagę na to, czy kupowane przez nich ubrania są zaprojektowane i wyprodukowane w Polsce, a także w jakim zakresie obecna jest w szafach Polaków odzież odwołująca się do kultury i dziedzictwa kulturowego. Pokazano uwarunkowania zróżnicowania postaw i zachowań mieszkańców Polski w tym względzie, biorąc pod uwagę ich cechy społeczno-demograficzne. W części końcowej wyróżniono cztery grupy konsumentów o różnym stopniu identyfikacji z zaproponowanymi postawami etnocentrycznymi.

Biogramy autorów

Monika Murzyn-Kupisz, Uniwersytet Jagielloński

Doktor habilitowany nauk ekonomicznych, magister nauk humanistycznych, profesor w Instytucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Absolwentka Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie oraz Uniwersytetów w Brukseli, Tilburgu, Bilbao i Loughborough, a także podyplomowych studiów „Akademia Dziedzictwa”. Członek PKN ICOMOS, Association for Cultural Economics International oraz Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Jej wielodyscyplinarne zainteresowania naukowe koncentrują się wokół kwestii ochrony, interpretacji oraz współczesnego wykorzystania dziedzictwa kulturowego, a także roli sztuki, instytucji kultury, artystów i przemysłów kreatywnych, w tym sektora mody, przekształceń współczesnych miast, ze szczególnym uwzględnieniem obszaru Europy Środkowej. Jest autorem lub współautorem ponad 100 publikacji naukowych, w tym monografii: Społeczno-ekonomiczne oddziaływanie dziedzictwa kulturowego. Stan badań oraz perspektywy i potrzeby badawcze w kontekście polskim (2022), Artyści w przestrzeni miejskiej Krakowa i Katowic (2017, współautor J. Działek), Instytucje muzealne z perspektywy ekonomii kultury (2016) (współpraca J. Działek), Dziedzictwo kulturowe a rozwój lokalny (2012) oraz Kazimierz. Środkowoeuropejskie doświadczenie rewitalizacji (2006). Obecnie kieruje grantem badawczym NCN pt. „Rynek mody w kontekście zrównoważonego rozwoju”.

Jarosław Działek, Uniwersytet Jagielloński

Doktor habilitowany w dyscyplinie geografia społeczno-ekonomiczna i gospodarka przestrzenna, profesor w Instytucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Absolwent geografii i socjologii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Obecnie jego zainteresowania badawcze skupiają się na dynamice zjawisk artystycznych i kreatywnych w obszarach miejskich (monografia Geografia sztuki. Struktury przestrzenne zjawisk i procesów artystycznych, 2021). Jest autorem lub współautorem ponad 70 publikacji naukowych dotyczących m.in. działalności artystycznych i kreatywnych w Krakowie i Katowicach, znaczenia instytucji kultury w budowaniu i wzmacnianiu kapitału społecznego, roli wsparcia społecznego w przygotowaniu i reagowaniu na klęski żywiołowe oraz zróżnicowania zasobów kapitału społecznego w Polsce. Członek zespołu badawczego projektu NCN „Rynek mody w kontekście zrównoważonego rozwoju”.

Bibliografia

Acharya, Ch. i Elliott, G. (2001). An examination of the effects of ‘country-of-design’ and ‘country-of-assembly’ on quality perceptions and purchase intentions. Australasian Marketing Journal, nr 9 (1), 61-75.

Arooj, R. i Barnes, L. (2017). Country of origin: Reshoring implication in the context of the UK fashion industry. W: A. Vecchi (red.), Reshoring of manufacturing. Drivers, opportunities, and challenges. Cham: Springer, 183-201.

Balabanis, G., Diamantopoulos, A., Dentiste Mueller, R. i Melewar, T.C. (2001). The impact of nationalism, patriotism and internationalism on consumer ethnocentric tendencies. Journal of International Business Studies, 32(1), 157-175.

Baran, R. (2017). Kraj pochodzenia marki jako kryterium wyboru produktów przez konsumentów. Marketing i Rynek, nr 9, 14-20.

Bauman, Z. (1997). Glokalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja. Studia Socjologiczne, nr 3 (146), 53-69.

Bauman, Z. (2017). Retrotopia. Cambridge: Polity Press.

Bryła, P. (2023). Introduction with literature review. W: P. Bryła i T. Domański (red.), Consumer ethnocentrism, country of origin and marketing. Food market in Poland. London: Routledge, 1-40.

Brzezińska, A., W. (2013). Strój ludowy – od biografii przedmiotu do tożsamości podmiotu. W: A. W. Brzezińska, M. Tymochowicz (red.), Atlas polskich strojów ludowych. Zeszyt Specjalny: Stroje ludowe jako fenomen kulturowy. Wrocław: PTL, 15-24.

CBOS (2017). Patriotyzm gospodarczy. Komunikat z badań, nr 143.

CBOS (2018). Patriotyzm Polaków. Komunikat z badań, nr 105.

Cumberland, F., Stubbe Solgaard, H. i Nikodemska-Wolowik, A.M. (2010). The effects of consumer ethnocentrism and country of origin on Polish consumers' evaluation of foreign manufactured products. Journal of East-West Business, 16(3), 231-252.

Czerwińska, K. (2018). Przepakować dziedzictwo: przeszłość jako projekcja rzeczywistości - przypadki śląskie. Katowice: Wyd. UŚ.

Ďaďo, J., Boguszewicz-Kreft, M. i Miškic, I. (2017). Analysis of consumer preferences for local and global brands in markets of Croatia, Poland and Slovakia. Marketing i Rynek, nr 9, 47-57.

Davis, F. (1992). Fashion, culture, identity. Chicago: University of Chicago Press.

Doległo, S. (2018). Patriotyzm konfekcyjny, czyli jak kochać ojczyznę, mieszkając w globalnej wiosce. Media Biznes Kultura, (1(4), 83-94.

Fashion Revolution (2020). A survey of EU consumer attitudes to sustainability and supply chain transparency in the fashion industry. Consumer survey report. Ashbourne: Fashion Revolution.

Figiel, A. (2004). Etnocentryzm konsumencki. Produkty krajowe czy zagraniczne. Warszawa: PWN.

Good, L.K. I Huddleston, P. (1995). Ethnocentrism of Polish and Russian consumers: Are feelings and iIntentions related?. International Marketing Review, 12(5), 35-48.

Górski, J. i Metrycki, M. (2018). Etnocentryzm konsumencki na przykładzie decyzji zakupowych odzieży wśród studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Marketing i Rynek, nr 8, s. 67-84.

Hamzaoui, L. i Merunka, D. (2006). The impact of country of design and country of manufacture on consumer perceptions of bi-national products’ quality: an empirical model based on the concept of fit. Journal of Consumer Marketing, DOI: 10.1108/07363760610663303.

Herodowicz, T., Konecka-Szydłowska, B., Churski, P. i Perdał, R. (2021). Political divisions and socio-economic disparities in Poland: A geographical approach. Sustainability, 13, 13604. DOI: 10.3390/su132413604.

Kall, J., Perchla-Włosik, A., Raciniewska, A. i Sempruch-Krzemińska, K. (2018). Marka modowa. Jak zrozumieć konsumenta mody i stworzyć markę szytą na miarę?. Warszawa: PWE.

Klekot, E. (2021). Etnodizajn a ludowość w polskim wzornictwie. Artium Quaestiones, nr 21(32), 229-250, DOI: 10.14746/aq.2021.32.9.

Koszewska, M. (2013). A typology of Polish consumers and their behaviours in the market for sustainable textiles and clothing. International Journal of Consumer Studies, nr 5 (37), 507-521. DOI: 10.1111/ijcs.12031.

Kulikowska, K. i Obracht-Prondzyński, C. (red.) (2016). Kulturowe analizy patriotyzmu. Gdańsk: WN Katedra.

Leszniewski, T. (2007). Moda i tożsamość – dylematy współczesnego człowieka w świecie konsumpcji. W: T. Szlendak i K. Pietrowicz (red.). Rozkoszna zaraza. O rządach mody i kulturze konsumpcji. Wrocław: Wyd. UW, 49-61.

Łoziński, Ł. (2016). Patriotyczny marketing i design. Przykład marek odzieżowych Próchnik i Red Is Bad. Prace Etnograficzne, 44(4), 307-326.

Mróz-Gorgoń, B. i Perchla-Włosik, A. (2016). Symbolika narodowa odzieży jako manifestacja wartości patriotycznych – case study patriotycznych marek odzieżowych. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 458, 66-76.

Napiórkowski, M. (2019). Turbopatriotyzm. Wołowiec: Czarne.

Oleksyn-Wajda, A. (2019). Rynek mody w Polsce. Wyzwania. Warszawa: KPMG.

Olszewska, B. (2014). Śladami polskiego etnodizajnu. W: M. Flinik Huryn, A. Demska, M. F. Woźniak (red.), Etnodizajn wczoraj i dziś: inspiracje czy naśladownictwo. Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego.

Orszulak-Dudkowska, K. (2013). Etnodesign – tradycja i teraźniejszość. Próba współczesnego komentarza. W: D. Kasprzyk (red.), Nie tylko o wsi... Szkice humanistyczne dedykowane Profesor Marii Wieruszewskiej-Adamczyk. Łódź: Wyd. UŁ, 373-392.

Orzeł, Z. (2018). Elementy dziedzictwa niematerialnego na ubraniach i gadżetach – pomysłowa forma promocji czy zagrożenie?. Perspektywy Kultury, 20(1), 39-62.

Romanowski, R. (2013). Znaczenie etnocentryzmu konsumenckiego w tworzeniu gospodarczego kapitału społecznego w Polsce. Handel Wewnętrzny, nr 1 (3), 67-73.

Sempruch, K. (2010). Marka w kształtowaniu zachowań nabywczych konsumentek odzieży segmentu fast fashion. Rozprawa doktorska. Poznań: UE.

Sempruch-Krzemińska, K., Kall, J., Perchla-Włosik, A. i Raciniewska, A. (2016). Zakupy odzieżowe — kupowanie ubrań czy wizerunku?. Marketing i Rynek, nr 6, 21-30.

Shimp, T. A. i Sharma, S. (1987). Consumer ethnocentrism: Construction and validation of the CETSCALE. Journal of Marketing Research. nr 3 (24), 280-289.

Słomska-Nowak, J. (2014). Etnodizajn – projektowanie inspirowane ludowością. W: M. Flinik Huryn, A. Demska, M. F. Woźniak (red.), Etnodizajn wczoraj i dziś: inspiracje czy naśladownictwo. Bydgoszcz: Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego.

Stępień, B. i Młody M. (2018). Przesłanki rozwoju reshoringu i nearshoringu w Polsce – punkt widzenia przedsiębiorstw i konsumentów branży odzieżowo-obuwniczej. Przedsiebiorczość i Zarządzanie, nr 2 (19), cz. 1, 81-95.

Szabuniewicz, J. i Majkut R., Etnocentryzm konsumencki wśród polskich konsumentów w dobie pandemii koronawirusa (COVID-19). Przegląd Organizacji. nr 12(983), 38-47, DOI: 10.33141/po.2021.12.05.

Szromnik, A. i Wolanin-Jarosz, E. (2013). Diagnoza poziomu etnocentryzmu konsumenckiego Polaków z wykorzystaniem metody CETSCALE. Konsumpcja i Rozwój, 1 (4), 98-111.

Szwed, M. (2018). Etnocentryzm konsumencki przedstawicieli pokoleń X, Y i Z w Polsce. W: Z.A. Nowak i B. Glinka (red.). Procesy zarządzania w globalizującej się gospodarce. Warszawa: Wyd. UW, 47-62.

Turko, A. (2020). Dyskurs ideologiczny w polskiej odzieży patriotycznej. W: M. Grech, K. Lachowska, K. Olender i A. Siemes (red.), Badanie komunikacji / projektowanie komunikacji. T. 3. Wrocław: UW i Libron, 243-272.

Żuchowska-Zimnal, G. (2019). Ponowoczesne szaty kultury. Ubiór jako narzędzie konstruowania i komunikowania tożsamości jednostkowej. Kraków: WUJ.