Personal Model of the Polish Woman During the Political Enslavement Period
Around Pamiątka po dobrej matce by Klementyna Tańska-Hoffman
Abstract
The aim of this article is to recollect a central (albeit forgotten) female role model popular in Polish culture during the Partitions of Poland, popularized in 1819 by a young Warsaw writer, Klementyna Tańska (married name: Hoffman), in her novel-guidebook for girls and young married women entitled Pamiątka po dobrej matce (A Souvenir from a Good Mother). The opinions of the bestseller author from two centuries ago should be viewed from a historical perspective, in close connection with their broad nineteenth-century context (historical, social, legal, cultural), taking into account the difficult and complex situation of Polish society during the period of political enslavement and the need, already recognized in the first years of the partitions, to protect national identity. Klementyna Tańska attributed this particular historical mission to Polish women, as wives, mothers, and citizens: women who were morally developed and educated in accordance with the possibilities and needs of the time.
Although her plan contained some innovative elements, it was deliberately very cautious and traditional, accepting current legal regulations, restrictions and indications resulting from the Christian religion, as well as Polish social customs and patterns (e.g. patriarchy). The author was aware that only this kind of program had a chance of being socially accepted and implemented at that time.
Tańska’s promotion of a strictly defined model of a Polish woman was her conscious choice she made from a social perspective. In fact, Klementyna Tańska herself already represented a decidedly new type of woman: free (she did not marry until the age of 31 and had no children), educated, professionally active, interested in public affairs, independent, also financially (thanks to her own work), and enterprising (while at the same time deeply religious and a declared patriot). However, looking at the model of a woman and the model of femininity she propagated, the author of Pamiątka po dobrej matce did not include all the above-mentioned features as desired for Polish women in general. Thus, she adopted them for herself only.
Hoffman, née Tańska, created and popularized a different, definitely more traditional model of a woman for all Polish women in the times of enslavement: a woman who sought fulfillment first and foremost at the level of the home and family, as a frugal housewife, a devoted wife, a mother, and a conscious citizen raising her children in the national spirit. She believed that this was the most practical, and at the same time, a socially acceptable model of a Polish woman for the difficult times of the political enslavement.
References
Askenazy, S. (1918–1919). Napoleon i Polska, t. 1–3. Warszawa – Kraków: Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie.
Bednarz-Grzybek, R. (2010). Emancypantka i patriotka: wizerunek kobiety przełomu XIX i XX wieku w czasopismach Królestwa Polskiego. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie.
Boberska, F. (z Wasilewskich). (1871). Klementyna z Tańskich Hoffmanowa: odczyt Felicji Wasilewskiej z dnia 23 kwietnia 1871. Lwów.
Bogucka, M. (2005). Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI. Warszawa: Wydawnictwo Trio.
Bołdyrew, A. (2008). Matka i dziecko w rodzinie polskiej: ewolucja modelu życia rodzinnego w latach 1795–1918. Warszawa: Neriton.
Brodziński, K. (1819). „Pamiątka po dobrej matce przez młodą Polkę”. Pamiętnik Warszawski, t. 15, listopad, 311–319.
Chwalba, A. (2008). Historia Polski 1795–1918. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Chmielowski, P. (1898). Klementyna z Tańskich Hoffmanowa. Zarys biograficzno-pedagogiczny przez Piotra Chmielowskiego. Petersburg: Nakładem Kazimierza Grendyszyńskiego.
Chmielowski, P. (1901). Klementyna z Tańskich Hoffmanowa (1798–1845). W: Album biograficznie zasłużonych Polaków i Polek XIX wieku, t. 1. Warszawa: Wydane staraniem i nakładem Maryi Chełmońskiej, 170–172.
Ciechanowska, Z. (1960–1961). Biogram: Hoffmanowa z Tańskich Klementyna (1798–1845). W: Polski Słownik Biograficzny, t. IX. Wrocław: Polska Akademia Umiejętności, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 573–576.
Czubaty, J. (2005). Zasada „dwóch sumień”. Normy postępowania i granice kompromisu politycznego Polaków w sytuacjach wyboru (1795–1815). Warszawa: Neriton.
Dąbrowska, J.E. (2008). Klementyna. Rzecz o Klementynie z Tańskich Hoffmanowej. Białystok: Trans Humana.
Dębicki, L.Z. (1887). Puławy (1762–1830). Monografia z życia towarzyskiego, politycznego i literackiego, t. 2. Lwów: Nakład Księgarni Gubrynowicza i Schmidta.
Glatz, J. (1808). Rosaliens Vermächtnis an ihre Tochter Amanda; oder Wörte einer guten Mutter an den Geist und das Herz ihrer Tochter. Ein Bildungsbuch für Deutschlands Töchter. Leipzig: Friedrich August Leo.
Guseva, O. (2019). Proizvedenija Klementiny Hoffmanovoj iz roda Tan'skih v russkih perevodah. Acta Universitatis Wratislaviensis. Slavica Wratislaviensia, t. 169, nr 3890, 11–22. DOI: 10.19195/0137-1150.169.2.
Kunachowiczowa, H. (z Kadłubowskich). (1980). Dziennik z lat 1856–1860. W: B. Łopuszański i I. Homola (red.), Kapitan i dwie panny krakowskie pamiętniki z dziewiętnastego wieku. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Hoffmanowa, K. (1819). Pamiątka po dobrej matce czyli jej ostatnie rady dla córki przez młodą Polkę. Warszawa: Nakładem G. Sennewalda.
Hoffmanowa, K. (1822–1824). Amelia matką. Dzieło za dalszy ciąg „Pamiątki po dobrej matce” służyć mogące, przez tęż samą Autorkę, t. 1–3. Warszawa: Drukarnia Łątkiewicza.
Hoffmanowa, K. (1824–1826). Listy matki o wychowaniu córek swoich. W: K. Hoffmanowa, Rozrywki dla Dzieci. Warszawa. Hoffmanowa, K. (1849a). O powinnościach kobiet. Berlin.
Hoffmanowa, K. (1849b). Pamiętniki. W: Pisma pośmiertne Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, t. 1. Berlin: Księgarnia B. Behra.
Jedlicki, J. (2002). Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku. Warszawa: WAB, CiS.
Kamionkowa, J. (1970). Życie literackie w Polsce w pierwszej połowie XIX w. Studia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kieniewicz, S., Zahorski, A. i Zajewski, W. (1992). Trzy powstania narodowe – kościuszkowskie, listopadowe, styczniowe. Warszawa: Książka i Wiedza.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. nr 78 z 1997.
Kotowa, I. (1925/26). Pierwsze dzieło Klementyny Tańskiej. Pamiętnik Literacki: czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, t. 22/23, nr 1/4, 202–220.
Koźmian, K. (1972). Pamiętniki, t. 1–3. Wrocław: Ossolineum.
Kraushar, A. (1901). Kandydatura panny Klementyny Tańskiej do Byłego Królewskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Tygodnik Ilustrowany, nr 49. Kukiel, M. (1912). Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej 1795–1815. Poznań: Zdzisław Rzepecki i Ska.
Libera, L. (1982). „Rozrywki dla dzieci” jako czasopismo narodowe. Kwartalnik Historii Prasy Polskiej, t. 21, nr 1, 5–16.
Mączak, A. (1993). Jedyna i nieporównywalna? Kwestia odrębności Rzeczypospolitej w Europie XVI–XVIII wieku. Kwartalnik Historyczny, R. 100, nr 4, 121–136.
Miąso, J. (1966). Szkolnictwo zawodowe w Królestwie Polskim w latach 1815– 1915. Wrocław: Ossolineum.
Mickiewicz, A. (1952). O duchu narodowym. W: A. Mickiewicz, Dzieła. T. 6, cz. 2. Kraków: Wydanie Narodowe, 63–64.
Orzeszkowa, E. (2005). O kobiecie polskiej [studium dla angielskiej zbiorowej książki Theodore’a Stantona o kobietach w Europie]. W: E. Orzeszkowa, Publicystyka społeczna, t. 1. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Ossowska, M. (2000). Ethos rycerski i jego odmiany. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Ossowska, M. (1992). Wzór demokraty. Lublin: Daimonion. Ossowski, S. (2000). Z zagadnień psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Papi, J. (1905). Klementyna. Powieść dla dorastających panien osnuta na tle życia Klementyny z Tańskich Hoffmanowej. Warszawa: Gebethner i Wolff; Kraków: G. Gebethner i Sp.
Pruszakowa [Duchińska], S. (1956). Rozrywki dla młodocianego wieku: dzieło zbiorowe w tomach 5 obejmujące powieści, podróże, literaturę i rozmaitości, t. 1–2. Warszawa: Drukarnia J. Jaworskiego.
Rynio, A. (2015). hasło: „Wzór osobowy”. W: K. Chałas i A. Maj (red.), Encyklopedia aksjologii pedagogicznej. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne POLWEN, 1459–1465.
Stawiak-Ososińska, M. (2003).Wychowanie domowe dziewcząt w świetle poglądów publicystów pierwszej połowy XIX wieku w Królestwie Polskim (rola i zadania matki w domowym wychowaniu córek). Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne, t. 14, 285–300.
Suchodolski, B. (1977). Wstęp. W: J. Michalski (red.), Historia nauki polskiej, t. 3: 1795–1862. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk: Ossolineum. Świderska-Włodarczyk, U. (2016). Szlachecki wzorzec żołnierza Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku (w świetle nowej definicji pisanej na użytek badań historycznych). Kultura i Historia, nr 29, bez numerów stron.
Szymanik, E. (2014). Równość płci. Aspekty historyczno-społeczne i prawne. Seminare. Poszukiwania naukowe, t. 35, nr 4, 83–94.
Szymczak-Hoff, J. (1982). Drukowane kodeksy obyczajowe na ziemiach polskich w XIX w. Studium źródłoznawcze. Rzeszów: Wydawnictwo Uczelniane WSP.
Stankiewicz-Kopeć, M. (2016). Poglądy Klementyny z Tańskich Hoffmanowej 1798–1845 w refleksji uczennic. Studia Paedagogica Ignatiana, t. 19, nr 3, 99–121. DOI: 10.12775/SPI.2016.3.005.
Stankiewicz-Kopeć, M. (2018). Miasto i cywilizacja w kontekście sporów modernizacyjnych w piśmiennictwie polskim lat 1800–1830. Studia. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie.
Tazbir, J. (1979). Pochwała „nieudacznika” i nagana kariery w literaturze polskiej. W: J. Tazbir, Spotkania z historią. Warszawa: Wydawnictwo Iskry.
Titkow, A. (1995). Kobiety pod presją? Proces kształtowania się tożsamości. W: A. Titkow i H. Domański (red.), Co to znaczy być kobietą w Polsce. Warszawa: Instytut Filozofii i Socjologii PAN.
Urządzenie Instytutu Rządowego Wychowania Płci Żeńskiej (art. 20). W: Zbiór przepisów administracyjnych Królestwa Polskiego. Wydział Oświecenia, t. 5: Zakłady naukowe średnie. Warszawa 1868.
Winiarz, A. (2002). Szkolnictwo Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego (1807–1831). Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej.
Winiarz, A. (2000). Wpływ kobiety-matki na życie polskiej rodziny ziemiańskiej doby niewoli narodowej (1795–1918). W: K. Jakubiak (red.), Partnerka, matka, opiekunka. Status kobiety w dziejach nowożytnych od XVI do XX wieku. Bydgoszcz: Wydawnictwa Uczelniane Wyższej Szkoły Pedagogicznej.
Wróbel, O. (2014). Tej dobrej matce już dziękujemy – lektura Klementyny Hoffmanowej dwieście lat później. Pozyskano z: https://kobieta.gazeta. pl/kobieta_ekstra/1,155242,16544888,tej-dobrej-matce-juz-dziekujemy-lektura-klementyny-hoffmanowej.html (dostęp: 27.11.2020).
Wysocka, E. (2008). Hasło: „Wzór osobowy”. W: T. Pilch (red.), Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. VII. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
Zamorski, B. (1881). W pięćdziesiątą rocznicę powstania r. 1830: studium dziejowe przez Bronisława Zamorskiego. Lwów: K. Łukaszewicz.
Zdrada, J. (2020). Historia Polski 1795–1914. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Żmichowska, N. (1876). Słowo przedwstępne do dzieł dydaktycznych pani Hoffmanowej. W: N. Żmichowska (red.), Dzieła Klementyny z Tańskich Hoffmanowej, t. 8. Warszawa: Spółka Wydawnicza Księgarzy.
Żołądź-Strzelczyk, D. i Jamrożek, W. (2001). Studia z dziejów edukacji kobiet na ziemiach polskich. Poznań: Agencja Wydawniczo-Poligraficzna Bajt.
Copyright (c) 2021 Jesuit University Ignatianum in Krakow
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
