Praktyki komemoratywne w eparchii przemyskiej w XVII–XVIII w.

Denys Pilipowicz

doi:10.35765/pk.2022.3803.13

Denys Pilipowicz Uniwersytet Jagielloński https://orcid.org/0000-0002-4388-2707

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2022.3803.13

Słowa kluczowe: praktyki komemoratywne, praktyki pogrzebowe, pomjanyk, statut bractwa cerkiewnego, eparchia przemyska

Abstrakt

Prezentowany artykuł został poświęcony praktykom komemoratywnym w eparchii przemyskiej w XVII–XVIII w., odtworzonym na podstawie rękopiśmiennych i drukowanych źródeł reprezentujących dwa główne typy – statutów bractw cerkiewnych oraz pomjanyków. Do analizy wybrano statuty bractw w Chotyńcu, Bortiatyniu, Żurawcach oraz Zapałowie. Gatunek pomjanyka reprezentowany jest przez nielokalizowany pomjanyk datowany na XVI w. w formie pergaminowego zwoju, pomjanyk bractwa cerkiewnego z Kormanic (1685), prywatny pomjanyk biskupa przemyskiego Innocentego Winnickiego (1693) oraz pomjanyk ze wsi Witoszyńce (1688). Przeprowadzona analiza pozwoliła nakreślić ich ramy gatunkowe, w tym elementy treściowe o charakterze perswazyjnym, których celem było uświadomienie czytelnikom istotnej roli pamięci dla zachowania tożsamości kulturowo-religijnej, a przede wszystkim znaczenia wspominania zmarłych w kontekście soteriologicznym. Z praktykami komemoratywnymi ściśle związane były praktyki pogrzebowe regulowane w statutach bractw cerkiewnych inicjujące proces pamiętania. Porównanie z zabytkami sąsiedniej eparchii chełmskiej uwypukliło zróżnicowanie regionalne praktyk komemoratywnych oraz praktyk religijnych, którego istota polegała na dostrzegalnym wpływie języka polskiego i katolickiej kultury religijnej na terenach eparchii chełmskiej.

Biogram autora

Denys Pilipowicz, Uniwersytet Jagielloński

Doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Studiów Polsko-Ukraińskich WSMiP Uniwersytetu Jagiellońskiego. Jego zainteresowania badawcze skupiają się wokół ukraińskiej myśli filozoficznej XVIII w. oraz ukraińskiej kultury duchowej pogranicza polsko-ukraińskiego. Autor monografii poświęconej filozofii Hryhorija Skoworody Rozmowa o duchowym świecie. Hryhorij Skoworoda. Filozofia – Teologia – Mistyka (Kraków 2010), współredaktor edycji materiałów źródłowych do dziejów ukraińskiej kultury duchowej ziemi przemyskiej: Брама святого Івана. Перемиська барокова епітафія, Перемишль 2005, oraz Катихисіс або бароковий душпастирський сад, Перемишль 2007.

Bibliografia

Assmann, A. (2019). Między historią a pamięcią. Antologia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Âkovenko, N. – Яковенко, Н. (2002). „Україна між Сходом і Заходом”: проекція однієї ідеї. W: H. Яковенко, Паралельний світ. Дослідження з історії уявлень та ідей в Україні XVI–XVII ст. Київ: Критика.

Čiževs’kij, D. – Чижевський, Д. (1952). Поза межами краси. До естетики бароккової літератури. Нью-Йорк: Українсько-Американське Видавниче Товариство.

Galickij Sìonʺ – Галицкий Сіонъ (1882). R. III, cz. 5, 12 marca 1882. Львовъ, 160.

Gil, A. i Skoczylas, I. (2014). Kościoły wschodnie w państwie polsko-litewskim w procesie przemian i adaptacji: Metropolia Kijowska w latach 1458–1795. Lublin–Lwów: Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.

Golubevʺ, S.T. – Голубевъ, С.Т. (1892). Древній помянникъ Кіево-печерской лавры (конца XV и начала XVI столѣтія). Чтения в историческом обществе Нестора летописца, ks. 6, dział III.

Jaroszewicz-Pieresławcew, Z. (2003). Druki cyrylickie z oficyn Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI–XVIII wieku. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.

Mic’ko, Ì. – Мицько, І. (2011). Давній унівський пом’яник. Україна: культурна спадщина, національна свідомість, державність, nr 20, 479–495.

Naumow, A. i Kaszlej, A. (red.), współpraca Naumow, E. i Stradomski, J. (2004). Rękopisy cerkiewnosłowiańskie w Polsce. Katalog, wyd. 2. zmienione, oprac. Kraków: Scriptum.

Pilipowicz, D. (2021). Pomjanyk w ukraińskiej kulturze duchowej na przykładzie rękopiśmiennych zabytków ziemi przemyskiej XVII i XVIII wieku. W: M.M. Borowski, M. Chrząszcz-Rydel i in. (red.), Pamięć. Monografia. Lublin: Wydawnictwo Norbertinum, 155–171.

Pilipovič, V. i Pilipovič, D. – Пилипович, В., Пилипович, Д. (2007). Катихисіс або бароковий душпастирський сад. Перемишль: Вид. Перемиський відділ ОУП.

Prokop’ûk, N. – Прокоп’юк, Н. (2004). Поменник Софії Київської. Публікація рукописної пам’ятки другої половини XVIII – першої чверті XIX ст. Київ.

Skočilâs, I. – Скочиляс, І. (2009). Запровадження метричних книг у Київській митрополії (середина XVII–XVIII ст. Генеалогічні записки, nr 7 (нової серії 1), 26–57.

Špìdlìk, T. – Шпідлік, Т. (1999). Духовність християнського Сходу. Систематичний виклад. Львів: Видавництво ЛБА.

Timošenko, L. – Тимошенко, Л. (2011). Традиція і практики поминання померлих у Київській митрополії в другій половині XVI – першій половині XVII ст.: внесок церковних братств. Дрогобицький краєзнавчий збірник, nr XIV–XV, 116–132.

Vojtovič, L. – Войтович, Л. (2000). Князівські династії Східної Європи (кінець IX – початок XVI ст.). Склад, суспільна і політична роль. Історико-генеалогічне дослідження. Львів: Інститут українознавства ім. І. Крип’якевича.