Postać płanetnika w dawnych wierzeniach ludowych i świadomości współczesnych górali zagórzańskich

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2022.3601.15
Słowa kluczowe: górale zagórzańscy, wierzenia ludowe, praktyki magiczne, transmisja międzypokoleniowa

Abstrakt

Sfera wierzeń ludowych, nawet dla autochtonów, stanowi wciąż nie w pełni odkryty i często niezrozumiały element dziedzictwa kulturowego. Tymczasem ludowe postrzeganie świata w dużej mierze zdeterminowane jest przez lokalne praktyki i wierzenia, których korzenie sięgają najodleglejszej, jeszcze przedchrześcijańskiej przestrzeni kulturowej. Jedną z postaci obecnych w wierzeniach górali zagórzańskich jest płanetnik. Celem niniejszego artykułu jest charakterystyka tychże wierzeń oraz zbadanie stanu wiedzy na temat płanetnika wśród współczesnych Zagórzan. Materiał badawczy obejmuje: opracowania etnograficzne, współcześnie zebrane podania ludowe oraz wyniki badania ankietowego, przeprowadzonego wśród młodzieży ze szkół średnich w Mszanie Dolnej. Różnorodność poddanych analizie źródeł pozwoli odtworzyć obraz ewolucji wyobrażeń ludowych na temat postaci płanetnika na przestrzeni drugiej połowy XX w. oraz odpowiedzieć na pytanie, czy płanetnik i związane z nim wierzenia stanowią wciąż dla Zagórzan dziedzictwo oswojone.

Biogram autora

Łukasz Zapała, Podhalańska Państwowa Uczelnia Zawodowa w Nowym Targu

Pracownik Podhalańskiej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nowym Targu (absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego na kierunku polonistyka – komparatystyka), dokumentalista, współautor Zagórzańskiej czytanki. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się wokół kultury ludowej, poezji współczesnej, teorii literatury, regionalnej literatury Podtatrza i dialektologii.

Bibliografia

Chmielowski, E. (1987). Czarownice, strzygi, mamony czyli wierzenia i zabobony ludu galicyjskiego. Nowy Sącz: Sądecka Oficyna Wydawnicza.

Dziedzina-Wiwer, A. (2013). Wyłonacka; Słownik gwary szczawnickiej. Kraków, Wydawnictwo Astraia.

Flizak, S. (1954). Materiały etnograficzne i historyczne z terenu Zagórzan. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Gieysztor, A. (1982). Mitologia Słowian. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Hodorowicz, S. (2005). Słownik gwary górali skalnego Podhala. Nowy Targ: Wydawnictwo PPUSZ.

Kaleciak, P. (1971). Przemiany w wiedzy i wierzeniach ludowych, dotyczących zjawisk astronomicznych, dokonane w XIX i XX wieku we wsiach powiatu limanowskiego ze szczególnym uwzględnieniem Kasiny Wielkiej. W: P. Kaleciak (red.), Materiały etnograficzne z powiatu limanowskiego. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze.

Kaleciak, P. (1976). Irracjonalne i racjonalne aspekty meteorologii ludowej w powiecie limanowskim. W: P. Kaleciak (red.), Materiały etnograficzne z powiatu limanowskiego. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 54–76.

Karłowicz, J. (1906). Słownik gwar polskich. T. 4. Kraków: Akademia Umiejętności.

Karłowicz, J., Kryński A. i Niedźwiedzki W. (1908). Słownik języka polskiego. T. 4. Warszawa: Nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego.

Kąś, J. (2011). Słownik gwary orawskiej. T. 2. Kraków: Księgarnia Akademicka.

Kąś, J. (2018). Ilustrowany Leksykon Gwary i Kultury Podhalańskiej. Kraków: Małopolskie Centrum Kultury Sokół.

Kobylińska, J. (2001). Słownik gwary gorczańskiej (zagórzańskiej). Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.

Krasnowolski, A. i Niedźwiedzki, W. (1920). Słownik staropolski. Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.

Łomnicka-Dulak, W. (2018). Nadpopradzka dawność; gwara i kultura górali z okolic Piwnicznej. Nowy Sącz: Małopolskie Centrum Kultury Sokół.

Mayda, A. (2003). Stanisława Vincenza antropologia kultury huculskiej. W: M. Jakitowicz (red.), W kręgu folkloru, literatury i języka. Prace ofiarowane prof. Janowi Kasjanowi w 70. rocznicę urodzin. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 65–89.

Mitarski, J. (1992). Demonologia lęku. W: A. Kępiński (red.), Lęk. Warszawa: Sagittarius, 321–327.

Orkan, W. (1953). Wybór nowel. Warszawa: Nasza Księgarnia.

Simonides, D. (1984). Śląski horror, o diabłach, skarbnikach, utopcach i innych strachach. Katowice: Śląski Instytut Naukowy.

Stopa, S. (2007). Kurkowe opowieści. Konina: Gminne Centrum Kultury. Strzelczyk, J. (1998). Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.

Szyjkowski, A. (2004). Religia Słowian. Kraków: Wydawnictwo WAM.

Opublikowane
2022-03-30
Jak cytować
[1]
Zapała, Łukasz 2022. Postać płanetnika w dawnych wierzeniach ludowych i świadomości współczesnych górali zagórzańskich. Perspektywy Kultury. 36, 1 (mar. 2022), 231-246. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2022.3601.15.
Numer
Tom 36 Nr 1 (2022): Imperium Osmańskie i Turcja – dzieje, literatura i kultura
Dział
Varia

Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.