Tynieckie „zabawy”
O jednym rękopisie Ignacego Skrockiego SJ (1799–1851)
Abstrakt
Artykuł dotyczy manuskryptu „Opisanie przyjacielowi zabaw swoich i współmieszkańców Collegii Theologici Tynecensis Societatis Jesu. Anno 1828 mense 1 O[cto]bris” autorstwa Ignacego Skrockiego SJ (1799–1851), napisanego podczas „tynieckiego epizodu w dziejach jezuitów”. Zabytek został szczegółowo przedstawiony w pracach naukowych przez Ludwika Grzebienia SJ i Stanisława Cieślaka SJ. Rękopis Skrockiego, rozpatrywany jako przykład dziedzictwa materialnego i dorobku jezuitów, przekazuje istotną wiedzę na temat niematerialnego dziedzictwa: praktyk dydaktycznych, zakresu i treści głoszonych nauk oraz ich zgodności z Ratio studiorum, wagi lokalnej i ponadlokalnej wspólnoty zakonnej spojonej tymi samymi wartościami. Analiza i interpretacja poetyckiego utworu Skrockiego umożliwia także poznanie zaproponowanej przez niego pobieżnej charakterystyki działań i osobowości poszczególnych jezuitów współtworzących wówczas tynieckie kolegium oraz pełnionych przez nich funkcji. Tytułowe „zabawy” odnoszą się przede wszystkim do udzielanych nauk z zakresu Pisma Świętego, teologii dogmatycznej oraz prawa kanonicznego, a także do przejawów codziennego życia i innych obowiązków, poddanych regulacjom jezuickiej ustawy. Wskazane zostały cechy artystyczne „Opisania…”, a także tkwiący w nim potencjał badawczy, dotyczący sieci wspólnot (wspólnoty) jezuickiej i istniejących między nimi powiązań w XIX w. oraz waga dziedzictwa (w tym wielowiekowego dziedzictwa pedagogiki jezuickiej). Zasygnalizowane zostały związki „Opisania…” z literaturą doby oświecenia, w szczególności z tzw. poezją okolicznościową kręgu środowiskowego (zakonnego).
Bibliografia
Skrocki, I. (1828), „Opisanie przyjacielowi zabaw swoich i współmieszkańców Collegii Theologici Tynecensis Societatis Jesu. Anno 1828 mense 1 O[cto]bri”. Oss. Paw. 29.
Adamowski, J., Smyk, K. (red.). (2013). Niematerialne dziedzictwo kulturowe: źródła – wartości – ochrona. Lublin-Warszawa: Wydawnictwo UMCS, Narodowy Instytut Dziedzictwa.
Ahmad, Y. (2006). The Scope and Definitions of Heritage, from Tangible to Intangible. International Journal of Heritage Studies, no. 3, 292-300. DOI: 10.1080/13527250600604639
Aleksandrowska, E. (1983). (opr. i wstęp). Wiersze Józefa Morelowskiego. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Bartnicka, K., Bieńkowski, T. (2000). (wstęp i opr.). Ratio atque insitutio studiorum SJ czyli Ustawa szkolna Towarzystwa Jezusowego (1599). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Ateneum.
Bieś A.P. SJ (2012). Ratio studiorum. W: E. Gigilewicz (red.), Encyklopedia katolicka, t. 16, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL, 1226-1227.
Catalogi Sociorum et Officiorum Provinciae Galicianae Societatis Jesu ex Annis 1821-1831). Kraków: Nakładem „Czasu”, https://arsi.jesuits.global/wp-content/uploads/2022/06/Galicianae_1821-1832-lowquality.pdf (dostęp: 12.08.2025).
Chotkowski, W. (2019). Kasaty klasztorów w Galicji. Wybór prac. M. Derwich, ks. J. Królikowski (red.). Kraków: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie, Wydawnictwo Naukowe.
Cieślak, S. SJ (2020). Jezuici w Tyńcu (1826–1831). W: J. Walkusz (red.), Kościół w Polsce. Dzieje i kultura tom XIX. Kraków: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów.
Czerwińska, K. (2018). Przepakować dziedzictwo : przeszłość jako projekcja rzeczywistości - przypadki śląskie. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Donnely, D. (2006). Ratio studiorum w dialogu ze współczesnymi studentami. W: Ratio Studiorum 400. The past, present, and future of a four hundred year tradition of Jesuit education. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Dybowska, E. (2013). Wychowawca w pedagogice ignacjańskiej. Kraków: Akademia Ignatianum, Wydawnictwo WAM.
Gębarowicz, M. (1929). (opr.). Katalog rękopisów Bibljoteki im. Gwalberta Pawlikowskiego. Lwów: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Giżycki, J.M. (1905). Materyały do dziejów Akademii Połockiej i szkół od niej zależnych. Kraków: W. L. Anczyc i Spółka.
Gomóła, A. (2009). Tradycja, dziedzictwo, dorobek – rekonesans terminologiczny. W: J. Adamowski, J. Styk (red.), Tradycja: wartości i przemiany. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 11–17.
Gomóła, A., Kosowska, E. (2016). Dziedzictwo kultury jako problem społeczny, naukowy i dydaktyczny. W: M. Pacukiewicz (red.), Badanie kultury: ludzie, projekty, realizacje. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Górowska-Mitrus, M. (2019). Józef Morelowski jako dydaktyk, perfekcjonista i literat cyzelator. W: M. Kuran (red.), „Labor omnia vincit improbus”. Etos pracy w literaturze i kulturze – wybrane ujęcia. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 135-149, DOI: 10.18778/8142-437-0
Grzebień, L. SJ (1997). Tyniecki epizod w dziejach jezuitów. W: Benedyktyńska praca. Studia historyczne ofiarowane o. Pawłowi Szczanieckiemu w 80-rocznicę urodzin. Kraków: TYNIEC Wydawnictwo Benedyktynów.
Grzebień, L. SJ (2004). Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995). Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”, Wydawnictwo WAM.
Harrison, R. (2013). Heritage: Critical Approaches. New York: Routledge.
Inglot, M. (2015). How the Jesuits survived their suppression. The Society of Jesus in the Russian Empire (1773-1814). Ed. ed transl. Philadelphia: Saint Jospeh University Press.
Inglot, M. (2020). Katolicki zakon nauczający w państwie carów (1772-1802). Studia Paedagogica Ignatiana, t. 22, nr 4, 73–94. DOI: 10.12775/SPI.2019.4.003.
Kadulska, I. (2004). Akademia Połocka. Ośrodek kultury na Kresach 1812-1820. Gdańsk: Wydaw. Uniwersytetu Gdańskiego.
Kiedos, J. (2004). Jezuici i ich działalność na terenie diecezji katowickiej do roku 1992. Jaworze – Ustroń: Wyd. MADAR.
Kołacz, J. (red.). (2006). Podstawy edukacji ignacjańskiej. Tłum. B. Steczek. Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM.
Królikowska, A. (red.). (2010). Pedagogika ignacjańska. Historia, teoria, praktyka. Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM.
Marek, Z. (2021). Pedagogia i pedagogika ignacjańska (jezuicka). Horyzonty Wychowania, nr 20(56), 11-21. DOI: 10.35765/hw.2071
Nalepa, M. (2016). Wyimki z biografii jezuitów białoruskich. Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica, nr 4(34), 103-130. DOI: 10.18778/1505-9057.34.09
Nalepa, M. (2021).Iwo Czeżowski (1814-1889) - zapomniany pisarz Towarzystwa Jezusowego. Studia i teksty. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Pavone, S. (2020). Jezuici w Rosji po kasacie zakonu w 1773 roku. Studia Paedagogica Ignatiana, t. 22, nr 4. DOI: 10.12775/SPI.2019.4.004.
Piechnik, L. (2003). Powstanie i rozwój jezuickiej Ratio studiorum (1548–1599). Kraków: Wydawnictwo WAM, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna „Ignatianum”.
Rotter, L., Legutko, P., (2023). Dziedzictwo chciane – dziedzictwo niechciane. Kraków: Avalon.
Schatz, K. (2001). Sobory powszechne. Punkty zwrotne w historii Kościoła. Tłum. J. Zakrzewski. Kraków: Wydawnictwo WAM.
Smith, L. (2006). Uses of Heritage. Abingdon: Routledge.
Szacki, J. (2011). Tradycja. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Topij-Stempińska, B. (2018). Kasata zakonu jezuitów w polskiej historiografii XX wieku i w początkach XXI wieku. Przegląd Historyczno-Oświatowy, nr 1-2. DOI: 10.17460/PHO_2018.1_2.12
Tunbridge, J. (2018). Zmiana warty. Dziedzictwo na przełomie XX i XXI wieku. Tłum. A. Kamińska. Kraków: Międzynarodowe Centrum Kultury.
Vecco, M. (2010). A definition of cultural heritage: From the tangible to the intangible. Journal of Cultural Heritage, vol. 11, iss. 3, 321-324. DOI: 10.1016/j.culher.2010.01.006.
Wiersze Józefa Morelowskiego. E. Aleksandrowska. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. 1983
Załęski, S. (1906). Jezuici w Polsce. T.5. Jezuici w Polsce porozbiorowej 1773-1905. Cz.2. 1820-1905. Kraków: Drukiem i nakładem drukarni W.L. Anczyca.
Zielonka, D. (2025). Jezuickie misje ludowe na Śląsku w latach 1851-1852. Kraków: Ridero.
Jezuickie Archiwum Cyfrowe, JAC, https://tinyurl.com/bbjyezfk (dostęp: 01.08.2025).
Muzejon Jezuicki, https://tinyurl.com/sp7zzzby (dostęp: 03.07.2025).
Copyright (c) 2025 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
