Jak „widzą” niewidomi?

Problematyka nowych widzialności i reprodukcji pola społecznego „widzenia” u osób niewidomych jako „podmiotów wizualnych” w perspektywie studiów kultury wizualnej

Abstrakt

Artykuł porusza problematykę nowej widzialności i reprodukcji pola społecznego „widzenia” u osób niewidomych jako „podmiotów wizualnych” w perspektywie studiów kultury wizualnej. Przyjmując założenie, że kultura wizualna pociąga za sobą rozważania na temat ślepoty, niewidzialnego, niewidomego w perspektywie społecznej, autor śledzi, w jaki sposób niewidomi funkcjonują jako podmioty wizualne w społeczeństwie wizualnym, czyli osoby konstytuujące aktywny społecznie środek wzroku (niezależnie od jego biologicznej zdolności widzenia) oraz jako efekt szeregu kategorii podmiotów wzrokowych. W tym kontekście Nicholas Mirzoeff odwołuje się do przykładu niewidomych, którzy na początku ery panoptycznej stali się przedmiotem społecznej troski państwa, co doprowadziło do powstania instytucji państwowych dla niewidomych. Panoptyzm stworzył niewidomych jako „naturalny” cel społeczeństwa, państwa i troski, właśnie dlatego, że „widzenie” i „bycie widzianym” stały się problematyczne w trosce dyscyplinarnego państwa narodowego. W eseju The Question of Cultural Identity Stuart Hall wyróżnia trzy typy podmiotów: oświeceniowy, socjologiczny i postmodernistyczny. Odniesienie do racjonalnego podmiotu dotyczy także osób niewidomych. Mitchell wspomina Optykę René Descartesa, w której filozof uważał wzrok za „rozszerzoną formę dotyku”, porównując go do „kija używanego przez niewidomych” do wzmocnienia ścieżki w realnej przestrzeni. Podobnie w perspektywie podmiotu ponowoczesnego warto przywołać model „widzenia bez patrzenia” Paula Virilia – reprodukcji intensywnej ślepoty, która jest ostatnią formą „industrializacji ślepoty” przez „maszyny widzenia”. Koncepcja podmiotu fraktalnego Jeana Baudrillarda dowodzi, że życie niewidomych jest „społeczną konstrukcją widzenia”. Podmiot wizualny, który znajdujemy w koncepcji bioobrazów W.J.T. Mitchell, prowadzi nas do wniosku, że obrazy można tworzyć tak, jak obrazy przedmiotu, wyczuwając je w wyobraźni. Nicholas Mirzoeff proponuje wprowadzenie terminu „zdarzenie wizualne” zamiast pojęcia „podmiot wizualny”; jest on generowany w interfejsie z technologią wizualną w procesie komunikacji za pośrednictwem komputera, w którym mogą uczestniczyć również osoby niewidome. Wreszcie, The Passing Billa Violi zostało zinterpretowane w kontekście obrazów wewnętrznych. Trudno nie przywołać tej koncepcji, mówiąc o obrazach, które są efektem „widzenia” niewidomych. Obrazy generowane przez „oko umysłu” pochodzą ze snów, wspomnień, obrazów i wyobrażeń, w których widzimy siebie, ale z punktu widzenia obserwatora – osoby niewidomej. Viola przypisuje tę funkcję wewnętrznych obrazów kamerze wideo, która działa jak świadomość, stając się odzwierciedleniem naszego „ja”. Według Violi można opisać dynamikę świadomości, która na jednym końcu umieszcza obrazy zewnętrzne (także postrzegane przez niewidomych) i obrazy wewnętrzne (stany uczuć, emocje, marzenia senne i społeczne skutki „widzenia”).