Boże klauny [God’s Clowns] Drown in Romantic Tradition
Keywords:
Divine madness, Crazy for God, Przemysław Dakowicz, romanticism, transgression, mental disorders, transcendence, Michel Foucault, clown, schizophrenia, modernity
Abstract
The core of the cultural myth of madness is a special treatment of the cognitive perspective of a madman, who “walks before a poet,” destroys established mental conventions, widens the boundaries of cognition, and cuts connections between words and objects that restrain literature. Thanks to the work of Michel Foucault, the author shows changes in the understanding of madness and points out some interpretive shifts between Romanticism and modernity. The author argues that the volume Boże klauny [God’s clowns] by Przemysław Dakowicz is a devaluation of the romantic figure of the “Crazy for God” into a degenerated clown. Dakowicz eagerly refers to biographies of such heroes of the modern world who entirely engaged in issues of art, philosophy, or religion – and stood eye to eye with their own madness: Vaslav Nijinsky, the wife of Thomas Stearns Eliot, Blaise Pascal, Friedrich Nietzsche, and Gunther Liebchen. Importantly, the contemporary crazy-wise do not transcend to spiritual reality, as the romantics did. Therefore, the volume by Dakowicz is weighted down with a symbolic burden of absence, emptiness, and silence. The purpose of the article is to prove that the issue of divine madness in Boże klauny is expanding from a romantic foundation based on general, literary allusiveness, and it refers more to romantic modality than to specific examples.
References
Bauman, Z. (1998). Śmierć i nieśmiertelność. O wielości strategii życia. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Celan, P. (2013). Psalm i inne wiersze. Psalm und andere Gedichte. Wyb. i przeł. R. Krynicki. Kraków: Wydawnictwo A5.
Chateaubriand, F. (1982). Atala. René. Wrocław: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Chateaubriand, F. (1991). Pamiętniki zza grobu. Wybór, przekład i komentarz J. Guze. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Czajkowska, A. i Żywiołek, A. (red.). (2011). Romantyczne repetycje i powroty. Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie.
Dakowicz, P. (2008). Helikon i okolice. Notatki o poezji współczesnej. Sopot: Towarzystwo Przyjaciół Sopotu.
Dakowicz, P. (2011a). „Lecz ty spomnisz, wnuku…” Recepcja Norwida w latach 1939–1956. Rzecz o ludziach, książkach i historii, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Dakowicz, P. (2011b). Place zabaw ostatecznych. Sopot: Towarzystwo Przyjaciół Sopotu.
Dakowicz, P. (2012). Nowoczesność schizofreniczna. Notatki do nienapisanego eseju. Topos, 5(126), 51–60.
Dakowicz, P. (2013). Łączka. Kraków: Wydawnictwo „Arcana”.
Dakowicz, P. (2014a). Boże klauny. Sopot: Towarzystwo Przyjaciół Sopotu.
Dakowicz, P. (2014b). Obcowanie. Manifesty i eseje. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Dakowicz, P. (2018). Nauka znikania. Wiersze i rozmowy z lat 2006–2018. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Dakowicz, P. (2019). Poezja to bardzo skomplikowany system impulsów… Nowy Napis Co Tydzień, 9.
Dopart, B. (2000). Adam Mickiewicz. W: A. Skoczek (red.), Historia literatury polskiej w dziesięciu tomach, 5, Romantyzm, cz. 1. Bochnia: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 271–347.
Dopart, B. (2018). Komu i do czego służy tradycja romantyczna po roku 1989? W: M. Saganiak i in. (red.), Społeczeństwo polskie dziś. Samoświadomość, uznanie, edukacja. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 66–87.
Foucault, M. (1987). Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Foucault, M. (1999). Szaleństwo. Nieobecność dzieła. W: tegoż, Szaleństwo i literatura. Powiedziane, napisane. Wyb. i oprac. T. Komendant, tłum. B. Banasiak i in., posł. M.P. Markowski. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Gutting, G. (1989). Michel Foucault’s Archeology of Scientific Reason. New York: Cambridge University Press.
Hegel, G.W.F. (2006). Wykłady z filozofii religii. T. 1. Tłum. Ś.F. Nowicki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Heidegger, M. (1995). List o „Humanizmie”. W: tegoż, Znaki drogi. Tłum. S. Blandza i in. Warszawa: Fundacja Aletheia, 129–168.
Henrici, P. (2009). Hegel für Theologen. Gesammelte Aufsätze, Fribourg: Fribourg, Acad. Press.
Horney, K. (1993). Neurotyczna osobowość naszych czasów. Tłum. H. Grzegołowska. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Janion, M. (1981). Transgresje: Galernicy wrażliwości. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Janion, M. (1982). Odmieńcy. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Janion, M. (1984). Osoby. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Janion, M. (1986). Maski. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Janion, M. (1988). Dzieci. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Janoszka, M. i Kalarus, O. (2013). U stóp epoki. W: M. Piechota, M. Janoszka i O. Kalarus (red.), Dziedzictwo romantyczne. O (nie)obecności romantyzmu w kulturze współczesnej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 7–10.
Kapusta, A. (2011). Szaleństwo i metoda: granice rozumienia w filozofii i psychiatrii. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kasper, W. (1996). Bóg Jezusa Chrystusa. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej.
Kowalczykowa, A. (1977). Romantyczni szaleńcy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kowalczykowa, A. (1978). Ciemne drogi szaleństwa. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kowalczykowa, A. (1982). Pejzaż romantyczny. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kubiak, Z. (wyb., oprac. i przeł.). (1993). Twarde dno snu. Tradycja romantyczna w poezji języka angielskiego. Blake, Wordsworth, Coleridge, Shelley, Keats, Longfellow, Tennyson, Fitzgerald, Hardy. Kraków: Oficyna Literacka.
Laing, R.D. (1995). Podzielone «ja». Egzystencjalistyczne studium zdrowia i choroby psychicznej. Tłum. M. Karpiński. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Ligęza, W. (2014). Poezja i polski los. Topos, 5 (138).
Lombroso, C. (2015). Geniusz i obłąkanie. Tłum. J.L. Popławski. Kraków: Vis-à-Vis/Etiuda.
Mickiewicz, A. (1933). O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych. W: tegoż, Dzieła wszystkie. T. 6. Warszawa: Nakładem Skarbu Rzeczypospolitej Polskiej.
Mickiewicz, A. (1981). Świtezianka. W: tegoż, Wiersze. 1829–1855. Oprac. C. Zgorzelski. Wrocław: Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mikołejko, Z. (2001). Kilka słów u umarłej. W: Śmierć i tekst. Sytuacja ostateczna w perspektywie słowa. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 15.
Mochnacki, M. (1984). Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Morawiec, E. (2015). Strażnik poranka. O twórczości Przemysława Dakowicza. Arcana, 1(121).
Muir, J. (1996). Of Men and Numbers. The Story of the Great Mathematicians. New York: Dover Publications.
Nowak, J. (2017). Wytrwała praca straszliwych żuwaczek. Pozyskano z: http:// topoi-miejsca.blogspot.com/2015/06/dr-janusz-nowak-o-bozych-klaunach-p.html (dostęp: 14.02.2017).
Pieczara-Ślarzyńska, M. (2015). Słowa i śmierć. Twórczość, 8, 125–128.
Piwińska, M. (red.). (2007). Szaleństwo a literatura. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Fundację na rzecz Badań Literackich w ramach cyklu „Kontynuatorzy czy nowatorzy? Młodzi badacze i ich warsztaty we współczesnych badaniach nad literaturą”. „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Podraza-Kwiatkowska, M. (1969). Bóg, ofiara, clown czy psychopata. O roli artysty na przełomie XIX i XX wieku. Ruch Literacki, 1(52), 1–17.
Przybyszewski, S. (1996). Confiteor. W: tegoż, Wybór pism. Oprac. R. Taborski. Wrocław: Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pyzia, J. (2018). „Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit”. Romantycy i Przemysław Dakowicz o szaleństwie i poezji. W: J. Pyzia i S. Sarzyńska (red.), O dziennej i nocnej stronie romantycznego podróżowania. Kraków: Księgarnia Akademicka, 25–45.
Robert, M. (2020). Dakowicz o „Teorii wiersza polskiego”. Pozyskano z: https:// www.e-kalejdoskop.pl/literatura-a215/dakowicz-o-teorii-wiersza-polskiego-r462 (dostęp: 10.01.2020).
Różewicz, T. (1991). Der Tod ist ein Meister aus Deutschland. W: tegoż, Płaskorzeźba. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 272.
Różewicz, T. (2006). Poezja. 3. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Ruszar, J. (2019). Mane, tekel, fares: obrazy Boga w twórczości Tadeusza Różewicza. Bielsko-Biała–Kraków: Wydawnictwo Naukowe ATH.
Siwiec, M. (2009). Romantyzm i zatrzymany czas. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Sławek, T. (2020). „Gdzie?” Rozważania oikologiczne. Pozyskano z: (dostęp: https:// depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/6901/slawek_rozwazania -oikologiczne_anthropos_2011.PDF?sequence=1&isAllowed=y 10.01.2020).
Słowacki, J. (1983). Dzieła wybrane. Dramaty. T. 5. Wrocław: Ossolineum.
Stabro, S. (2019). Tadeusz Różewicz – los poety w „czasie marnym”. Pozyskano z: https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/ksiazki/powrot-do-rozewicza/ (dostęp: 7.12.2019).
Tan, J., Hope, T. i Steward, A. (2003). Anorexia Nervosa and Personal Identity. The Accounts of Patients and Their Parents. Int. J. Law Psychiatry, 26(5), 533–548.
Tarczyńska, M. (2017). Naturalna neantyzacja nihilizmu. BOŻE KLAUNY. Recenzja. Pozyskano z: http://wpolityce.pl/kultura/251697-naturalna-neantyzacja-nihilizmu-boze-klauny-recenzja (dostęp: 10.01.2020).
Weil, S. (1961). Zakorzenienie. Tłum. A. Wielowieyski. Kraków: Znak.
Zwolińska, B. (2010). Początki romantycznego szaleństwa. W: M. Kasprowicz, S. Drelich i M. Kopyciński (red.), Zjawisko szaleństwa w kulturze. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 137–141.
Celan, P. (2013). Psalm i inne wiersze. Psalm und andere Gedichte. Wyb. i przeł. R. Krynicki. Kraków: Wydawnictwo A5.
Chateaubriand, F. (1982). Atala. René. Wrocław: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Chateaubriand, F. (1991). Pamiętniki zza grobu. Wybór, przekład i komentarz J. Guze. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Czajkowska, A. i Żywiołek, A. (red.). (2011). Romantyczne repetycje i powroty. Częstochowa: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie.
Dakowicz, P. (2008). Helikon i okolice. Notatki o poezji współczesnej. Sopot: Towarzystwo Przyjaciół Sopotu.
Dakowicz, P. (2011a). „Lecz ty spomnisz, wnuku…” Recepcja Norwida w latach 1939–1956. Rzecz o ludziach, książkach i historii, Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Dakowicz, P. (2011b). Place zabaw ostatecznych. Sopot: Towarzystwo Przyjaciół Sopotu.
Dakowicz, P. (2012). Nowoczesność schizofreniczna. Notatki do nienapisanego eseju. Topos, 5(126), 51–60.
Dakowicz, P. (2013). Łączka. Kraków: Wydawnictwo „Arcana”.
Dakowicz, P. (2014a). Boże klauny. Sopot: Towarzystwo Przyjaciół Sopotu.
Dakowicz, P. (2014b). Obcowanie. Manifesty i eseje. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Dakowicz, P. (2018). Nauka znikania. Wiersze i rozmowy z lat 2006–2018. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
Dakowicz, P. (2019). Poezja to bardzo skomplikowany system impulsów… Nowy Napis Co Tydzień, 9.
Dopart, B. (2000). Adam Mickiewicz. W: A. Skoczek (red.), Historia literatury polskiej w dziesięciu tomach, 5, Romantyzm, cz. 1. Bochnia: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 271–347.
Dopart, B. (2018). Komu i do czego służy tradycja romantyczna po roku 1989? W: M. Saganiak i in. (red.), Społeczeństwo polskie dziś. Samoświadomość, uznanie, edukacja. Warszawa: Narodowe Centrum Kultury, 66–87.
Foucault, M. (1987). Historia szaleństwa w dobie klasycyzmu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Foucault, M. (1999). Szaleństwo. Nieobecność dzieła. W: tegoż, Szaleństwo i literatura. Powiedziane, napisane. Wyb. i oprac. T. Komendant, tłum. B. Banasiak i in., posł. M.P. Markowski. Warszawa: Fundacja Aletheia.
Gutting, G. (1989). Michel Foucault’s Archeology of Scientific Reason. New York: Cambridge University Press.
Hegel, G.W.F. (2006). Wykłady z filozofii religii. T. 1. Tłum. Ś.F. Nowicki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Heidegger, M. (1995). List o „Humanizmie”. W: tegoż, Znaki drogi. Tłum. S. Blandza i in. Warszawa: Fundacja Aletheia, 129–168.
Henrici, P. (2009). Hegel für Theologen. Gesammelte Aufsätze, Fribourg: Fribourg, Acad. Press.
Horney, K. (1993). Neurotyczna osobowość naszych czasów. Tłum. H. Grzegołowska. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Janion, M. (1981). Transgresje: Galernicy wrażliwości. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Janion, M. (1982). Odmieńcy. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Janion, M. (1984). Osoby. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Janion, M. (1986). Maski. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Janion, M. (1988). Dzieci. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie.
Janoszka, M. i Kalarus, O. (2013). U stóp epoki. W: M. Piechota, M. Janoszka i O. Kalarus (red.), Dziedzictwo romantyczne. O (nie)obecności romantyzmu w kulturze współczesnej. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, 7–10.
Kapusta, A. (2011). Szaleństwo i metoda: granice rozumienia w filozofii i psychiatrii. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
Kasper, W. (1996). Bóg Jezusa Chrystusa. Wrocław: Wydawnictwo Wrocławskiej Księgarni Archidiecezjalnej.
Kowalczykowa, A. (1977). Romantyczni szaleńcy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Kowalczykowa, A. (1978). Ciemne drogi szaleństwa. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kowalczykowa, A. (1982). Pejzaż romantyczny. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Kubiak, Z. (wyb., oprac. i przeł.). (1993). Twarde dno snu. Tradycja romantyczna w poezji języka angielskiego. Blake, Wordsworth, Coleridge, Shelley, Keats, Longfellow, Tennyson, Fitzgerald, Hardy. Kraków: Oficyna Literacka.
Laing, R.D. (1995). Podzielone «ja». Egzystencjalistyczne studium zdrowia i choroby psychicznej. Tłum. M. Karpiński. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
Ligęza, W. (2014). Poezja i polski los. Topos, 5 (138).
Lombroso, C. (2015). Geniusz i obłąkanie. Tłum. J.L. Popławski. Kraków: Vis-à-Vis/Etiuda.
Mickiewicz, A. (1933). O ludziach rozsądnych i ludziach szalonych. W: tegoż, Dzieła wszystkie. T. 6. Warszawa: Nakładem Skarbu Rzeczypospolitej Polskiej.
Mickiewicz, A. (1981). Świtezianka. W: tegoż, Wiersze. 1829–1855. Oprac. C. Zgorzelski. Wrocław: Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Mikołejko, Z. (2001). Kilka słów u umarłej. W: Śmierć i tekst. Sytuacja ostateczna w perspektywie słowa. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 15.
Mochnacki, M. (1984). Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Morawiec, E. (2015). Strażnik poranka. O twórczości Przemysława Dakowicza. Arcana, 1(121).
Muir, J. (1996). Of Men and Numbers. The Story of the Great Mathematicians. New York: Dover Publications.
Nowak, J. (2017). Wytrwała praca straszliwych żuwaczek. Pozyskano z: http:// topoi-miejsca.blogspot.com/2015/06/dr-janusz-nowak-o-bozych-klaunach-p.html (dostęp: 14.02.2017).
Pieczara-Ślarzyńska, M. (2015). Słowa i śmierć. Twórczość, 8, 125–128.
Piwińska, M. (red.). (2007). Szaleństwo a literatura. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej przez Fundację na rzecz Badań Literackich w ramach cyklu „Kontynuatorzy czy nowatorzy? Młodzi badacze i ich warsztaty we współczesnych badaniach nad literaturą”. „Rocznik Towarzystwa Literackiego im. Adama Mickiewicza”. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Podraza-Kwiatkowska, M. (1969). Bóg, ofiara, clown czy psychopata. O roli artysty na przełomie XIX i XX wieku. Ruch Literacki, 1(52), 1–17.
Przybyszewski, S. (1996). Confiteor. W: tegoż, Wybór pism. Oprac. R. Taborski. Wrocław: Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Pyzia, J. (2018). „Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit”. Romantycy i Przemysław Dakowicz o szaleństwie i poezji. W: J. Pyzia i S. Sarzyńska (red.), O dziennej i nocnej stronie romantycznego podróżowania. Kraków: Księgarnia Akademicka, 25–45.
Robert, M. (2020). Dakowicz o „Teorii wiersza polskiego”. Pozyskano z: https:// www.e-kalejdoskop.pl/literatura-a215/dakowicz-o-teorii-wiersza-polskiego-r462 (dostęp: 10.01.2020).
Różewicz, T. (1991). Der Tod ist ein Meister aus Deutschland. W: tegoż, Płaskorzeźba. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 272.
Różewicz, T. (2006). Poezja. 3. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie.
Ruszar, J. (2019). Mane, tekel, fares: obrazy Boga w twórczości Tadeusza Różewicza. Bielsko-Biała–Kraków: Wydawnictwo Naukowe ATH.
Siwiec, M. (2009). Romantyzm i zatrzymany czas. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Sławek, T. (2020). „Gdzie?” Rozważania oikologiczne. Pozyskano z: (dostęp: https:// depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/6901/slawek_rozwazania -oikologiczne_anthropos_2011.PDF?sequence=1&isAllowed=y 10.01.2020).
Słowacki, J. (1983). Dzieła wybrane. Dramaty. T. 5. Wrocław: Ossolineum.
Stabro, S. (2019). Tadeusz Różewicz – los poety w „czasie marnym”. Pozyskano z: https://www.biuroliterackie.pl/biblioteka/ksiazki/powrot-do-rozewicza/ (dostęp: 7.12.2019).
Tan, J., Hope, T. i Steward, A. (2003). Anorexia Nervosa and Personal Identity. The Accounts of Patients and Their Parents. Int. J. Law Psychiatry, 26(5), 533–548.
Tarczyńska, M. (2017). Naturalna neantyzacja nihilizmu. BOŻE KLAUNY. Recenzja. Pozyskano z: http://wpolityce.pl/kultura/251697-naturalna-neantyzacja-nihilizmu-boze-klauny-recenzja (dostęp: 10.01.2020).
Weil, S. (1961). Zakorzenienie. Tłum. A. Wielowieyski. Kraków: Znak.
Zwolińska, B. (2010). Początki romantycznego szaleństwa. W: M. Kasprowicz, S. Drelich i M. Kopyciński (red.), Zjawisko szaleństwa w kulturze. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 137–141.
Published
2020-06-30
How to Cite
[1]
Pyzia, J. 2020. Boże klauny [God’s Clowns] Drown in Romantic Tradition. Perspectives on Culture. 29, 2 (Jun. 2020), 127-150. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2020.2902.010.
Section
Romantyzm i jego dziedzictwo
Copyright (c) 2020 Jesuit University Ignatianum in Krakow
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
