Księdza Mateusza Bembusa SJ poglądy na temat schizmy kościelnej i propozycje pojednania z Cerkwią prawosławną

Słowa kluczowe: polemika religijna, unia kościelna, synod we Lwowie, jezuici, jezuici, Rzeczpospolita Obojga Narodów

Abstrakt

Synod biskupów unickich we Lwowie z 1629 r. był jedną z prób doprowadzenia do zgody dwóch chrześcijańskich wyznań obrządku wschodniego w Rzeczypospolitej – obecnej na ziemiach ruskich od stuleci Cerkwi prawosławnej oraz nowo powstałego w wyniku zawarcia unii brzeskiej (1596) Kościoła greckokatolickiego. Podjęty z zaangażowaniem metropolity Józefa Welamina Rutskiego i króla Zygmunta III Wazy wysiłek unijny nie przyniósł spodziewanych rezultatów, a jednym z niewielu namacalnych owoców zjazdu stała się homilia krakowskiego jezuity, Mateusza Bembusa, wygłoszona w dniu otwarcia synodu. Tekst mowy znany jest z dwóch XVII-wiecznych edycji, jakie ukazały się w odstępie zaledwie kilku miesięcy w Krakowie i Lwowie. W dziele tym jezuita zawarł szereg wątków dotyczących historii chrześcijaństwa oraz propozycję sposobu przełamania schizmy kościelnej. Całość ubrana została w klasyczną strukturę mowy retorycznej, wyrażonej barwnym językiem i nietypowymi argumentami. Studium stanowi analizę formalno-treściową pracy Bembusa przedstawioną na tle wydarzeń historycznych, których dotyczy.

Biogram autora

Jan Stradomski , Uniwersytet Jagielloński

Doktor habilitowany, profesor nadzwyczajny w Instytucie Filologii Słowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, literaturoznawca, slawista, bułgarysta. Zainteresowania naukowe: mediewistyka i antropologia kulturowa, paleoslawistyka, średniowieczna literatura Słowian południowych i wschodnich, rękopisy (staro)cerkiewnosłowiańskie, kodykologia, tekstologia i paleografia, literatura bizantyńska i cerkiewnosłowiańska, historia Kościoła, polemika religijna, stare druki. Członek międzynarodowych sieci i towarzystw naukowych („Pax Byzantino-Slava”; Centrum Studiów Cerkiewnych – Центар за црквене студије, w Niszu; Ceraneum. Centrum Badań nad Historią i Kulturą Basenu Morza Śródziemnego i Europy Południowo-Wschodniej im. prof. Waldemara Cerana (z siedzibą w Łodzi). Redaktor naukowy serii Krakowsko-Wileńskie Studia Slawistyczne. Seria poświęcona starożytnościom słowiańskim (wydaje IFS UJ). Autor dwóch książek (Kraków 2003, 2014), współautor pionierskiego katalogu rękopisów cerkiewnosłowiańskich w Polsce (Kraków 2002, 2004) oraz bibliografii przekładów piśmiennictwa cerkiewnosłowiańskiego na język polski (Łódź 2021), redaktor tomów naukowych, a także ponad 50 artykułów opublikowanych w krajowych i zagranicznych czasopismach oraz tomach zbiorowych. Uczestnik 13 międzynarodowych i krajowych projektów badawczych.

Bibliografia

Bembus, M. (1619). Kometa to jest pogróżka z nieba na postrach, przestrogę i upomnienie ludzkie. Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.

Bembus, M. (1629). Wzywanie do jedności katolickiej narodu ruskiego, religiej greckiej, z Kościołem rzymskim. Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.

Bembus, M. (1630a). Wzywanie do jedności katolickiej narodu ruskiego, religiej greckiej, z Kościołem rzymskim. Lwów: Drukarnia Jana Szeligi.

Bembus, M. (1630b). Ormiańskie nabożeństwo i wzywanie ludzi narodu tego zacnego do jedności w wierze i w miłości Kościoła św. katolickiego rzymskiego… Kraków: Drukarnia Andrzeja Piotrkowczyka.

Bembus, M. (2009). Kometa, to jest pogróżka z nieba na postrach, przestrogę i upomnienie ludzkie (1619), oprac. S. Baczewski i A. Nowicka-Struska. Lublin: Wydawnictwo UMCS („Lubelska Biblioteka Staropolska”, t. 6).

Bednarski, S. (1935). Bembus Mateusz. W: Polski Słownik Biograficzny, t. 1. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 419–420.

Buszewicz, E. (2017). Koncepcja jedności Kościoła i idea Polski katolickiej w twórczości pisarzy potrydenckich. W: J. Dąbkowska-Kujko (red.), Formowanie kultury katolickiej w dobie potrydenckiej: powszechność i narodowość katolicyzmu polskiego. (=Kultura Pierwszej Rzeczypospolitej w dialogu z Europą. Hermeneutyka wartości, t. VI). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 388–434.

Darowski, R. (1985). Mateusz Bembus S.J. (1567–1645), profesor filozofii w Poznaniu. Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej, t. 31, 214–217.

Długosz, T. (1938). Niedoszły synod unicko-prawosławny we Lwowie 1629 r. Collectanea Theologica, 19/4, 479–506.

Encyklopedia (1996). Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, 1564–1995, oprac. L. Grzebień SJ przy współpracy zespołu jezuitów. Kraków: Wydawnictwo WAM, 35, 608.

Estreicher, K. (1891). Bibliografia polska, t. 12 (cz. 3, t. 1). Kraków: Wydawnictwo UJ, 456–461.

Grzebień, L. (1981). Mateusz Bembus (1567–1645). W: E.H. Wyczawski (red.), Słownik polskich teologów katolickich, t. 1. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, 124–126.

Harasiewicz, M. (1862). Annales ecclesiae Ruthenae. Leopoli: Typis Instituti Rutheni Stauropigiani, 445–448.

Kempa, T. (2012). Protopop słucki Andrzej Mużyłowski – antagonista unii brzeskiej z pierwszej połowy XVII wieku. W: M.R. Drozdowski, W. Walczak i K. Wiszowata-Walczak (red.), Od Kijowa do Rzymu. Z dziejów stosunków ze Stolicą Apostolską i Ukrainą. Białystok: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, 745–772.

Mironowicz, A. (2001). Kościół prawosławny w dziejach dawnej Rzeczypospolitej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Mironowicz, A. (2003). Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.

Nowy Korbut (1964). Bibliografia literatury polskiej. Nowy Korbut, t. 2. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 19–20.

Paszenda, J. (1985). Kościół św. Barbary w Krakowie z domem zakonnym księży Jezuitów. Historia i architektura. Kraków–Wrocław: Wydawnictwo Literackie.

Pelczar, J. (1896). Zarys dziejów kaznodziejstwa w kościele katolickim. Cz. 2, Kaznodzieje polscy. Kraków: Spółka Wydawnicza Polska, 159–161.

Przekop, E. (1984). Sprawa synodu unicko-prawosławnego we Lwowie (1629). Studia Warmińskie, t. XXI, 248–264.

[Przyłęcki S.] (1854). Xiądz Mateusz Bembus i pisma jego. (Wyciąg z Księgoznawstwa polskiego Stanisława Przyłęckiego). Dziennik Literacki (Lwów), nr 23, 24, 25, 29, 30, 31.

Stradomski, J. (2003a). Model Kościoła starożytnego jako fundament prawdziwej jedności w literaturze polemicznej okresu unii brzeskiej. W: A.W. Mikołajczak i M. Walczak-Mikołajczakowa (red.), Tradycja łacińska i bizantyńska wobec idei jedności europejskiej. Gniezno: Wydawnictwo Collegium Europaeum Gnesnense, 111–121.

Stradomski, J. (2003b). Spory o „wiarę grecką” w dawnej Rzeczypospolitej. Kraków: Wydawnictwo „Scriptum”.

Teresińska, I. (2002). Mateusz Bembus. W: Dawni pisarze polscy: od początków piśmiennictwa do Młodej Polski: przewodnik biograficzny i bibliograficzny, t. 1: A–H, oprac. R. Loth. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 48–49.

Wielewicki, J. (1889). Dziennik spraw domu zakonnego OO. Jezuitów u św. Barbary w Krakowie od r. 1620 do r. 1629 (włącznie). Kraków: Wydawnictwo UJ. Witkowski, W. (1989). Mateusz Bembus. W: Encyklopedia katolicka, t. 2. Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 212–213.

Załęski, S. (1900). Jezuici w Polsce, t. 1: Walka z różnowierstwem 1555–1608. Cz. 1: 1555–1586; Cz. 2: 1587–1586. Lwów: drukiem i nakładem Drukarni Ludowej.

Załęski, S. (1901). Jezuici w Polsce, t. 2: Praca nad spotęgowaniem ducha wiary i pobożności 1608–1648. Lwów: drukiem i nakładem Drukarni Ludowej.

Opublikowane
2022-09-29
Jak cytować
[1]
Stradomski , J. 2022. Księdza Mateusza Bembusa SJ poglądy na temat schizmy kościelnej i propozycje pojednania z Cerkwią prawosławną. Perspektywy Kultury. 38, 3 (wrz. 2022), 15-40. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2022.3803.05.
Dział
Studia o kulturze cerkiewnej w granicach dawnej Rzeczypospolitej