Psychologia różnicowa w poszukiwaniu ἀρχή
Abstrakt
Różne są związki pomiędzy psychologią i filozofią jako przejawami kultury. W tym metateoretycznym kontekście główny cel zaprezentowanych tutaj rozważań stanowi sprawa specyfiki psychologii różnicowej jako obszaru badań psychologicznych. W artykule przedstawiono propozycję dookreślenia tej specyfiki poprzez wpisanie problematyki psychologii różnicowej, wyraźniej niż dotychczas, w ramy tradycji wywodzącej się u swojego zarania z filozofii presokratejskiej oraz poprzez rekonstrukcję na tym obszarze badawczym pytań, które w sposób explicite mogłyby pełnić tu funkcję pytań naczelnych. Już sama możliwość tak zasadniczych zbieżności pomiędzy psychologią a filozofią może skłaniać, niejako na marginesie, do podjęcia przy tej okazji raz jeszcze pytania, czy stanowią one pewną konieczność w związku z tymi samymi uwarunkowaniami kulturowymi, zgodnie zresztą z tezami konstruktywizmu społecznego, czy wynikają jednak z innych powodów.
Bibliografia
Allport, G. (1937). Personality: A Psychological Interpretation. New York: Holt.
Cattel, R.B. (1943). The description of personality: Basic traits resolved into clusters. Journal of Abnormal and Social Psychology, nr 38, 476–506.
Cloninger, C.R, Svrakic D.M., i Przybeck T.R. (1993). A psychobiological model of temperament and character. Archives of General Psychiatry, nr 50, 975–990.
Cornford (1942/2001). Czy filozofia jońska była naukowa? Przegląd Filozoficzny, nr 2(38), 5–15.
Costa P.T. Jr, i McCrac R.R. (1992). Four ways five factors are basic. Personality and Individual Differences, nr 13, 653–665.
Curd, P. (2020). Presocratic Philosophy, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, E.N. Zalta (red.). Pozyskano z: https://plato.stanford.edu/archives/fall2020/entries/presocratics.
Duffy, E. (1957). The psychological significance of the concept of “arousal” and “activation”. Psychological Review, nr 64, 265–275.
Eysenck, H.J. (1991). Dimensions of Personality: The Biosocial Approach to Personality. W: J. Strelau, i A. Angleitner (red.), Explorations in Temperament: International Perspectives on Theory and Measurement. New York: Plenum Press, 87–103.
Francuz, P. (2008). Podmiot w psychologii: próba systematyzacji. W: J. Bartmiński, i A. Pajdzińska (red.), Podmiot w języku i kulturze, 61–71.
Gray, J.A. (1981). A critique of Eysenck’s theory of personality. W: H.J. Eysenck (red.). A model for personality. Berlin: Springer-Verlag, 246–276.
Hebb, D.O. (1955). Drives and the C.N.S. (conceptual nervous system). Psychological Review, nr 62, 243–254.
Krzyżewski, K. (1987). O możliwych rozumieniach kategorii „cechy” jako kategorii opisu struktury osobowości. Zeszyty Naukowe UJ. Prace Psychologiczne, nr 4, 7–20.
Palmer, J. (2020). Parmenides, The Stanford Encyclopedia of Philosophy, red. E.N. Zalta. Pozyskano z: https://plato.stanford.edu/archives/win2020/entries/parmenides/
Rothbart, M.K. i Derryberry, D. (1981). Development of individual differences in temperament. W: M.E. Lamb i A.L. Brown (red.), Advances in developmental psychology. Hillsdale, NJ: Erlbaum, 37–86.
Ingarden, R. (1972). O pytaniach esencjalnych. W: Z teorii języka i filozoficznych podstaw logiki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Stern, W. (1938). General psychology from a personalistic standpoint. New York: Macmillan.
Strelau, J. (2001). Psychologia temperamentu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Strelau, J., i Zawadzki, B. (1993). The Formal Charactersistics of Behavior – Temperament Inventory (FCB-TI): Theoretical assumptions and scale construction. European Journal of Personality, nr 7, 313–336. doi: 10.1002/per.2410070504.
Twardowski, K. (2020). Roman Witold Ingarden, „O pytaniach esencjalnych”, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie” 4, 3 (1924): 119-135. Ruch Filozoficzny, nr 76(1), 149–163.
Węgrzecki, A. (1996). Zarys fenomenologii podmiotu. Wrocław–Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Ossolineum.
Zuckerman, M. (1994). Behavioral Expressions and Biosocial Bases of Sensation Seeking. New York: Cambridge University Press.
Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury
![Creative Commons License](http://i.creativecommons.org/l/by/4.0/88x31.png)
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.