Matka Boska zw. Kupiecką

uwagi na marginesie wystawy In splendore Dei gloria

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2025.5104.10
Słowa kluczowe: Matka Boska Kupiecka, Niepokalane Poczęcie, Kongregacja Kupiecka, emblematy, Tota Pulchra

Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest krytyczna analiza stanu wiedzy, historii i ikonografii obrazu popularnie zwanego Matką Boską Kupiecką z domu zakonnego księży jezuitów przy Małym Rynku w Krakowie. Wymowa symboliczna dzieła jest badana na podstawie druków emblematycznych epoki baroku i pozwala na wskazanie możliwych graficznych wzorów scen. Bogata symbolika wskazuje na różnorodne inspiracje kulturowe zarówno biblijne, patrystyczne, jak również mitologiczne i pogańskie. Artykuł porządkuje kwestie związane z datacją obrazu, określa jednoznacznie tematykę przedstawienia głównego (typ Tota Pulchra) i scen w kartuszach, wskazuje nierozpoznaną dotychczas kopię dzieła.

Biogram autora

Maria Szcześniak, Uniwersytet Ignatianum w Krakowie

Ukończyła historię sztuki oraz ochronę dóbr kultury na Uniwersytecie Jagiellońskim. Stopień doktora w dyscyplinie nauk o kulturze i religii uzyskała w Akademii Ignatianum w Krakowie, gdzie obecnie wykłada. W obszarze jej zainteresowań znajdują się zagadnienia kształtowania formuł obrazowych w szerokim ujęciu kulturowym, ze szczególnym uwzględnieniem ikonografii chrześcijańskiej (Wizerunek Boga Ojca według przesłania s. Eugenii Ravasio w kontekście tradycji ikonograficznej). Doświadczenie w zakresie praktycznego zastosowania wiedzy historyczno-artystycznej zdobywała, pracując w krakowskich instytucjach kultury (m.in. Zamek Królewski na Wawelu – Państwowe Zbiory Sztuki).

Bibliografia

Boschius, J. (1702). Symbolographia sive de arte symbolica sermones septem. Dillingen 1702. https://archive.org/details/symbolographiasi01bosc/page/n771/mode/2up [20.09.2025]

Księga rachunkowa i inwentarze Kongregacji NMP i Opatrzności Bożej Kupców przy kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie za lata 1739-1773, rkps 516, 4°, Jezuickie Archiwum Cyfrowe. https://jac.ignatianum.edu.pl/files/original/5cf327ed114a0e98f370c253f3442408.pdf [20.09.2025].

Mariophilo, T. (1680). Stella ex Jacob Orta, MARIA, cujus Sacrae Litaniae Lauretanae tot Symbolis, quot Tituli, Tot Elogijs, qupt literae in quovis Título numerantur. Viena 1680. http://books.google.es/books?id=gTZOAAAAcAAJ&printsec=frontcover&hl=es [20.09.2025].

Oxoviensis, I. (1700). Elogia Mariana Ex Lytaniis Lauretanis Deprompta, Ac Sacro Poemate Rythmico, Biblicis Sententiis, ac Figuris, solidis sanctorum Patrum effatis, ac variis probatorum Auctorum Discursibus. Quae omnia In Annotationibus post quaelibet Poemata apponuntur ad longum, luculenter explanata. Opus non solum fovendae devotioni erga Beatissimam Virginem per opportunum, sed etiam Panegyricis de Eadem sermonibus efformandis accommodatissimum/ Auctore P.F. Isaaco Oxoviensi, Capucino Concionatore,

Cum variis figuris aereis, iam olim ingeniose inventis, nunc denuo cum additionen ovorum Versuum excusis, & ad singula Elogia concinne accommodates. Augustae 1700. http://diglib.hab.de/drucke/xb-2952/start.htm [20.09.2025].

Picinelli, F. (1687). Mundus symbolicus, in emblematum universitate formatus, exlicatus, et tam sacris, quàm profanis eruditionibus ac sententiis ilustratus: subministrans oratoribus, praedicatoribus, Academyis, poetis itd. innumera conceptuum argumenta. Coloniae Agrippinae : Sumptibus Hermanni Demen. https://archive.org/details/mundussymbolicus00pici/page/564/mode/2up [20.09.2025]

Zoller, J. (1720). Conceptus chronographicus de concepta sacra deipara: Septingentis sacrae scripturae, SS. Patrum, ac rationum, nec non historiarum, symbolorum, antiquitatum, et anagrammatum suffragiis roboratus, ac totidem praefixis chronographicis, annum currentem prodentibus copiose instructus. Augustae 1720. https://books.google.pl/books/about/Conceptus_chronographicus_de_concepta_sa.html?id=YBIOAAAAQAAJ&redir_esc=y [15.09.2025].

Biernacka, M., Dziubecki, T., Graczyk, H., Pasierb, J. (1987). Maryja matka Chrystusa : wprowadzenie ogólne, Niepokalane Poczęcie, dzieciństwo Maryi, zwiastowanie, nawiedzenie. Warszawa : Akademia Teologii Katolickiej.

Bochnak, A., Samek, J. (red.). (1971). Katalog zabytków sztuki w Polsce. T. 4, Miasto Kraków. Cz. 2, Kościoły i klasztory Śródmieścia, 1. [Vol. 1], Tekst. Warszawa : Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe.

Kopaliński, W. (1990). Słownik symboli. Warszawa: Wiedza powszechna.

Moisan, K., Szafraniec, B. (1987). Maryja orędowniczka wiernych: Matka Boska w płaszczu opiekuńczym, Matka Boska Różańcowa, Matka Boska Szkaplerzna, Matka Boska Pocieszenia, Matka Boska Łaskawa. Warszawa : Akademia Teologii Katolickiej.

Moskal, K. (2024). Osiemnastowieczny haftowany ornat z Matką Boską Niepokalanie Poczętą i emblematami maryjnymi. W: A. Markiewicz, M. Szyma, M. Walczak (red.) Sztuka w kręgu krakowskich dominikanów, Nowe studia. Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, 343-354.

Nowak, J., Turdza W. (2002). Skarby krakowskich klasztorów, Zbiory Księży Jezuitów. Wystawa Pałac Krzysztofory 18 września – 24 listopada 2002. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.

Paszenda, J. (1985). Kościół św. Barbary w Krakowie z domem zakonnym księży jezuitów. Historia i architektura. Kraków, Wrocław: Wydawnictwo Literackie.

Piwowarski, S. (red.). (1995). Między Hanzą a Lewantem : Kraków europejskim centrum handlu i kupiectwa : katalog wystawy : Kraków, grudzień 1995 - marzec 1996 / Muzeum Historyczne Miasta Krakowa, Krakowska Kongregacja Kupiecka przy udziale Archiwum Państwowego w Krakowie. Kraków: Wydaw. Fund. Insp. AK "Maria".

Skrabski, J. (2025). Matka Boska Niepokalanie Poczęta. W: Sakralne Dziedzictwo Małopolski.

https://sdm.upjp2.edu.pl/dziela/matka-boska-niepokalanie-poczeta-8 [20.09.2025].

Sprutta, J. (2003). Maryja jako "Tota Pulchra" : na granicy teologii i sztuki. Salvatoris Mater, nr 5/4, 193-207.

Sulewska, R. (2018). Przedstawienie Litanii Loretańskiej w ołtarzu Najświętszej Marii Panny z klasztoru Reformatów w Poznaniu. TECHNE. Seria Nowa, nr 1, 107-132.

Załęski, S. (1896). OO. Jezuici przy kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie. Szkic historyczny. Nowy Sącz: Wydawnictwa Towarzystwa Jezusowego.

Opublikowane
2025-12-30
Jak cytować
[1]
Szcześniak, M. 2025. Matka Boska zw. Kupiecką: uwagi na marginesie wystawy In splendore Dei gloria. Perspektywy Kultury. 51, 4 (grudz. 2025), 129-142. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2025.5104.10.
Numer
Tom 51 Nr 4 (2025): Jezuickie dziedzictwo kulturowe Krakowa i Małopolski
Dział
Jezuickie dziedzictwo kulturowe Krakowa i Małopolski

Copyright (c) 2025 Perspektywy Kultury

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.