Wielokulturowość dawnej Rzeczypospolitej z perspektywy postmigracyjnej XX w. – cmentarz miejski w Uhnowie

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2022.3803.20
Słowa kluczowe: Uhnów, obszar postmigracyjny, pogranicze polsko- -ukraińskie, dziedzictwo kulturowe, cmentarze

Abstrakt

Uhnów – dziś najmniejsze miasteczko zachodniej Ukrainy – należy do postmigracyjnego obszaru polsko-ukraińskiego pogranicza z interesującymi przykładami dziedzictwa kulturowego, które warto badać i popularyzować. Znajdują się tu trzy obiekty: barokowy kościół, murowana cerkiew i synagoga z czerwonej cegły. Są to symbole trzech tradycji: łacińskiej, bizantyńskiej i żydowskiej, które przez wieki koegzystowały na tym terenie. Ze świątyniami nieodłącznie wiążą się cmentarze grzebalne. Historyczne cmentarze są odzwierciedleniem wielonarodowej i wielokulturowej dawnej Rzeczypospolitej. Spoczęli na nich ludzie, którzy tworzyli tu mozaikę językową, artystyczną i obyczajową, bezpowrotnie zniszczoną przez nacjonalizmy i totalitaryzmy XX w. Na potrzeby artykułu badaliśmy zachowany cmentarz miejski w Uhnowie, który ciągle spełnia cztery podstawowe funkcje: sacrum, archiwum, muzeum i parku.

Biogram autora

Olga Kich-Masłej, Uniwersytet Jagielloński

Doktor nauk humanistycznych, adiunkt w Zakładzie Studiów Polsko-Ukraińskich na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ. Zajmuje się dziedzictwem kulturowym (w tym sepulkralnym) polsko-ukraińskiego pogranicza. Autorka monografii dotyczącej cmentarza greckokatolickiego w Wierzbicy: (Ім’я усопшого, Львів 2014; Nomen mortui. Próba odczytania cmentarza greckokatolickiego w Wierzbicy (kultura polsko-ukraińskiego pogranicza), Kraków 2016) oraz tamtejszej czytelni „Proswita” (Czytelnia Towarzystwa „Proswita” w Wierzbicy (1884– 1939). Rekonstrukcja, Kraków 2020). Członkini Komisji Konserwatorskiej do spraw Ochrony Zabytków i Rozwoju Sztuki Cerkiewnej Archidiecezji Warszawsko-Przemyskiej Kościoła Greckokatolickiego w Polsce oraz członkini grupy koordynacyjnej społecznej Inicjatywy (Nie)zapomniane Cmentarze. Ekspertka w Komisji Dziedzictwa Kulturowego i Turystyki przy Wojewódzkiej Radzie Miasta Lwowa, funkcjonującej w ramach programu „Ochrona, zachowanie i popularyzacja ukraińskiego dziedzictwa historyczno-kulturowego w Polsce”.

Bibliografia

Antoniak, P., Chodor, J. i Słobodian, W. (2005). Zapomniane pogranicze. Dekanat Uhnowski. Lublin: Fundacja Kultury Duchowej Pogranicza.

Batruch, S. (2005). Wstęp. W: P. Antoniak, J. Chodor i W. Słobodian, Zapomniane pogranicze. Dekanat Uhnowski. Lublin: Fundacja Kultury Duchowej Pogranicza, 5–7.

Bielawski, K. (2020). Zagłada cmentarzy żydowskich. Warszawa: Biblioteka „Więzi”.

Božik, S. – Божик, С. (1960a). Історія шкіл в Угрові. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 78–100.

Božik, S. – Божик, С. (1960b). Минуле Угнова (від найдавніших часів до кінця XIX ст.). W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 43–51.

Božik, S. i Petrišin, W. – Божик, С., Петришин, В. (1960). Топографія Угнова і околиці. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 9–14.

Celevič, K. – Целевич, К. (1932). Ремісничі цехи в Угнові. Життя і Знання, r. V, cz. 8, 228–232.

Chlebowski, B. (red.). (1892). Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. XII: Szlurpkiszki–Warłynka. Warszawa: Druk „Wieku” Nowy Świat nr 61, 755.

Čin pohoronu – Чин похорону. (1998). W: Прийдіте поклонімся. Молитовник. Львів: Свічадо, 465–509.

Długozima, A. (2016). Czy istnieje model europejskiego cmentarza? Czyli o tożsamości w projektowaniu współczesnych założeń sepulkralnych. W: M. Kłopotowski i D. Gawryluk (red.), O terenach zieleni we współczesnym mieście. Białystok: Agencja Wydawnicza EkoPress, 152–162.

Eberhardt, P. (2018). Formowanie się polskiej granicy wschodniej po II wojnie światowej. Dzieje Najnowsze, Rocznik L, 87–118.

Gah, I. – Гах, I. (2005). Сторінки історії галицького церковного стінопису першої половини XX ст. До 130-річчя з дня народження Модеста Сосенка та 120-річчя з дня народження Юліана Буцманюка. Українське мистецтво Львова 1919–1939, nr 1–3 (121–123), 19–20.

Gah, I. i Sidor, O. – Гах, І., Сидор, О. (2006). Юліан Буцманюк. Стінопис Жовківської церкви Христа-Чоловіколюбця. Львів: Місіонер.

Gornâtkevič, D. – Горняткевич, Д. (1960). До історії найновішого іконопису угнівської церкви. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історикомемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 18–35.

Guldon, Z. i Wijaczka, J. (2008). Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku. Czasy Nowożytne, nr 21, 149–191.

Jarosz, A. i Michałowski, A. (red.). Roztocze – problemy ochrony środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego na pograniczu polsko-ukraińskim, t. II. Lubaczów–Jarosław: Wydawnictwo Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Jarosławiu.

Kawałko, D. (2001). Kamieniarstwo na Roztoczu – próba porównania ośrodków bruśnieńskiego i józefowskiego. W: A. Jarosz i A. Michałowski (red.), Roztocze – problemy ochrony środowiska przyrodniczego i dziedzictwa kulturowego na pograniczu polsko-ukraińskim, t. II. Lubaczów–Jarosław: Wydawnictwo Naukowe Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Jarosławiu, 315–323.

Kich-Masłej, O. (2016). Nomen mortui. Próba odczytania cmentarza greckokatolickiego w Wierzbicy (kultura polsko-ukraińskiego pogranicza). Kraków: Wydawnictwo „Scriptum” Tomasz Sekunda.

Kich-Masłej, O. (2020a). Czytelnia Towarzystwa „Proswita” w Wierzbicy (1884–1939). Rekonstrukcja. Kraków: Wydawnictwo „Scriptum” Tomasz Sekunda.

Kich-Masłej, O. (2020b). Trudne dziedzictwo. Problem cmentarzy ukraińskich na terenach postmigracyjnych Polski Południowo-Wschodniej. W: D. Pilipowicz i R. Kęsek (red.), Tożsamość i pamięć. Konteksty kulturowe i społeczne. Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 133–161.

Kłopotowski, M. i Gawryluk, D. (red.). O terenach zieleni we współczesnym mieście. Białystok: Agencja Wydawnicza EkoPress.

Kolbuszewski, J. (1996). Cmentarze. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie. Krasny, P. (red.). Sztuka dawnej ziemi chełmskiej i województwa bełskiego. Kraków: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Kubìjovič, W. – Кубійович, В. (1983). Етнічні групи південнозахідної України (Галичина) на 1.1.1939. Національна статистика Галичини. Wiesbaden: Otto Harrassowitz.

Kukiz, T. (2010). Uhnów. Kresowe miasteczko nad Sołokiją. Wrocław: Tadeusz Kukiz.

Kuwałek, R. (2010). Obóz zagłady w Bełżcu. Lublin: Państwowe Muzeum na Majdanku.

Lev, W. – Лев, В. (red.). (1960). Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка.

Levìn, K. – Левін, К. (2007). Мандрівка крізь ілюзії. Львів: Свічадо.

Lewin, K. (2006). Przeżyłem. Saga Świętego Jura spisana w 1946 przez syna rabina Lwowa. Warszawa: Zeszyty Literackie.

Mencìns’kij, Û. – Менцінський, Ю. (1960). Мої переживання від вересня 1944 до липня 1947 р. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історикомемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 202–211.

Nečaj, W. – Нечай, B. i in. (red.), Альманах української студентської громади в Кракові. Краків: Українська Студентська Громада.

Oniškeviâ, I. – Онишкевия, І. (1960). Угнівські шевці і їх чоботи. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 237–242. Orłowski, H. i Sakson, A. (red.). (1996). Utracona ojczyzna. Przymusowe wysiedlenia, deportacje i przesiedlenia jako wspólne doświadczenie. Poznań: Instytut Zachodni.

Pasternak, Ê. – Пастернак, Є. (1960). Угнівщина в глибині віків. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 35–43. Petrišin, W. – Петришин, B. (1960a). Повітовий суд в Угнові. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 324–326.

Petrišin, W. – Петришин, B. (1960b). Товариства в Угнові. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 326–349.

Petrišin, W. – Петришин, B. (1960c). Угнів в рр. 1919–1959. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 119–200.

Petrišin, W. – Петришин, B. (1960d). Угнівські громадські установи. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. НьюЙорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 315–324.

Petrišin, W. – Петришин, B. (1960e). Церква в Угнові. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 14–18.

Petrišin, W., Petrišin, M. i Rešetilo, T. – Петришин, В., Петришин, М., Решетило, Т. (1960). Побут Угнова. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. Нью-Йорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 212–237.

Pilipowicz, D. i Kęsek R. (red.). Tożsamość i pamięć. Konteksty kulturowe i społeczne. Kraków: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.

Pleskaczyńska, K. (2015). Kreowanie przestrzeni umarłych. Dziedzictwo kultury, wyzwania przyszłości. Poznań: Wydawnictwo Uniwersytetu Artystycznego. Prah, B. – Прах, Б. (2015). Духовенство Перемиської єпархії та Апостольської адміністрації Лемківщини у 2 томах, t. 1: Біографічні нариси (1939–1989). Львів: Видавництво УКУ.

Rešetilo, T. – Решетило, Т. (1960). Фундація Степана і Пелагії Жуковських. W: B. Лев (red.), Угнів та Угнівщина. Історико-мемуарний збірник. НьюЙорк – Париж – Сідней – Торонто: Наукове Товариство ім. Шевченка, 71–78.

Slobodân, W. – Слободян, B. (1998). Церкви України. Перемиська єпархія. Львів: Інститут українознавства ім. І. Крип”якевича НАН України.

Smirnow, J. (2002). Katedra ormiańska we Lwowie. Dzieje archidiecezji ormiańskiej lwowskiej. Przemyśl: San Set.

Solarz, O. (red.). (2013). Brusno. (Nie)istnienie w kamieniu. Nowica: Stowarzyszenie Magurycz.

Šematizm vsego greko-katolic’kogo – Шематизм всего греко-католицького духовенства злучених єпархій Перемиської, Самбірської і Сяніцької на рік Божий 1938–1939. Перемишль: Накладом гр. кат. єпископської консисторії.

Ukraïns’kì studenti – Українські студенти Краківської академії мистецтв (1930). W: B. Нечай та ін. (red.), Альманах української студентської громади в Кракові. Краків: Українська Студентська Громада.

Vaŝuk, L. – Ващук, Л. (2016). Петро Іванович Холодний: постать митця (за документами Центрального державного архіву зарубіжної україніки). Архіви України, nr 5/6, 252–262.

Wolańska, J. (2010). Katedra ormiańska we Lwowie w latach 1902–1938. Przemiany architektoniczne i dekoracja wnętrza. Warszawa: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Wójcik, M. (1999). Architektura kościołów w Warężu i Uhnowie. W: P. Krasny (red.), Sztuka dawnej ziemi chełmskiej i województwa bełskiego. Kraków: Instytut Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 133–142.

Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Księgi metrykalne parafii wyznania rzymskokatolickiego z archidiecezji lwowskiej, 1604–1945 (Par. Uhnów, dek Bełz). Pozyskano z: https://www.agad.gov.pl/inwentarze/ KLwo301new.xml (dostęp: 20.03.2022).

Archiwum Państwowe w Przemyślu (Archiwum Biskupstwa Greckokatolickiego). Księgi metrykalne parafii Uhnów z filią Zastawie (dekanat Uhnów). Batruh, S. – Батрух, С. (2017). Дні добросусідства: без кордонів. Культура, nr 37. Pozyskano z: https://nasze-slowo.pl/dni-dobrosusidstva-bez-kordo-niv/ (dostęp: 15.03.2022).

Chajewski, D. (2016). Tam zostały przecież nasze kościoły, pomniki i groby naszych przodków… Gazeta Lubuska. 01.11.2016. Pozyskano z: https:// plus.gazetalubuska.pl/tam-zostaly-przeciez-nasze-koscioly-pomniki-i-groby-naszych-przodkow/ar/11683418 (dostęp: 17.03.2022).

Cmentarz żydowski w Uhnowie (wuł. Rawśka). Wirtualny Sztetl. Pozyskano z: https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/u/877-uhnow/114-cmentarze/37615-cmentarz-zydowski-w-uhnowie-wul-rawska (dostęp: 15.03.2022).

Deržavna služba – Державна служба статистики України (2019). Чисельність наявного населення України на 1 січня 2019 року. Pozyskano z: http://data- base.ukrcensus.gov.ua/PXWEB2007/ukr/publ_new1/2019/zb_chnn2019. pdf (dostęp: 16.03.2022).

Dziubińska, J. i Zubkowicz, R. Uhnów (Ukraina). Pozyskano z: http://cmen- tarze-zydowskie.pl/uhnow.htm (dostęp: 17.03.2022).

Dzûrkovs’kij, Z. – Дзюрковський, З. (2015). Польсько-українська релігійна урочистість в Угнові. Наше Слово, nr 30, 26.07.2015. Pozyskano z: https:// nasze-slowo.pl/polsko-ukrayinska-religiyna-urochi/ (dostęp: 15.03.2022). Gubenì, Û – Губені, Ю. (2006). Іван Франко про Угнів. Cокаль та Сокальщина. Pozyskano z: http://www.sokal.lviv.ua/history-franko_pro_uhniv.html (dostęp: 16.03.2022).

Gubenì, Û – Губені, Ю. (2007). Угнів – найменше місто України. День. 08.08.2007. Pozyskano z: https://day.kyiv.ua/uk/article/cuspilstvo/ ugniv-naymenshe-misto-ukrayini.

Kopysz, E. (2007), Polskie kościoły na terenie północno-zachodniej Ukrainy. Stan zachowania. Ochrona Zabytków, nr 4. Pozyskano z: https://ochronazabytkow.nid.pl/wp-content/uploads/2019/09/OZ_4-2007_07_Korpysz. pdf (dostęp: 17.03.2022).

Uhnów – akcja „Reinhardt”. Pozyskano z: https://teatrnn.pl/ar/uhnow-akcja-reinhardt (dostęp: 15.03.2022).

Uhnów. Wirtualny Sztetl. Pozyskano z: https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/ u/877-uhnow (dostęp: 22.09.2017).

Zaslavs’kij, W. – Заславський, В. (2009). Духовне і національне у жовківській спадщині Юліана Буцманюка. 02.10.2009. Pozyskano z: https://risu. ua/duhovne-i-nacionalne-u-zhovkivskiy-spadshchini-yuliana-bucmanyuka_n32187 (dostęp: 16.03.2022).

Opublikowane
2022-09-29
Jak cytować
[1]
Kich-Masłej, O. 2022. Wielokulturowość dawnej Rzeczypospolitej z perspektywy postmigracyjnej XX w. – cmentarz miejski w Uhnowie. Perspektywy Kultury. 38, 3 (wrz. 2022), 317-334. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2022.3803.20.
Numer
Tom 38 Nr 3 (2022): Studia o kulturze cerkiewnej w granicach dawnej Rzeczypospolitej
Dział
Studia o kulturze cerkiewnej w granicach dawnej Rzeczypospolitej

Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:

  1. utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
  2. zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
  3. rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
  4. wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
  5. rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
  6. publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. 

Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.