Od rokokowej modnisi do damy oświeconej
O wybranych poetyckich portretach księżnej Izabeli Czartoryskiej w poezji okolicznościowej końca XVIII wieku
Abstrakt
Artykuł podejmuje zagadnienie obecności elementów garderoby księżnej Izabeli Czartoryskiej (stroju, biżuterii, rekwizytów i przedmiotów codziennego użytku) uchwyconych w oświeceniowych lirykach reprezentujących nurt poezji okolicznościowej. Badanie ma na celu zaprezentowanie, ujętych nad wyraz szczątkowo, elementów stroju arystokratki, które poeci z jednej strony sygnalizują, aby oddać jej niewątpliwy urok, z drugiej zaś, aby przede wszystkim pokazać, w jaki sposób dojrzewała ona do roli obywatelki i ówczesnej kobiety wzoru.
Bibliografia
Aleksandrowicz, A. (1998). Izabela Czartoryska. Polskość i europejskość. Lublin:
Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Bartkiewicz, M. (1979). Polski ubiór do 1864 roku. Wrocław: Zakład Narodowy imienia
Ossolińskich.
Bruchnalski, W. (1917). Z dziejów panegiryków w Polsce. Kwartalnik Historyczny, 47–54.
Chróściński, S.W. (1949). O niepokalanym poczęciu Najświętszej Panny Maryi. W: Polska
poezja maryjna. Antologia w układzie T. Jodełki. Przedm. J. Zawieyski. Niepokalanów:
nakładem Centrali „Milicji Niepokalanej”.
Cieński, M. (2000). Powązki: próba lektury. W: Czytanie Naruszewicza. Interpretacje. Red.
T. Chachulski. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Dąbrowski, S. (1965). O panegiryku. Przegląd Humanistyczny, z. 3, 101–110.
Dębicki, L. (1887). Puławy (1762–1830). Monografia z życia towarzyskiego, politycznego i
literackiego na podstawie archiwum książąt Czartoryskich w Krakowie. T. 1: Czasy
przedrozbiorowe. Lwów: Księgarnia Gubrynowicza i Schmidta.
Golański, F.N. (1993). O wymowie i poezji. W: Oświeceni o literaturze. Cz. 1: Wypowiedzi
pisarzy polskich 1740–1800. Oprac. T. Kostkiewiczowa i Z. Goliński. Warszawa: Instytut
Badań Literackich PAN.
Gołębiowski, Ł. (1861). Ubiory w Polsce od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych,
sposobem dykcjonarza ułożone i opisane. Kraków: nakładem drukarni Czasu.
Grochowski, S. (1949). O Gloriosa Domina…W: Polska poezja maryjna. Antologia w
układzie T. Jodełki. Przedm. J. Zawieyski. Niepokalanów: nakładem Centrali „Milicji
Niepokalanej”.
Hanusiewicz, M. (2004). Pięć stopni miłości. O wyobraźni erotycznej w polskiej poezji barokowej.
Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Semper”.
Kitowicz, J. (1970). Opis obyczajów za panowania Augusta III. Oprac. R. Pollak. Wrocław:
Zakład Narodowy imienia Ossolińskich.
Kniaźnin, F.D. (2010). Na urodziny ks[iężny] Izab[eli] Czartoryskiej. W: Czytanie Kniaźnina.
Red. B. Mazurkowa i T. Chachulski. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Kniaźnin, F.D. (1828). Oda XX. Na urodziny Księżny Izabelli Czartoryskiej. Generałowej
Ziem Podolskich. W: F.D. Kniaźnin. Dzieła. T. 1. Wyd. F.K. Dmochowski. Warszawa:
nakładem i drukiem wydawcy.
Kopaliński, W. (1991). Słownik symboli. Wyd. 2. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kostkiewiczowa, T. (1971). Kniaźnin jako poeta liryczny. Wrocław: Zakład Narodowy
imienia Ossolińskich.
Kostkiewiczowa, T. (1996). Oda w poezji polskiej. Dzieje gatunku. Wrocław: Wydawnictwo
Leopoldinum.
Kowalski, J. (2012). Wielka encyklopedia staropolska. Dębogóra: Wydawnictwo Dębogóra.
Matuszewska, P. (1970). List poetycki w świadomości literackiej polskiego oświecenia.
Pamiętnik Literacki, z. 2, 119–147.
Mazurkowa, B. (2008). Na ziemskich i niebieskich szlakach. Studia o poezji Franciszka Zabłockiego
i Franciszka Dionizego Kniaźnina. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Miaskowski, K. (1949). Pieśni o Najświętszej Marii Pannie. W: Polska poezja maryjna.
Antologia w układzie T. Jodełki. Przedm. J. Zawieyski. Niepokalanów: nakładem Centrali
„Milicji Niepokalanej”.
Możdżyńska-Nawotka, M. (2003). O modach i strojach. Wrocław: Wydawnictwo
Dolnośląskie.
Nalepa, M., Trościński, G., Magryś, R. (red.) (2014). Poezja okolicznościowa w Polsce w
latach 1730–1830. W kręgu spraw prywatnych i środowiskowych. Rzeszów:
Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Naruszewicz, A. (2015). Na sanie księżny Izabeli Czartoryskiej. Generałowej ziem podolskich.
W: Czytanie Naruszewicza. Red. B. Wolska, T. Kostkiewiczowa, B. Mazurkowa.
Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Nowak-Dłużewski, J. (1967). O Adamie Naruszewiczu poecie panegirycznym. W: Z historii polskiej literatury i kultury. Red. J. Nowak-Dłużewski. Warszawa: Wydawnictwo Pax.
Patro, M. (2010). Okolicznościowy bukiet poetycki dla mistrzyni wdzięków i cnoty. W:
Czytanie Kniaźnina. Red. B. Mazurkowa i T. Chachulski. Warszawa: Instytut Badań
Literackich PAN.
Patro-Kucab, M. (2015). Rokokowy komplement. W: Czytanie Naruszewicza. Red. B.
Wolska, T. Kostkiewiczowa, B. Mazurkowa. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Pawlata, M. (2010). Hołd dla bogini Powązek. „Gabinet Temiry”. W: Czytanie Kniaźnina.
Red. B. Mazurkowa i T. Chachulski. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Platt, J. (1996). Panegiryk. W: Słownik literatury polskiego oświecenia. Red. T.
Kostkiewiczowa. Wyd. 2 poszerz. i popr. Wrocław: Zakład Narodowy imienia
Ossolińskich, 391–395.
Piotrowiak, D. (2015). Osobliwości wyglądu Sarmatów w relacjach cudzoziemców
odwiedzających Rzeczpospolitą w XVIII wieku. Jednak Książki. Gdańskie Czasopismo
Humanistyczne, nr 3, 31–50.
Prace Polonistyczne. (2004). Seria 59.
Pusz, W. (2000). W kręgu biletu poetyckiego. Warsztatowe popisy literatów skupionych wokół
Ignacego i Stanisława Potockich. W: Sztuka pisania. O liście polskim w wieku XIX. Red. J.
Sztachelska, E. Dąbrowicz. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 9–18.
Rabowicz, E. (1996). Rokoko. W: Słownik literatury polskiego oświecenia. Red. T.
Kostkiewiczowa. Wyd. 2 poszerz. i popr. Wrocław: Zakład Narodowy imienia
Ossolińskich, 520–527.
Roćko, A. (2015). Kontusz i frak. O symbolice stroju w osiemnastowiecznej literaturze polskiej. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie.
Sęp-Szarzyński, M. (1949). Sonet do Najświętszej Panny. W: Polska poezja maryjna.
Antologia w układzie T. Jodełki. Przedm. J. Zawieyski. Niepokalanów: nakładem Centrali
„Milicji Niepokalanej”.
Stasiewicz, K. (2011). Kobiece przyjemności w XVIII wieku. W: Przyjemność w kulturze
epoki rozumu. Red. T. Kostkiewiczowa. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 125–146.
Turnau, I. (1991). Ubiór narodowy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Instytut Historii i
Kultury Materialnej PAN.
Wolska, B. (2004). Ogólne uwagi o twórczości okolicznościowej Adama Naruszewicza, Prace
Polonistyczne, seria 59, 123–174.
Wolska, B. (2013). Poezja pochwalna i panegiryczna Adama Naruszewicza. Pochwały
osobistości publicznych i osób prywatnych. W: Panegiryk jako element życia literackiego
doby staropolskiej i oświeceniowej. Red. M. Sulejewicz-Nowicka i Z. Gruszka. Wstęp M. Wichowa. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
Wolska, B., Mazurkowa, B., Chachulski, T. (red.). (2011). Wiersze imieninowe poetów z
drugiej połowy XVIII wieku. Wstęp, wybór tekstów i oprac. B. Wolska, B. Mazurkowa, T.
Chachulski. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Żbikowski, P. (1972). Kajetan Koźmian. Cz. 1: Poeta i obywatel (1797–1814). Warszawa:
Instytut Badań Literackich PAN.
Copyright (c) 2025 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
