Merkator kontra surrealiści

O krytycznym potencjale kartograficznej fikcji

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2025..5104.24
Słowa kluczowe: surrealizm, odwzorowanie Merkatora, mapa świata, kartografia krytyczna, wizualizacja wiedzy

Abstrakt

Artykuł podejmuje się analizy opublikowanego w 1929 r. w „Variétés”, stylizowanego na mapę świata, anonimowego szkicu pt. Świat czasu surrealistów. Studium przypadku tego obiektu, uznawanego za jeden z wczesnych przykładów tzw. kontrkartografii, stanowi punkt wyjścia do rozważań nad krytycznym potencjałem artystycznych wariacji na temat standardowych form wizualizacji wiedzy (w tym wypadku wiedzy geograficznej wyrażonej w formie mapy). Główna część tekstu to porównanie kontrmapy surrealistów ze stanowiącym jej pierwowzór obrazem świata powstającym w klasycznym odwzorowaniu Merkatora, z omówieniem poszczególnych zabiegów formalnych zastosowanych przez autora rysunku. Zestawienie to ujawnia nieuniknione splątanie (pozornie neutralnej) formy standardowej mapy świata ze sferą ideologiczną oraz à rebours odsłania jej słabości (przekłamania skali) i ukryte założenia (europocentryzm, okcydentalizm, arbitralność dokonywanych wyborów).

Biogram autora

Maria Magdalena Morawiecka, Uniwersytet Dolnośląski

Absolwentka kulturoznawstwa na Uniwersytecie Wrocławskim. Doktor nauk humanistycznych. Autorka tekstów naukowych, literackich oraz realizacji artystycznych. Publikowała m.in. w „Imago mundi: International Journal for the History of Cartography”, „Academic Journal of Modern Philology”, „Pracach Kulturoznawczych”. W pracy naukowej zajmuje się przede wszystkim analizą zależności między wytworami kultury wizualnej a mentalnymi obrazami świata. Szczególną uwagę poświęca mapom, monstrom i marginesom.

Bibliografia

Adamowicz, E. (2015). Surrealism's Utopian Cartographies Off the Map? W: D. Ayers, B. Hjartanson (red.), Utopia: The avant-garde, modernism and (im)possible life. Berlin: De Gruyter, 73-88.

Ades, D. (2022). Surrealism, but not as you know it. Tate Etc., nr Spring (54), pozyskano z: https://www.tate.org.uk/tate-etc/issue-54-spring-2022/surrealism-not-you-know-it (dostęp: 10.06.2024).

AuthaGraph CO., Ltd (2010). About AuthaGraph. Pozyskano z: http://www.authagraph.com/top/?lang=en (dostęp: 27.03.2025).

Battersby, S. E., Finn M. P., Usery E. L., Yamamoto K. H. (2014). Implications of Web Mercator and Its Use in Online Mapping. Cartographica: The International Journal for Geographic Information and Geovisualization, nr 2 (49), 85-101. DOI: 10.3138/carto.49.2.2313.

Barney, T. (2014). The Peters Projection and the Latitude and Longitude of Recolonization. Journal of International and Intercultural Communication, 7(2), 103–126. DOI:10.1080/17513057.2014.898359.

Brotton, J. (2012). A History of the World in Twelve Maps, London: Penguin Books.

Garfield, S. (2012). On the Map. Why the World Looks the Way it Does. London: Profile Books.

Harley, J. B., Woodward, D. (red.). (1987, 1992, 1994). The History of Cartography, t. I, II.1, II.2. London & Chicago: The University of Chicago Press.

Harley, J. B. (2001). The new nature of maps: essays in the history of cartography. Baltimore: John Hopkins University Press.

Johnson M., Lakoff G. (1988). Metafory w naszym życiu. Warszawa: PIW.

Kindynis, T. (2004). Ripping up the Map: Criminology and Cartography Reconsidered. British Journal of Criminology, nr 2 (54), 222-243. DOI: 10.1093/bjc/azt077.

Korzybski, A. (1995). Science and Sanity: An Introduction to Non-Aristotelian Systems and General Semantics. Brooklyn, New York: Institute of General Semantics.

Łotman, J. M. (1976). Problem przestrzeni artystycznej. Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, nr 1 (67), 213-226.

Majmurek, J. (2022). Polityczny wymiar surrealizmu. Pozyskano z: https://krytykapolityczna.pl/kultura/sztuki-wizualne/jakub-majmurek-surrealizm-peryferii-wystawa-tate-modern/ (dostęp: 03.06.2024).

Mittman, A. (2006). Maps and Monsters in Medieval England. New York & London: Routledge.

Monmonier, M. (2004). Rhumb Lines and Map Wars A Social History of the Mercator Projection. Chicago & London: The University od Chicago Press.

Nebraska Legislature (2024). Nebraska Revised Statute 79-734.02. Pozyskano z: https://nebraskalegislature.gov/laws/statutes.php?statute=79-734.02 (dostęp: 27.03.2025).

Said, E. W. (2005). Orientalizm. Poznań: Zysk i Sp.

Walters, J. (2017). Boston public schools map switch aims to amend 500 years of distortion. Pozyskano z: https://www.theguardian.com/education/2017/mar/19/boston-public-schools-world-map-mercator-peters-projection (dostęp: 05.06.2024).

Wood, D. (2003). Cartography is Dead (Thank God!). Cartographic Perspectives, nr 45, s. 4-7. DOI: 10.14714/CP45.497.

The Met (2021). Surrealism Beyond Borders Virtual Opening | Met Exhibitions. Pozyskano z: https://www.youtube.com/watch?v=G-gyzGqsWio (dostęp: 24.03.2024)

Opublikowane
2025-12-30
Jak cytować
[1]
Morawiecka, M.M. 2025. Merkator kontra surrealiści: O krytycznym potencjale kartograficznej fikcji. Perspektywy Kultury. 51, 4 (grudz. 2025), 375-390. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2025. 5104.24.
Numer
Tom 51 Nr 4 (2025): Jezuickie dziedzictwo kulturowe Krakowa i Małopolski
Dział
Varia

Copyright (c) 2025 Perspektywy Kultury

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.