Źródła autorytetu i wpływu jezuitów na dworze cesarzy Wanli (1572– 1620), Shunzi (1644–1661) i Kangxi (1661–1722) i w szerszych kręgach społeczeństwa chińskiego w świetle dzieła Tomasza Dunina Szpota (1644–1713)
Abstrakt
Artykuł dotyczy roli autorytetu w modus operandi jezuitów w Chinach w epoce nowożytnej w świetle dzieła Tomasza Szpota Dunina SJ (1644– 1713), w szczególności jego Historiae Sinarum Imperii (ARSI, Jap. Sin. 102; Jap. Sin. 103) oraz Collectanea Historiae Sinensis (ARSI, Jap. Sin. 104; Jap. Sin. 105 I; Jap. Sin. 105 II). Powyższe manuskrypty zawierają szczegółowy opis jezuickiej metody pracy w bardzo trudnym środowisku kulturowo-politycznym, w którym kwestia władzy i autorytetu odgrywała dominującą rolę. Dla Matteo Ricciego i jego następców celem pracy misyjnej było krzewienie chrześcijaństwa w Chinach, co można było osiągnąć jedynie dzięki akceptacji dworu cesarskiego oraz szerszych kręgów społeczeństwa chińskiego. W artykule wymieniono siedem wymiarów autorytetu jezuickiego, które można ogólnie podzielić na dwa typy, mianowicie na autorytet świecki (auctoritas profana) i autorytet sakralny (auctoritas sacra). Ten pierwszy znajdował swe odbicie we właściwym ubiorze i wyglądzie, godnej postawie i poważnym wyrazie twarzy, nienagannych manierach społecznych, ograniczonym użyciu siły fizycznej dla samoobrony w przypadku zagrożenia życia oraz tendencji do wykorzystywania zachodniej wiedzy wojskowej dla promowania misji. Ponadto jezuici prowadzili cnotliwe życie połączone z miłością okazywaną ubogim, zwłaszcza w czasie klęsk żywiołowych i niepokojów społecznych. Jednak autorytet, jakim cieszyli się wśród mandarynatu konfucjańskiego, opierał się głównie na ich wybitnych zdolnościach literackich, dobrej znajomości języka chińskiego i praktycznym zrozumieniu dyplomacji międzynarodowej, co umożliwiało im odgrywanie roli pośredników kulturalnych i politycznych. Wreszcie autorytet jezuitów miał też wymiar sakralny, gdyż byli oni postrzegani jako Nauczyciele Prawa Bożego (Magistri Legis Divinae), co dla cesarzy chińskich, uważanych za Synów Niebios (Tianzi lub Huangdi), było równoznaczne z wiedzą astronomiczną.
Bibliografia
Fitzerald, A.D. (ed.). (1999). Augustine Through the Ages. An Encyclopaedia. Cambridge: William. B. Eerdmans Publishing Company.
Balazc, E. (1964). Chinese Civilization and Bureaucracy. Variations on a Theme, ed. A.F. Wright. New Haven–London: Yale University Press.
Boxer, C.R. (1951). The Christian Century in Japan 1549-1650. Berkeley–Los Angeles: University of California Press.
Brockey, L.M. (2007). Journey to the East. The Jesuit Mission to China 1579–1724. Cambridge (MA) – London: Harvard University Press.
(1586). Catalogus Patrum Societatis Iesu qui post obitum S. Francisci Xaverii primo saeculo, sive ab anno 1581, usque ad 1681, in Imperio Sinarum Jesu Christi fidem propagarunt (sine loco).
Ching, J. (1997). Mysticism and Kingship in China. The Heart of Chinese Wisdom. Cambridge: Cambridge University Press.
Danieluk, R. (2017). Konfesjonał i pióro: Tomasz Ignacy Szpot Dunin, polski historiograf jezuickiej misji w Chinach, In: J. Nowaszczuk (ed.), Iesuitae in Polonia – Poloni Iesuitae. Piśmiennictwo łacińskie czasów nowożytnych. Szczecin: Volumina.pl Daniel Krzanowski, 75–108.
O’Neill, C.E., S.I., & Dominguez, J.M., S.I. (ed.). (2001). Diccionario histórico de la Compañía de Jesús. vol. 2. Costa Rossetti–Industrias, Roma: Institutum Historicum.
Hummel, A.W. (ed.). (2010). Eminent Chinese of the Ch’ing Period. vol. 1. Folkstone: Brill.
Fairbank, J.K., & Goldman, M. (2006). China. A New History. Second Enlarged Edition. Cambridge (MA) – London: Harvard University Press.
Fontana, M. (2011). Matteo Ricci. A Jesuit in the Ming Court, transl. P. Metcalfe. New York Toronto: Rowman & Littlefield Publishers, Inc.
Gernet, J. (1985). China and the Christian Impact. A Conflict of Cultures. Cambridge–London: Cambridge University Press.
Grimm, M. (2015). The Secret Manchu Documents on the Trial of the German Jesuit Missionary Adam Schall (1592–1666). Central Asiatic Journal, vol. 58/1–2, 189–195.
Hiltebeitel, A. & Miller, B.D. (ed.). (1998). Hair: Its Power and Meaning in Asian Cultures. New York: State University of New York Press.
Hsu, Cho-Yun (2012). China. A New Cultural History. New York: Columbia University Press.
Guopings, J. (2012). „Amicissimos”, Tomás Pereira and Zhao Chang, In: A.K. Wardega SJ, A. Vasconcelos de Saldanha (ed.), In the Light and Shadow of an Emperor. Tomás Pereira, SJ (1645–1708), the Kangxi Emperor and the Jesuit Mission in China. Newcastle upon Tyne: Cambridge Scholars Publishing, 228-241.
McCoy, A.W. (2021). To Govern the Globe. World Orders and Catastrophic Change. Chicago: Haymarket Books.
Menegon, E. (2020). The Habit that Hides the Monk: Missionary Fashion Strategies in Late Imperial Chinese Society and Court Culture. In: N. Amsler, A. Badea, B. Heyberger, & C. Windler (ed.), Catholic Missionaries in Early Modern Asia. Patterns of Localization. London–New York: Routledge Taylor & Francis Group, 30–49.
Meynard, T. (2020). For the Record: The Canton Exile of the Missionaries (1666–1671) by the Polish Jesuit Szpot Dunin. Annales Missiologici Posnanienses, vol. 25, 147–185.
Reischauer, E.O., & Fairbank, J.K. (1960). East Asia. The Great Tradition. Boston: Houghton Mifflin Company.
Sebes, J., S.I. (1962). The Jesuits and the Sino-Russian Treaty of Nerchinsk (1689). The Diary of Thomas Pereira, S.J. Rome: Institutum Historicum.
Shu Liguang (1994). Ferdinand Verbiest and the Casting of Cannons in the Qing Dynasty. In: J.W. Witek S.J (ed.), Ferdinand Verbiest (1623–1688). Jesuit Missionary, Scientist and Diplomat. Nettetal: Steyler Verlag.
Spence, J. (1984). The Memory Palace of Matteo Ricci. London–Boston: Butler & Tanner Ltd.
Standaert, N. (2008). The Interweaving of Rituals Funerals in the Cultural Exchange Between China and Europe. Seattle – London: University of Washington Press.
Stary, G. (1994). The “Manchu Cannons” Cast by Ferdinand Verbiest and the Hitherto Unknown Title of His Instructions. In: J.W. Witek S.J. (ed), Ferdinand Verbiest (1623–1688). Jesuit Missionary, Scientist and Diplomat. Nettetal: Steyler Verlag.
Swen, L. (2021). Jesuit Mission and Submission: Qing Rulership and the Fate of Christianity in China, 1644–1735. Leiden: Brill.
Väth, A., S.J. (1991). Johann Adam Schall von Bell S.J. Missionar in China. Kaiserlicher Astronom und Ratgeber am Hofe von Peking 1592-1666. Nettetal: Steyler Verlag.
Wakeman, F. (1975). The Fall of Imperial China. New York: The Free Press.
Wang, Y., Bao, Q., & Guan, G. (2020). History of Chinese Philosophy Through Its Key Terms, Singapore: Nanjing University Press – Springer.
Woo, F.J. (2008). Liam Matthew Brockey. Journey to the East: The Jesuit Mission to China 1579–1724. China Review International, 15/3, 363–370.
Wan, D. (2014). The History of Language Planning and Reform in China: A Critical Perspective. Working Papers in Educational Linguistics, vol. 29/2, 65–79.
Young, J.D. (1983). Confucianism and Christianity. The First Encounter. Hong Kong: Hong Kong University Press.
Copyright (c) 2023 Uniwersytet Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
