Reportażowe meandry niepamięci
Na marginesie Kajś Zbigniewa Rokity
Abstrakt
Celem artykułu jest ukazanie, w jaki sposób problematyka niepamięci została przedstawiona w reportażu Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku Zbigniewa Rokity. Analizy tekstu przeprowadzone zostały przy wykorzystaniu metody close reading i osadzone w obszarze memory studies. Badania wykazały, że reportaż – jako istotny nośnik pamięci – pełni obecnie ważną funkcję w kształtowaniu obrazów przeszłości. Dokonana przez Rokitę rekonstrukcja dziejów rodzinnych pozwoliła mu utrwalić losy bliskich w indywidualnej pamięci, a dodatkowo – za sprawą publikacji reportażowego tomu – historia ta zaczęła funkcjonować jako ważny komponent współtworzący śląską pamięć kulturową.
Bibliografia
Assmann, A. (2011). Cultural Memory and Western Civilization. Functions, Media, Archives.
Cambridge: Cambridge University Press.
Connerton, P. (2004). Siedem rodzajów zapomnienia. W: K. Kończal (red.). (Kon)teksty pamięci. Antologia. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 343-357.
Czapliński, P. (2019). Gatunek orientacyjny. Reportaż polski na przełomie XX i XXI wieku. Teksty Drugie, nr 6, 19-41.
Czyżak, A. (2022). Ziemie nieswoje, niczyje, porzucone. Opowieść o prozie drugiej dekady XXI wieku. Czytanie Literatury. Łódzkie Studia Literaturoznawcze, nr 11, 11-28.
Czyżak, A. (2023).Najnowsze opowieści z Górnego Śląska – między sagą rodzinną, herstory i renarracją mitów. Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka, nr 44, 189-206.
Darska, B. (2023a). Czas reportażu. O tym, co działo się wokół gatunku po 2010 roku. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
Darska, B. (2023b). Reportaż inkluzywny. Dostrzeżenie jako moment zwrotny. Teksty Drugie, nr 6, 320-335.
Derrida, J. (2006). Specters of Marx, przeł. P. Kamuf. New York, London: Routledge.
Doległo, S. (2018). Przywracanie pamięci Barbarze Sadowskiej w reportażu Cezarego Łazarewicza „Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka”. Com.press, nr 4, 100-116.
Doległo, S. (2020). Urynkowione znaki pamięci. Kultura historyczna w warunkach kultury (post)konsumpcyjnej. Politeja, nr 2, 205-217.
Domańska, E. (2006). Historie niekonwencjonalne. Refleksja o przeszłości w nowej humanistyce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Gałaj-Dempniak, R., Okoń, D., Semczyszyn, M. (red.) (2016). Damnatio memoriae w europejskiej kulturze politycznej. Szczecin: IPN.
Gąssowski, M. (2024). Zbigniew Rokita, Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku [recenzja]. Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka, nr 1, 201-206.
Golka, M. (2009). Pamięć społeczna i jej implanty. Warszawa: Scholar.
Kalaga, W. (2012). Pamięć, interpretacja, tożsamość. Teksty Drugie, nr 1/2, 59-73.
Korzeniewski, B. (2007). Medializacja i mediatyzacja pamięci – nośniki pamięci i ich rola w kształtowaniu pamięci przeszłości. Kultura Współczesna, nr 3, 5-24.
Korzyczkowska, A. (2022). (Nie-)Polak, (nie-)Niemiec – Ślązak, czyli o rozpoznaniu własnej etniczności. Edukacja Międzykulturowa, nr 1, 39-49.
Kwiatkowski, P.T. (2009). Społeczne tworzenie niepamięci. W: L.M. Nijakowski (red.). Etniczność, pamięć, asymilacja. Wokół problemów zachowania tożsamości mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 91-128.
Kwiatkowski, P.T. (2024). Niepamięć. Pozyskano z: https://cbh.pan.pl/pl/niepami%C4%99%C4%87 (dostęp: 9.07.2024).
Litak, E. (2011). Pamięć jako „lustro i lampa” tożsamości. Pamięć i tożsamość zbiorowa oraz wybrane aspekty relacji między nimi”. W: E. Litak, R. Furman, H. Bożek (red.). Pejzaże tożsamości. Teoria i empiria w perspektywie interdyscyplinarnej. Kraków: WUJ, 249-261.
Maciak, M. (2023). Dzieje rodzinne jako reporterskie wyzwanie. Ślady polifonii w reportażu literackim Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku. Tekstualia, nr 4, 71-82.
Małochleb, P. (2019). Reportaż: czy wiemy, jak go używać? Nowa Dekada Krakowska, nr 1/2, 6-13.
Maślana, A. (2010). Dziennikarstwo zaangażowane – poszukiwanie zagubionego sensu. Kultura, Media, Teologia, nr 3, 121-129.
Napiórkowski, M. (2012). Jak społeczeństwa pamiętają Paula Connertona na tle współczesnych badań nad pamięcią zbiorową. W: P. Connerton. Jak społeczeństwa pamiętają. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 7-28.
PAP, (2021). Zbigniew Rokita laureatem Nagrody Literackiej Nike. Pozyskano z: https://instytutksiazki.pl/aktualnosci,2,zbigniew-rokita-laureatem-nagrody-literackiej-nike,6846.html (dostęp: 9.07.2024).
Piechota, M. (2024). Przeciw niepamięci – retoryka wspomnienia rodzinnego w Fałszerzach pieprzu Moniki Sznajderman. Res Rhetorica, nr 11(1), 5-27.
Pytlak, M. (2020). Przyszłość niemożliwa. Zapominanie i formy zapomnienia w „Schronie przeciwczasowym” Georgiego Gospodinowa. Kultura Słowian, t. XVIII, 251-260.
Rokita, Z. (2020). Kajś. Opowieść o Górnym Śląsku. Wołowiec: Czarne.
Rybicka, E. (2008). Miejsce, pamięć, literatura (w perspektywie geopoetyki). Teksty Drugie, nr 1–2, 19-32.
Saryusz-Wolska, M., Traba, R. (2014). Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Sendyka, R. (2016). Niepamięć albo o sytuowaniu wiedzy o formach pamiętania. Teksty Drugie, nr 6, 250-267.
Słownik Języka Polskiego PWN, (2024). Pozyskano z: https://sjp.pwn.pl/slowniki/opowie%C5%9B%C4%87.html (dostęp: 9.07.2024)
Szpociński, A. (2015). O niepamięci inaczej. Edukacja Humanistyczna, nr 2, 7-15.
Wiszniowska, M. (2022). Autobiograficzne reportaże książkowe. Kategoria genologiczna
i jej odmiany. Zagadnienia Rodzajów Literackich, z. 2, 101-117.
Wodecka, D. (2021). Niepochowane ciała Żydów leżą w setkach miejsc w Polsce, przykryte śmieciami, krzakami. Dlaczego? Pozyskano z: https://wyborcza.pl/7,75517,27684352,czego-chca-od-nas-trupy-pod-smietniskami.html (dostęp: 9.07.2024).
Wolff-Powęska, A. (2017). Pamięć wyzwolona, pamięć zniewolona. Kultura historyczna w procesie transformacji. Politeja, nr 2, 7-21.
Żardecka, M. (2020). Pamięć i zapomnienie. Filozoficzny dyskurs o sile i słabości pamięci indywidualnej i zbiorowej. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Żyrek-Horodyska, E. (2020). Odzyskane z niepamięci. Żeby nie było śladów… Cezarego Łazarewicza i reportażowy zwrot w kierunku rekonstrukcji. W: W. Olkusz, B. Szymczak-Maciejczyk (red.). Poetyki czasu, miejsca i pamięci. Wrocław: Ośrodek Badawczy Facta Ficta, 427-441.
Copyright (c) 2025 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
