Myśliciel w zadżumionym mieście
Machiavellego dyskurs o zarazie
Abstrakt
Dla Nicolla Machiavellego sztuka rządzenia państwem podobna była do sztuki lekarskiej. Polegała na skutecznej profilaktyce w czasach prosperity i uzdrawiających, czasem wręcz brutalnych interwencjach w momentach kryzysu. Władca powinien być jak lekarz ciała politycznego, które każdego dnia zagrożone jest śmiertelnymi chorobami – dżumą, buntem, nieporządkiem, zniewoleniem, demagogią, dekadencją. Medycyna i polityka zazębiają się w wielu punktach machiawelicznego dyskursu, tworząc specyficzne imaginarium, przez które przenikają lęki i traumy pokoleń żyjących w ciągłym zagrożeniu powrotem dżumy. Wydawałoby się więc, że filozofię Machiavellego można odczytywać jako przypadek polityczno-medycznego projektu, będącego odpowiedzią na kryzys spowodowany zarazą, rzeczywistą i metaforyczną. Tymczasem w pismach tego kontrowersyjnego myśliciela mamy także do czynienia z formą pastiszu mającego na celu parodystyczne przedstawienie nie tylko rzeczywistości zarazy, ale także literatury, która o niej opowiada. Dychotomia dyskursów sięgająca samej istoty corpus machiavellicum często prowadziła komentatorów do wniosku, iż istnieje pewien kłopotliwy rozłam między Machiavellim ojcem obiektywnej nauki politycznej wzorowanej na naukach medycznych a Machiavellim artystą, twórcą subiektywnych i fikcyjnych światów literackich. Ta pozorna sprzeczność może jednak zostać łatwo przekształcona w bardziej spójny portret Machiavellego jako myśliciela, dla którego przewodnim motywem jest refleksja nad kondycją człowieka stojącego w obliczu katastrofy. Jedno i drugie podejście odpowiada duchowi renesansowego odradzania się po zarazie, przeciwdziałającego rezygnacji i dążącego do regeneracji społeczeństwa.
Bibliografia
Aberth, J. (2005). The Black Death: The Great Mortality of 1348–1350: A Brief History with Documents. Boston MA: Bedford/St. Martin’s.
Alexander, L. (2020). What Machiavelli knew about pandemics. The New Statesman. Pozyskano z: https://www.newstatesman.com/long-reads/2020/06/what-machiavelli-knew-about-pandemics (dostęp: 20.08.2023).
Aron, R. (2016). Antynomie polityki. Przegląd Polityczny, nr 139, I–IV.
Atkinson, C. (2002). Debts, Dowries, Donkeys: The Diary of Niccolò Machiavelli’s Father Messer Bernardo in Quattrocento Flor-ence. Frankfurt am Main: Lang.
Bachtin, M. (1975). Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa Średniowiecza i Renesansu. Warszawa: Wydawnictwo literackie.
Bagnulo, A. (2019). Predatory Politics: Sex, Domination and Freedom in Machiavelli’s Mandragola. TheźPolitical Science Reviewer, nr 43 (1), 67–106.
Barbaro, N. (1969). Diary of the Siege of Constantinople 1453. New York: Exposition Press.
Bergès, M. (2000). Machiavel. Un Penseur Masqué? Bruxelles: Complexe.
Berges, M. (2016). Posępna noc Hieronima Boscha. Przegląd Polityczny, nr 139, 126–137.
Biały, F. (2016). W obronie Machiavellego. Przegląd Polityczny, nr 139, 84–89.
Boccaccio, G. (2022). Dekameron. Warszawa: Wydawnictwo MG.
Clarke, M.T. (2022). Curing Virtue: Epicureanism and Erotic Fantasy in Machiavelli’s Mandragola. Political Theory, 50(6), 913–938. DOI: 10.1177/00905917221095859.
Cohn, S. (2010). Cultures of Plague: Medical Thought at the End of the Renaissance. Oxford: Oxford University Press.
Crawfurd, R. (2014). Plague and pestilence in literature and art. Oxford: Clarendon Press.
Crawshaw, J. (2012). Plague Hospitals: Public Health for the City in Early Modern Venice. Farnham, Surrey: Ashgate.
Daniel, N. (1962). Islam and the West. The making of an image. Edin-burgh: Edinburgh University Press.
Dante, A. (2023). Boska komedia. Warszawa: Wydawnictwo Literackie.
De Grazia, S. (1996). Machiavelli in Hell. London: Papermac.
Eisner, M. (2019). Machiavelli in Paradise: How Reading Dante and Ovid Shaped The Prince. PMLA, nr 134(1), 35–50. DOI: 10.1632/pmla.2019.134.1.35.
Foucault, M. (1998). Nadzorować i karać. Warszawa: Aleheia.
Foucault, M. (2003). Abnormal: Lectures at the Collége De France 1974–1975. London: Verso.
Freccero, J. (2015). In Dante’s Wake: Reading from Medieval to Modern in the Augustinian Tradition. New York: Fordham University Press.
Gaille, M. (2018). Machiavelli on Freedom and Civil Conflict: An Historical and Medical Approach to Political Thinking. Leiden: Brill. Retrieved.
Geltner, G. (2019). In the Camp and on the March: Military Manuals as Sources for Studying Premodern Public Health. Medical Histo-ry, nr 63(1), 44–60. DOI: 10.1017/mdh.2018.62
Girard, R. (1974). The Plague in Literature and Myth. Texas Studies in Literature and Language, nr 15(5), 833–850.
Girard, R. (1980). Od Boskiej Komedii do socjologii powieści. W: A. Mencwel (red.), W kręgu socjologii literatury: antologia tekstów za-granicznych, t. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 247–257.
Gładziuk, N. (2020). Centaur w zagrodzie Wenus. Machiavelli i pragnienia męskości. Teksty Drugie, nr 6, 136–156. DOI: 10.18318/td.2020.6.9.
Gragnolati, M. i Webb, H. (2015). Dubbiosi Disiri: Mimetic Processes in Dante’s Comedy. W: H. Webb i P. Antonello (red.), Mimesis, Desire, and the Novel: Rene Girard and Literary Criticism. Michigan: Michigan State University Press, 113–32.
Greenblatt, S. (2005). Renaissance Self-Fashioning: From More to Shake-speare. Chicago: University of Chicago Press.
Hansz, W. (2021). Świat Machiavellego. Bydgoszcz: Wydawnictwo Kazi-mierza Wielkiego.
Healy, M. (2002). Fictions of Disease in Early Modern England: Bodies Plagues and Politics. New York: Palgrave 2002.
Horrox, R. (2013). The Black Death. Manchester: Manchester University Press.
Howes, D.E. (2012) Creating Necessity: Well-Used Violence in the Thought of Machiavelli. Symploke, nr 20(1), 183–207. DOI: 10.5250/symploke.20.1-2.0183.
Jones, C. (1996). Plague and Its Metaphors in Early Modern France. Representations, nr 53, 97–127. DOI: 10.2307/2928672.
Kinzelbach, A. (2006). Infection, Contagion, and Public Health in Late Medieval German Imperial Towns. Journal of the History of Medicine and Allied Sciences, nr 61, 369–89.
Kritobulos z Imbros (2022). Upadek Konstantynopola. Warszawa: Henryk Pietruszczak.
Landon, W.J. (2013). Lorenzo di Filippo Strozzi and Niccolo Machiavelli: Patron, Client, and the Pistola fatta per la peste/An Epistle Written Concerning the Plague. Toronto: University of Toronto Press.
Lee, A. (2021). Machiavelli: His Life and Times. London: Picador.
Levenstein, J. (1996). Out of Bounds: Passion and the Plague in Boccac-cio’s Decameron. Italica, nr 73(3), 313–335.
Macaulay, L. (1875). The Works of Lord Macaulay: Complete. London: Longmans Green.
Machiavelli, N. (2019). Epistola Della Peste (EDP). Roma: Edizioni di storia e letteratura.
Machiavelli, N. (1972). Książę (P). W: J. Malarczyk, C. Nanke i K. Żaboklicki (red.), Wybór pism. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 139–230.
Machiavelli, N. (1972). Mandragora (M). W: J. Malarczyk, C. Nanke i K. Żaboklicki (red.), Wybór pism. Warszawa: Państwowy Instytut Wy-dawniczy, 982–1064.
Machiavelli, N. (1972). O Belfagorze arcydiable (BA). W: J. Malarczyk, C. Nanke i K. Żaboklicki (red.), Wybór pism. Warszawa: Państwowy In-stytut Wydawniczy, 1065–1074.
Machiavelli, N. (1984). Lettere. W: F. Gaeta., Opere di Niccolò Machiavel-li, vol. 3. Turin: UTET.
Machiavelli, N. (1986). Tercets on Ambition (DA). W: A. Gilbert (red.), The Chief Works and Others. Durham–London: Duke University Press, 735–39.
Machiavelli, N. (1986). The [Golden] Ass (AS). W: A. Gilbert (red.), The Chief Works and Others. Durham–London: Duke University Press, 750–772.
Machiavelli, N. (1990). Historie florenckie (IF). Kraków–Warszawa: Pań-stwowe Wydawnictwo Naukowe.
Machiavelli, N. (1996). Machiavelli and His Friends: Their Personal Corre-spondence, red. J.B. Atkinson i D. Sices. DeKalb IL: Northern Illinois University Press.
Machiavelli, N. (2009). Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza (D). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Machiavelli, N. (2012). Sztuka wojny (AG). Gliwice: Helion.
Martinez, R.L. (1983). The Pharmacy of Machiavelli: Roman Lucretia in Mandragola. Renaissance Drama, nr 14, 1–43.
Meserve, M. (2008). Empires of Islam in Renaissance Historical Thought. Cambridge Mass: Harvard University Press.
Minter, A. (1992). Machiavelli, Violence, and History. The Harvard Review of Philosophy, nr 2(1), 25–32. DOI: 10.5840/harvardreview1992216.
Morrison, A.S., Kirshner, J. i Molho, A. (1985). Epidemics in Renaissance Florence. American Journal of Public Health, nr 75(5), 528–535. DOI: 10.2105/ajph.75.5.528.
Owidiusz. (1995) Metamorfozy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossoliń-skich.
Parel, A. (2022). The Machiavellian Cosmos. New Haven: Yale University.
Pitkin, H.F. (1999). Fortune Is a Woman: Gender and Politics in the Thought of Niccolò. Chicago IL: University of Chicago Press.
Ridolfi, R. (1969). Vita di Niccolò Machiavelli. Florence: Sansoni.
Ruggiero, G. (2007). Machiavelli in Love: Sex Self and Society in the Italian Renaissance. Baltimore: Johns Hopkins University Press.
Ruggiero, G. (2021). Love and Sex in the Time of the Plague: A Decameron Renaissance. Cambridge Massachusetts: Harvard University Press.
Schwoebel, R. (1967). The Shadow of the Crescent: The Renaissance Im-age of the Turk. Leiden: Brill.
Slack, P. (1988). Responses to Plague in Early Modern Europe: The Impli-cations of Public Health. Social Research, nr 55(3), 433–453.
Sloterdijk, P. (2021). Co się zdarzyło w XX wieku? Warszawa: Aletheia.
Smarr, J.L. (1986). Boccaccio and Fiammetta: The Narrator As. Lover. Urbana: University of Illinois Press.
Smoller, L.A. (2000). Of Earthquakes, Hail, Frogs, and Geography: Plague and the Investigation of the Apocalypse in the Later Middle Ages, W: C.W. Bynum i P. Freedman (red.), Last Things: Death and the Apocalypse in the Middle Ages. Philadelphia: University of Pennsylva-nia Press, 156–188. DOI: 10.9783/9780812208450.156.
Smołucha, J. (2021). Walka z czarną śmiercią w świetle wybranych pism i traktatów z XIV w. Studia Historica Gedanensia, t. XII, 31–43.
Strauss, L. (2021). O Machiavellim. Warszawa: Teologia Polityczna.
Tannahill, R. (2013). Historia seksu. Warszawa: Aletheia.
Tarlton, C. D. (2002). Political desire and the idea of murder in Machiavel-li’s the Prince. Philosophy, nr 77(1), 39–66.
Verbaere, L. (2019). Turks, Renaissance Image of. W: M. Sgarbi (red.), Encyclopedia of Renaissance Philosophy. Cham: Springer, 3324–3327.
Villari, P. (1883). The Life and Times of Niccolò Machiavelli. London: Kegan Paul, Trench and Co.
Winter, Y. (2014). The Prince and His Art of War: Machiavelli’s Military Populism. Social Research, nr 81(1), 165–191.
Winter, Y. (2018). Machiavelli and the Orders of Violence. Cambridge: Cambridge University Press.
Wolin, S. (2004). Politics and Vision: Continuity and Innovation in Western Political Thought. Princeton: Princeton University Press.
Zanzi, L. (2013). Il metodo di Machiavelli. Bologna: Il Mulino.
Ziegler, P. (1969). The Black Death. New York: John Day.
Copyright (c) 2024 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
