Poland, the Mongol Empire and the Golden Horde in the Years 1241–1502
Abstract
The army of Batu Khan’s 1241 invasion of Central and Eastern Europe was the first, highly unfortunate encounter between Poland and the Mongol empire. The defeat at Legnica, the death of Prince Henry the Pious, and the collapse of his line’s reign in the Duchy of Silesia not only delayed the unification of Poland by decades, but in practice it also eliminated the Silesian Piasts from effective competition for the future Polish union. It was only the death of Ögedei Khan that forced Batu Khan to return with his army to Mongolia and that saved Poland and Hungary from a prolonged enslavement that was the fate of Ruthenian duchies. The subsequent Mongol invasions of Poland at the turn of 1260 and 1288 only deepened the process of economic decline and destruction of Poland.
The defeat suffered by the Mongols in the battles with the Egyptian Mamluks and the collapse of the Kingdom of Jerusalem in 1291 made the West lose interest in establishing political relations with the Mongols. In Eastern Europe, the western domain of the Mongol Empire, the so-called Golden Horde, grew in strength, and began playing a significant role in the political life of the entire region. The peak of its power was in the first half of the fourteenth century during the reign of Öz Beg and Jani Beg khans. From the second half of the fourteenth century faltering of the Golden Horde began. In the fifteenth century it was transformed into the so-called Great Horde. The Grand Prince Ivan III of Muscovy’s Great Stand on the Ugra River against Khan Akhmat’s Great Horde in 1480 was a Muscovite triumph. Poland, however, lost one of its few allies in the east. The Polish King Alexander Jagiellon’s failure in 1502 to support the last Khan of the Great Horde, Shah-Akhmad, made way for the destruction of the Great Horde by Ivan III’s ally, the ruler of the Crimean Khanate, Meñli I Giray.
The fall of the Great Horde meant a symbolic end of shared history between Poland and Mongolia, which had begun with the invasion Mongol in 1241. For Russia, it was the final confirmation of its dropping its sovereignty to the Tatars. For the Crimean Khanate, which de facto broke off previous relations with the former Mongol empire by destroying the Great Horde, meant, however, that it become part of a new, emerging political and economic governance in Eastern Europe.
References
Giovanni da Pian del Carpine, Benedictus Polonus (1838). De itinere Fratrum Minorum ad Tartaros. Paris. Pozyskano z: https://books.google.pl/books? id=mEpSAAAAcAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_atb&redir_es c=y#v=onepage&q&f=false (dostęp: 11.11.2020).
Długosz, J. (1974). Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego (Księga VII). Warszawa: PWN.
Długosz, J. (1975). Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego (Księga IX). Warszawa: PWN.
Długosz, J. (1981). Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego (Księga X). Warszawa: PWN.
Długosz, J. (1982). Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego (Księga XI). Warszawa: PWN.
Długosz, J. (2004). Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego (Księga XII). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Gall Anonim (1982). Kronika polska. Anonim tzw. Gall (przeł. R. Grodecki, oprac. M. Plezia). Wrocław: Ossolineum.
Kronika Jana z Czarnkowa, Archidyakona Gnieźnieńskiego, Podkanclerzego Królestwa Polskiego (1370–1384) (1905). Warszawa. Pozyskano z: https:// pl.wikisource.org/wiki/Kronika_Jana_z_Czarnkowa/O_koronacyi_ kr%C3%B3la_polskiego_Kazimierza.
Kałużyński, S. (przeł.) (1989). Tajna Historia Mongołów. Anonimowa kronika mongolska z XIII wieku. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Lewicki, M. (red). (1975). Marco Polo Opisanie świata. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Sarwa A. (tłum). (2008). Słowo o wyprawie Igora. Pozyskano z: https://www. nexto.pl/upload/publisher/Armoryka/PDF/public/slowo_o_wypr_igora_ demo.pdf (dostęp: 06.12.2020).
Sielicki, F. (2005). Najstarsza kronika kijowska. Powieść minionych lat. Wrocław: Ossolineum.
Bardach, J. (1977). Złota Orda, Litwa i Ruś w XIV – początku XV wieku. Pozyskano z: https://www.rcin.org.pl/dlibra/publication/36759/edition/32487/ content (dostęp: 03.12.2020).
Bazylow, L. (1981). Historia Mongolii. Wrocław: Ossolineum.
Bogucka, M. (1981). Kazimierz Jagiellończyk i jego czasy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Bojko, K. (2010). Stosunki dyplomatyczne Moskwy z Europą Zachodnią w czasach Iwana III. Kraków: Księgarnia Akademicka.
Borawski, P. (1986). Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Cetwiński, M. (1985). Co wiemy o bitwie po Legnicą? Acta Universitatis Wratislaviensis, nr 800.
Dąbrowski, D. (2009). Włodzimierz Dymitr Rurykowicz i jego stosunki z Danielem Romanowiczem. Karta z dziejów politycznych Rusi w 1 poł. XIII w. (s. 68–89). W: Fortecja. Zbirnyk zapovidnyka „Tustan”, I: na posanu Mychajla Rožka. L’viv 2009. Pozyskano z: https://www.academia.edu/20269930/W%C5%82odzimierz_Dymitr_ Rurykowicz_i_jego_stosunki_z_Danielem_Romanowiczem_Kartka_z_ dziej%C3%B3w_politycznych_Rusi_w_1_po%C5%82_XIII_w_w_Fortecja_Zbirnyk_zapovidnyka_Tustan_I_na_po%C5%A1anu_Mychajla_ Ro%C5%BEka_L_viv_2009_s_68_89 (dostęp: 14.11.2020).
de Bridia, C. (1247). Historia Tartarorum. Pozyskano z: https://rcin.org.pl/dlibra/publication/39978/edition/28491 (dostęp: 11.11.2020).
de Rachewiltz, I. (1971). Letter of the Great Khan Güyüg to Pope Innocent IV (1246). W: Papal Envoys to the Great Khan. Stanford.
Dziekan, M.M. (2002). Historia Iraku. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog.
Felczak, W. (1983). Historia Węgier. Wrocław: Ossolineum.
Foryt, A. (2019). Krzyżowcy, Mongołowie i „Żółta Krucjata”. Pozyskano z: https://astrahistoria.pl/krzyzowcy-mongolowie-i-zolta-krucjata (dostęp: 03.11.2020).
Frankopan, P. (2018). Jedwabne szlaki. Warszawa: W.A.B.
Gadera, K. (2015). Subedej, najwybitniejszy dowódca wszech czasów. Pozyskano z: https://www.konflikty.pl/historia/sredniowiecze/subedej-najwybitniejszy-dowodca-wszech-czasow/ (dostęp: 02.11.2020).
Grabowski, A. (2008). Legenda o Lajkoniku, Dawne zwyczaje krakowskie. Pozyskano z: http://krakow.travel/artykul/118/legenda-o-lajkoniku (dostęp: 03.12.2010).
Grabski, A.F. (1968). Nowe świadectwo o Benedykcie Polaku i najeździe Tatarów w 1241 r. Pozyskano z: http://wtmh.sobotka.uni.wroc.pl/wp-content/ uploads/2018/01/Sobotka_23_1968_1.pdf (dostęp: 30.10.2020).
Grekow, B. (red.). (1953). Oczerki istorii SSSR, IX–XIII w.w. (t. 1). Moskwa: Izdatielstwo Akademii Nauk.
Grekow, B. i Jakubowski A. (1953). Złota Orda i jej upadek. Warszawa: Książka i Wiedza.
Grekow, I.B. (1975). Wostocznaja Jewropa i upadok Zołotoj Ordy. Moskwa.
Grygajtis, K. (2003). Rozwój osadnictwa tatarskiego w Wielkim Księstwie Litewskim do końca XV wieku. Piotrkowskie Zeszyty Historyczne, t. 5: 96–97. Pozyskano z: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Piotrkowskie_Zeszyty_Historyczne/Piotrkowskie_Zeszyty_Historyczne-r2003-t5/Piotrkowskie_Zeszyty_Historyczne-r2003-t5-s95-151/Piotrkowskie_Zeszyty_Historyczne-r2003-t5-s95-151.pdf (dostęp: 06.12. 2020).
Gumilow, L. (1973). Śladami Cywilizacji Wielkiego Stepu. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Gumilow, L. (1996). Od Rusi do Rosji. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Hauziński, J. (1993). Burzliwe dzieje kalifatu bagdadzkiego. Warszawa–Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Jackson, P. (2007). Mongołowie i Zachód. Warszawa: Bellona.
Janczak, J. (1970). Środowisko geograficzne Polski przedrozbiorowej. W: S. Inglot (red.), Historia Chłopów Polskich. Częstochowa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
Jelicz, A. (1966). Życie w średniowiecznym Krakowie (wiek XIII–XV). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Johnson, R. i Rogers, A. (2001). The 10 Greatest Empires In The History of The World. Business Insider. Pozyskano z: https://www.businessinsider.com.au/the-10-greatest-empires-in-history-2011-9#2-the-mongol-empire-was-the-largest-contiguous-empire-the-world-has-ever-seen-9 (dostęp: 03.11.2020).
Kałużyński, S. (1970). Imperium Mongolskie. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Kałużyński, S. (1983). Dawni Mongołowie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kojło, S. (1973). Mongolia wciąż nieznana. Warszawa: Książka i Wiedza.
Kolankowski, L. (1930). Dzieje Wielkiego Księstwa Litewskiego za Jagiellonów, 1377–1499 (t. 1). Warszawa: Skł. gł. Kasa im. Mianowskiego.
Kolankowski, L. (1991). Polska Jagiellonów. Dzieje polityczne. Olsztyn: Oficyna Warmińska Historia.
Kołodziejczyk, D. (2011). The Crimean Khanate and Poland-Lithuania: International Diplomacy on the European Periphery (15th–18th Century). A Study of Peace Treaties Followed. Pozyskano z: https://books.google.pl/books?id =FHrTxHmegRYC&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_su mmary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false (dostęp: 04.12.2020).
Koneczny, F. (1984). Dzieje Rosji. Schyłek Iwana III (t. 3). Londyn: Wydawnictwa Towarzystwa Imienia Romana Dmowskiego.
Korczyński, P. (2020). Broń z piekła rodem, Polska Zbrojna. Pozyskano z: http://polska-zbrojna.pl/home/articleshow/31105?t=Bron-z-piekla-rodem# (dostęp: 27.10.2020).
Korwin Kochanowski, J. (1900). Witold Wielki Książę Litewski. Studyum Historyczne. Lwów. Pozyskano z: http://bc.wbp.lublin.pl/dlibra/ doccontent?id=2117&from=FBC (dostęp: 06.12.2020).
Krakowski, S. (1956). Polska w walce z najazdami tatarskimi w XIII wieku. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej.
Kryczyński, S. (1938). Tatarzy Litewscy. Próba Monografii Historyczno-Etnograficznej. Rocznik Tatarski, t. 3: 1–10, Pozyskano z: http://pbc.biaman.pl/dlibra/docmetadata?id=1987&from=latest (dostęp: 11.11.2020).
Krzyżanowska, J. i Ochmański, J. (1990). Władysław II Jagiełło. Wrocław: Ossolineum.
Kuczyński, S.M. (1966). Wielka wojna z Zakonem Krzyżackim w latach 1409– 1411. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej.
Kulbat, W. (2005). Tatarskie najazdy na Polskę i Europę. Niedziela Łódzka, cz. 1, nr 49. Pozyskano z: http://www.parafiawitow.netstrefa.com/TATARSKIE%20NAJAZDY%20NA%20POLSKE.htm (dostęp: 03.12.2020).
Labuda, G. (1959). Wojna z Tatarami w roku 1241. Przegląd Historyczny, t. 50/2: 198–205. Pozyskano z: http://bazhum.muzhp.pl/media//files/ Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r1959-t50-n2/Przeglad_ Historyczny-r1959-t50-n2-s189-224/Przeglad_Historyczny-r1959-t50- n2-s189-224.pdf (dostęp: 28.10.2020).
Labuda, G. (1983). Zaginiona kronika w Rocznikach Jana Długosza. Poznań: Uniwerystet im Adama Mickiewicza.
Lang, D.M. (1983). Bułgarzy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Le Goff, J. (2001). Ludwik Święty. Warszawa: Wydawnictwo Volumen.
Leśniewski, S. (2018). Bolesław Rogatka – zwariowany Piast. Pozyskano z: https://histmag.org/Boleslaw-Rogatka-zwariowany-Piast-16885/ (dostęp: 21.10.2020).
Leśniewski, S. (2007). Imperium Czyngis-chana. Polityka, 49. Pozyskano z: https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/historia/1504596,1,imperium-czyngis-chana.read (dostęp: 21.10.2020).
Lista największych państw świata. Pozyskano z: https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista _najwi%C4%99kszych_pa%C5%84stw_w_historii (dostęp: 13.11.2020).
Łukawski, Z. (1981). Historia Syberii. Wrocław: Ossolineum.
Łysiak, M. (2019). Tajemnica śmierci Henryka Pobożnego. Pozyskano z: https:// niezalezna.pl/266756-tajemnica-smierci-henryka-poboznego (dostęp: 03.11.2020).
Maleczyński, K. (red.). (1960). Historia Śląska. Tom I do roku 1763. Część I. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Maleczyński, K. (1975). Bolesław III Krzywousty. Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Ossolineum.
Małowist, M. (1985). Tamerlan i jego czasy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Manteuffel, T. (1978). Historia powszechna. Średniowiecze. Warszawa: PWN.
Mathex, J. (2008). Wielkie cywilizacje. Rozkwit i upadek imperiów. Warszawa: Świat Książki.
Mencel, M.T. (2016). Ekspansja mongolska w Azji Wschodniej po śmierci Czyngis-chana. Uwarunkowania i konsekwencje. Studia Gdańskie. Wizje i rzeczywistość, t. 13: 291–292.
Ochmański, J. (1982). Historia Litwy. Wrocław: Wydawnictwo im. Ossolińskich.
Odyniec, W. i Włodarski, J. (2001). Wpływ Chin na dalekowschodnią sztukę wojenną. W: Włodarski J. (red.), Chiny w oczach Polaków do XX wieku. Państwo, społeczeństwo, kultura. Gdańsk: Marpress.
Onon, U. (2001). The Secret History of the Mongols. The Life and Times of Chinggis Khan. London–New York. Pozyskano z: https://jigjids.files. wordpress.com/2011/05/the_secret_history_of_the_mongols_the_life_ and_times_of_chinggis_khan1.pdf (dostęp: 04.11.2020).
Paroń, A. (2015). Pieczyngowie. Koczownicy w krajobrazie politycznym i kulturowym średniowiecznej Europy. Wrocław: Instytut Archeologii i Etnologii PAN.
Paszkiewicz, H. (1954). The Origin of Russia, New York: Philosophical Library.
Peltz, W. (1994). Suwerenność państwa w praktyce i doktrynie politycznej Rusi Moskiewskiej (XIV–XVI w.). Zielona Góra: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. T. Kotarbińskiego.
Pietkiewicz, K. (1995). Wielkie Księstwo Litewskie pod rządami Aleksandra Jagiellończyka. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Pułaski, K. (1881). Stosunki z Mendli Girejem chanem Tatarów Perekopskich 1469–1515. Akta i listy, wyd. i szkic hist. Kraków: G. Gebethner i Spółka.
Quirini-Popławska, D. (2020). Attempts at Forging a Genoese-Polish-Tatar Alliance against the Ottoman Empire in 1480–1484. W: From Pax Mongolica to Pax Ottomanica: War, Religion and Trade in the Northwestern Black Sea Region (14th–16th Centuries), East Central and Eastern Europe in the Middle Ages, 450–1450. Vol. 58. Pozyskano z: https://brill.com/view/book/ edcoll/9789004422445/BP000014.xml (dostęp: 12.12.2020).
Runciman, S. (1987). Dzieje Wypraw Krzyżowych (t. 3). Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Sałański, M. (2019). Templariusze w średniowiecznej Polsce. Bardziej przedsiębiorcy niż rycerze. Tytus. Pozyskano z: https://tytus.edu.pl/2019/ 04/30/miedzyrycerzem-wojtem-a-plebanem-czyli-templariusze-w-sredniowiecznej-polsce/?gclid=CjwKCAiAwrfBRA9EiwAUWwK XphdGUxkg8_kGMMIgWe8uomu5HuNWC56vxF0S_zbZIVFzeloXuQj1hoCc7A QAvD_BwE (dostęp: 06.12.2020).
Saunders, J.J. (2001). The History of the Mongol Conquests. Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
Serczyk, W.A. (1979). Historia Ukrainy. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Sinor, D. (1999). The Mongols in the West. Journal of Asian History, Vol. 33, No. 1: 1–44.
Skrukwa, G. (2016). O czarnomorską Ukrainę. Procesy narodowotwórcze w regionie nadczarnomorskim do 1921 roku w ukraińskiej perspektywie historycznej, Poznań. Pozyskano z: https://press.amu.edu.pl/media/ productattach/3/4/3452-Skrukwa_G_OCzarnomorska_2016_internet. pdf (dostęp: 06.12.2020).
Spuler, B. (1943). Die Goldene Horde; die Mongolen in Russland, 1223–1502. Leipzig: Otto Harrassowitz.
Stefaniak, P. (2016). Z dziejów polityki dynastycznej króla Węgier Béli IV. Studia Teologiczno-Historyczne Śląska Opolskiego, 36, nr 2.
Stopka, K. (1993). Męczennicy sandomierscy. Legenda i rzeczywistość. Nasza Przeszłość, nr 80: 51–59. Pozyskano z: http://naszaprzeszlosc.pl/files/ tom080_02.pdf (dostęp: 10.11.2020).
Strzelczyk, J. (1972). Odkrywanie Polski przez Europę. W: A. Gieysztor (red.), Polska dzielnicowa i zjednoczona. Państwo, społeczeństwo, kultura. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Strzelczyk, J. (red.) (1993). Spotkanie dwóch światów. Stolica Apostolska a świat mongolski w połowie XIII wieku. Relacje powstałe w związku z misją Jana di Piano Carpiniego do Mongołów. Poznań.
Strzelecka, C. (2017). Mongolskie oblicza postpamięci. Politeja, nr 47: 249–262.
Suchodolski, B. (red.). (1970). Historia nauki polskiej. Średniowiecze – odrodzenie (t. 1). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Szajnocha, K. (1969). Jadwiga i Jagiełło, t. 1–4, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Szymczak, K.D. (2020). Mongolski najazd na Węgry (1241–1242). Pozyskano z: http://www.portalkujawski.pl/magazyn/item/18739-najazd-mongolski-na-wegry-1241-1242 (dostęp: 03.11.2020).
Szynkiewicz, S. (1972). Tajna historia Mongołów, jako źródło etnograficzne. Etnografia Polska, 16/1: 300–311. Pozyskano z: http://docplayer. pl/29149673-Tajna-historia-mongolow-jako-zrodlo-etnograficzne-ukazalo-sie-polskie-tlumaczenie-tajnej-historii-mongolow-zwanej. html (dostęp: 02.11.2020).
Tomaszewski, W. (2012). Mongolski podbój – największa tragedia Chin. Pozyskano z: https://old.histmag.org/Mongolski-podboj-najwieksza-tragedia-Chin-6716/1#author_link (dostęp: 26.10.2020).
Ulanowski, B. (1884). O współudziale Templariuszów w bitwie pod Legnicą. Rozprawy i sprawozdania z posiedzeń Wydziału Histor.-Filozof. Akademii Umiejętności w Krakowie, t. 17.
Walicki, M. (red.). (1971). Sztuka polska przedromańska i romańska od schyłku XIII wiek (t. 1). Warszawa: PWN.
Wasilewski, J.S. (2020). Hejnał i strzała. Pozyskano z: https://www.polskieradio.pl/377/7415/Artykul/2579759,Hejnal-i-strzala (dostęp: 03.12.2020).
Wilkens, J. (2016). Transfer of Buddhism Across Central Asian Networks (7th to 13th Centuries). Dynamics in the History of Religions, Vol. 8. Pozyskano z: file:///C:/Users/Krysztof%20Bojko/Downloads/[Transfer%20of%20Buddhism%20Across%20Central%20Asian%20Networks%20(7th%20to%20 13th%20Centuries)]%206%20Buddhism%20in%20the%20West%20 Uyghur%20Kingdom%20and%20Beyond.pdf (dostęp: 26.10.2020).
Wiszewski, P. (2011). Henryk II Pobożny, biografia polityczna. Pozyskano z: https://www.academia.edu/5910644/Henryk_II_Pobo%C5%BCny_biografia_polityczna_Przemys%C5%82aw_Wiszewski_Legnica_Muzeum_ Miedzi_w_Legnicy_2011_pp_253 (dostęp: 05.11.2020).
Włodarski, B. (1966). Polska i Ruś 1194–1340. Warszawa: PWN.
Wojna, R. (1983). Wielki Świat Nomadów. Między Chinami i Europą. Warszawa: PWN.
Wyrozumski, J. (1982). Kazimierz Wielki. Wrocław: Ossolineum.
Zientara, B., Mączek, A., Ihnatowicz I. i Landau, Z. (red.). (1973). Dzieje gospodarcze Polski do roku 1939. Warszawa: Wiedza Powszechna.
Zientara, B. (1975). Henryk Brodaty i jego czasy. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Żakowski, M. (2006). Czyngis-chan (Temudżyn Borgidżin). Pozyskano z: https://www.konflikty.pl/historia/sredniowiecze/czyngis-chan-temudzyn-borgidzin/ (dostęp: 02.11.2020).
Copyright (c) 2020 Jesuit University Ignatianum in Krakow
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.