Psychologia różnicowa w poszukiwaniu ἀρχή

Jacek Bielas

doi:10.35765/pk.2023.430402.32

Jacek Bielas Uniwersytet Ignatianum w Krakowie https://orcid.org/0000-0001-9771-4162

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2023.430402.32

Słowa kluczowe: psychologia różnicowa, filozofia presokratejska, ἀρχή/zasada, cecha, στοιχεῖον/element

Abstrakt

Różne są związki pomiędzy psychologią i filozofią jako przejawami kultury. W tym metateoretycznym kontekście główny cel zaprezentowanych tutaj rozważań stanowi sprawa specyfiki psychologii różnicowej jako obszaru badań psychologicznych. W artykule przedstawiono propozycję dookreślenia tej specyfiki poprzez wpisanie problematyki psychologii różnicowej, wyraźniej niż dotychczas, w ramy tradycji wywodzącej się u swojego zarania z filozofii presokratejskiej oraz poprzez rekonstrukcję na tym obszarze badawczym pytań, które w sposób explicite mogłyby pełnić tu funkcję pytań naczelnych. Już sama możliwość tak zasadniczych zbieżności pomiędzy psychologią a filozofią może skłaniać, niejako na marginesie, do podjęcia przy tej okazji raz jeszcze pytania, czy stanowią one pewną konieczność w związku z tymi samymi uwarunkowaniami kulturowymi, zgodnie zresztą z tezami konstruktywizmu społecznego, czy wynikają jednak z innych powodów.

Biogram autora

Jacek Bielas, Uniwersytet Ignatianum w Krakowie

Doktor nauk humanistycznych w zakresie psychologii, adiunkt w Instytucie Psychologii Uniwersytetu Ignatianum w Krakowie. Zajmuje się badaniami nad motorycznymi uwarunkowaniami procesów poznawczych, a w szczególności uwagą wzrokowo-przestrzenną i jej indywidualnym zróżnicowaniem, z uwzględnieniem szerszej perspektywy związków psychologii z innymi dyscyplinami badawczymi.

Bibliografia

Allport, G. (1937). Personality: A Psychological Interpretation. New York: Holt.

Cattel, R.B. (1943). The description of personality: Basic traits resolved into clusters. Journal of Abnormal and Social Psychology, nr 38, 476–506.

Cloninger, C.R, Svrakic D.M., i Przybeck T.R. (1993). A psychobiological model of temperament and character. Archives of General Psychiatry, nr 50, 975–990.

Cornford (1942/2001). Czy filozofia jońska była naukowa? Przegląd Filozoficzny, nr 2(38), 5–15.

Costa P.T. Jr, i McCrac R.R. (1992). Four ways five factors are basic. Personality and Individual Differences, nr 13, 653–665.

Curd, P. (2020). Presocratic Philosophy, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, E.N. Zalta (red.). Pozyskano z: https://plato.stanford.edu/archives/fall2020/entries/presocratics.

Duffy, E. (1957). The psychological significance of the concept of “arousal” and “activation”. Psychological Review, nr 64, 265–275.

Eysenck, H.J. (1991). Dimensions of Personality: The Biosocial Approach to Personality. W: J. Strelau, i A. Angleitner (red.), Explorations in Temperament: International Perspectives on Theory and Measurement. New York: Plenum Press, 87–103.

Francuz, P. (2008). Podmiot w psychologii: próba systematyzacji. W: J. Bartmiński, i A. Pajdzińska (red.), Podmiot w języku i kulturze, 61–71.

Gray, J.A. (1981). A critique of Eysenck’s theory of personality. W: H.J. Eysenck (red.). A model for personality. Berlin: Springer-Verlag, 246–276.

Hebb, D.O. (1955). Drives and the C.N.S. (conceptual nervous system). Psychological Review, nr 62, 243–254.

Krzyżewski, K. (1987). O możliwych rozumieniach kategorii „cechy” jako kategorii opisu struktury osobowości. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Psychologiczne, nr 4, 7–20.

Palmer, J. (2020). Parmenides, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, red. E.N. Zalta. Pozyskano z: https://plato.stanford.edu/archives/win2020/entries/parmenides/

Rothbart, M.K. i Derryberry, D. (1981). Development of individual differences in temperament. W: M.E. Lamb i A.L. Brown (red.), Advances in developmental psychology. Hillsdale, NJ: Erlbaum, 37–86.

Ingarden, R. (1972). O pytaniach esencjalnych. W: Z teorii języka i filozoficznych podstaw logiki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Stern, W. (1938). General psychology from a personalistic standpoint. New York: Macmillan.

Strelau, J. (2001). Psychologia temperamentu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.

Strelau, J., i Zawadzki, B. (1993). The Formal Charactersistics of Behavior – Temperament Inventory (FCB-TI): Theoretical assumptions and scale construction. European Journal of Personality, nr 7, 313–336. doi: 10.1002/per.2410070504.

Twardowski, K. (2020). Roman Witold Ingarden, „O pytaniach esencjalnych”, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 4, 3 (1924): 119-135. Ruch Filozoficzny, nr 76(1), 149–163.

Węgrzecki, A. (1996). Zarys fenomenologii podmiotu. Wrocław–Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Ossolineum.

Zuckerman, M. (1994). Behavioral Expressions and Biosocial Bases of Sensation Seeking. New York: Cambridge University Press.