Księdza Mateusza Bembusa SJ poglądy na temat schizmy kościelnej i propozycje pojednania z Cerkwią prawosławną
Abstrakt
Synod biskupów unickich we Lwowie z 1629 r. był jedną z prób doprowadzenia do zgody dwóch chrześcijańskich wyznań obrządku wschodniego w Rzeczypospolitej – obecnej na ziemiach ruskich od stuleci Cerkwi prawosławnej oraz nowo powstałego w wyniku zawarcia unii brzeskiej (1596) Kościoła greckokatolickiego. Podjęty z zaangażowaniem metropolity Józefa Welamina Rutskiego i króla Zygmunta III Wazy wysiłek unijny nie przyniósł spodziewanych rezultatów, a jednym z niewielu namacalnych owoców zjazdu stała się homilia krakowskiego jezuity, Mateusza Bembusa, wygłoszona w dniu otwarcia synodu. Tekst mowy znany jest z dwóch XVII-wiecznych edycji, jakie ukazały się w odstępie zaledwie kilku miesięcy w Krakowie i Lwowie. W dziele tym jezuita zawarł szereg wątków dotyczących historii chrześcijaństwa oraz propozycję sposobu przełamania schizmy kościelnej. Całość ubrana została w klasyczną strukturę mowy retorycznej, wyrażonej barwnym językiem i nietypowymi argumentami. Studium stanowi analizę formalno-treściową pracy Bembusa przedstawioną na tle wydarzeń historycznych, których dotyczy.
Bibliografia
Bembus, M. (1619). Kometa to jest pogróżka z nieba na postrach, przestrogę i upomnienie ludzkie. Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.
Bembus, M. (1629). Wzywanie do jedności katolickiej narodu ruskiego, religiej greckiej, z Kościołem rzymskim. Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.
Bembus, M. (1630a). Wzywanie do jedności katolickiej narodu ruskiego, religiej greckiej, z Kościołem rzymskim. Lwów: Drukarnia Jana Szeligi.
Bembus, M. (1630b). Ormiańskie nabożeństwo i wzywanie ludzi narodu tego zacnego do jedności w wierze i w miłości Kościoła św. katolickiego rzymskiego… Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.
Bembus, M. (2009). Kometa, to jest pogróżka z nieba na postrach, przestrogę i upomnienie ludzkie (1619), oprac. S. Baczewski i A. Nowicka-Struska. Lublin: Wydawnictwo UMCS („Lubelska Biblioteka Staropolska”, t. 6).
Bednarski, S. (1935). Bembus Mateusz. W: Polski Słownik Biograficzny, t. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 419–420.
Buszewicz, E. (2017). Koncepcja jedności Kościoła i idea Polski katolickiej w twórczości pisarzy potrydenckich. W: J. Dąbkowska-Kujko (red.), Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej: powszechność i narodowość katolicyzmu polskiego. (=Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości, t. VI). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 388–434.
Darowski, R. (1985). Mateusz Bembus S.J. (1567–1645), profesor filozofii w Poznaniu. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej, t. 31, 214–217.
Długosz, T. (1938). Niedoszły synod unicko-prawosławny we Lwowie 1629 r. Collectanea Theologica, 19/4, 479–506.
Encyklopedia (1996). Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, 1564–1995, oprac. L. Grzebień SJ przy współpracy zespołu jezuitów. Kraków: Wydawnictwo WAM, 35, 608.
Estreicher, K. (1891). Bibliografia polska, t. 12 (cz. 3, t. 1). Kraków: Wydawnictwo UJ, 456–461.
Grzebień, L. (1981). Mateusz Bembus (1567–1645). W: E.H. Wyczawski (red.), Słownik polskich teologów katolickich, t. 1. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 124–126.
Harasiewicz, M. (1862). Annales ecclesiae Ruthenae. Leopoli: Typis Instituti Rutheni Stauropigiani, 445–448.
Kempa, T. (2012). Protopop słucki Andrzej Mużyłowski – antagonista unii brzeskiej z pierwszej połowy XVII wieku. W: M.R. Drozdowski, W. Walczak i K. Wiszowata-Walczak (red.), Od Kijowa do Rzymu. Z dziejów stosunków ze Stolicą Apostolską i Ukrainą. Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 745–772.
Mironowicz, A. (2001). Kościół prawosławny w dziejach dawnej Rzeczypospolitej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Mironowicz, A. (2003). Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
Nowy Korbut (1964). Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut, t. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 19–20.
Paszenda, J. (1985). Kościół św. Barbary w Krakowie z domem zakonnym księży Jezuitów. Historia i architektura. Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie.
Pelczar, J. (1896). Zarys dziejów kaznodziejstwa w kościele katolickim. Cz. 2, Kaznodzieje polscy. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 159–161.
Przekop, E. (1984). Sprawa synodu unicko-prawosławnego we Lwowie (1629). Studia Warmińskie, t. XXI, 248–264.
[Przyłęcki S.] (1854). Xiądz Mateusz Bembus i pisma jego. (Wyciąg z Księgoznawstwa polskiego Stanisława Przyłęckiego). Dziennik Literacki (Lwów), nr 23, 24, 25, 29, 30, 31.
Stradomski, J. (2003a). Model Kościoła starożytnego jako fundament prawdziwej jedności w literaturze polemicznej okresu unii brzeskiej. W: A.W. Mikołajczak i M. Walczak-Mikołajczakowa (red.), Tradycja łacińska i bizantyńska wobec idei jedności europejskiej. Gniezno: Wydawnictwo Collegium Europaeum Gnesnense, 111–121.
Stradomski, J. (2003b). Spory o „wiarę grecką” w dawnej Rzeczypospolitej. Kraków: Wydawnictwo „Scriptum”.
Teresińska, I. (2002). Mateusz Bembus. W: Dawni pisarze polscy: od początków piśmiennictwa do Młodej Polski: przewodnik biograficzny i bibliograficzny, t. 1: A–H, oprac. R. Loth. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 48–49.
Wielewicki, J. (1889). Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1620 do r. 1629 (włącznie). Kraków: Wydawnictwo UJ. Witkowski, W. (1989). Mateusz Bembus. W: Encyklopedia katolicka, t. 2. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 212–213.
Załęski, S. (1900). Jezuici w Polsce, t. 1: Walka z różnowierstwem 1555–1608. Cz. 1: 1555–1586; Cz. 2: 1587–1586. Lwów: drukiem i nakładem Drukarni Ludowej.
Załęski, S. (1901). Jezuici w Polsce, t. 2: Praca nad spotęgowaniem ducha wiary i pobożności 1608–1648. Lwów: drukiem i nakładem Drukarni Ludowej.
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
