The Outfit of a Fashionable Lady in the Mirror of Polish Enlightenment Satire
(on selected examples)
Abstract
The foreign outfit of a fashionable Enlightenment lady, just like a man’s tailcoat, was synonymous with thoughtless imitation of moral patterns foreign to Polish culture. This phenomenon was often criticized in journalistic and literary texts of the time, including satires. In this article, the title problem is presented through the example of three satirical works by Elżbieta Drużbacka, Ignacy Krasicki, and Jan Gorczyczewski. Their different time periods (the prelude, the mature and decline of the Polish Enlightenment) show that the fascination with the culture of the Seine, manifested in the dress of fashionable ladies, was reflected in literature from the end of the Saxon period to the post-Stanislaus era. It is important to not that, as can be seen from the above-mentioned works, the elite ladies also wanted to imitate artistocrats in their dress, behavior and interests, and it was thanks to them that the new culture spread from Warsaw to the provinces. In the opinion of many intellectuals of the time, including writers, the new fashion was a dangerous and socially harmful phenomenon that should be counteracted. Indulgence in luxury, egoism, vanity, laziness, stupidity, thoughtlessness, sometimes recklessness and lack of experience, and more often calculation and excessive ambition is the catalogue of faults most often attributed to fashionable ladies. A scholarly review of these texts confirms that Enlightenment satire was instrumental in perpetuating the stereotypical image of the fashionable lady who places excessive importance on her elegant appearance. From the satirical pen of the authors, a critical reflection always emerges that this snobbish, uncritical pursuit of the French took place without regard to the consequences, not only financial but also cultural.
References
Banach, A. (1960). Historia pięknej kobiety. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Bentkowski, F. (1814). Historia literatury polskiej wystawiona w spisie dzieł drukiem ogło-szonych. T.1. Warszawa – Wilno: Wydawnictwo Zawadzki i Komp.
Berdowski, P. (2014). Kilka słów na temat infirmitas mulierum i ekonomicznej samodziel-ności kobiet w starożytnym Rzymie. W: S. Kozak, D. Opaliński, J. Polaczek, S. Wieczorek, W. Zawitkowska (red.). Człowiek, społeczeństwo, źródło. Studia dedykowane profesor Ja-dwidze Hoff. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Danowska, E. (2007). O życiu i rzeczach Honoraty ze Stempkowskich 1 v. Lubomirskiej, 2 v. Załuskiej, 3 v. Igelströmowej. Rocznik Biblioteki PAU i PAN w Krakowie, R. LII, 133-170.
Drużbacka, E. (2003). Skargi kilku dam w spólnej kompanii będących, dla jakich racji z mężami swojemi żyć nie chcą. W: K. Stasiewicz (oprac.). E. Drużbacka, Wiersze wybrane. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 92-95.
Dumanowski, J. (2007). Francuska moda, rywalizacja społeczna i elitarna tożsamość w Pol-sce XVIII wieku. W: E. Z. Wichrowska (red.). W stronę Francji… . Z problemów literatury i kultury polskiego Oświecenia. Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.
Ejankowska, E. (2007). Dążenia emancypacyjne kobiet rzymskich na tle przemian politycz-nych i ekonomiczno-społecznych późnej republiki i pryncypatu. Studia Prawnoustrojowe, nr 7, 137-155.
Furmanik-Kowalska, M., Wasilewska, J. (red.). (2013). Strój – zwierciadło kultury. Costume – mirror of culture. Warszawa-Toruń: Wydawnictwo Tako.
Gorczyczewski, J. (1804). Gotowalnia sentymentalna. Nowy Pamiętnik Warszawski, t. 14, 241- 248.
Kitowicz, J. (1985). Opis obyczajów za panowania Augusta III. Warszawa: Państwowy In-stytut Wydawniczy.
Krasicki, I. (1988). Żona modna. W: Z. Goliński (oprac.). Satyry i listy. Wrocław: Wydaw-nictwo Zakładu Narodowego Imienia Ossolińskich.
Lam, S. (1925). Stroje pań polskich (wiek XV-XVIII). Warszawa-Kraków-Lublin-Łódź-Poznań: Wydawnictwo Gebethnera i Wolffa.
Mikocki, T. (1997). Zgodna, pobożna, płodna, skromna, piękna… Propaganda cnót żeńskich w sztuce rzymskiej. Warszawa: Wydawnictwo Leopoldinum.
Możdżyńska–Nawotka, M. (2002). O modach i strojach. Wrocław: Wydawnictwo Dolnoślą-skie.
Orlińska-Mianowska, E. (2005). Modny świat XVIII i początku XIX wieku. Warszawa: Wy-dawnictwo Bosz.
Prus, M. (2015). Garderoba polskich elegantek w XVIII wieku. Białostockie Teki Historycz-ne, t. 13, 111-143.
Roćko, A. (2015). Kontusz i frak. O symbolice stroju w XVIII-wiecznej literaturze polskiej. Warszawa: Wydawnictwo Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.
Roćko, A. (2013). Rola stroju francuskiego w literaturze polskiej drugiej połowy XVIII wie-ku. Zarys problematyki. W: M. Dębowski, A. Grześkowiak-Krwawicz, M. Zwierzykowski (red.). Uniwersalizm myśli, różnorodność dróg. Studia i materiały. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego „Societas Vistulana”.
Ryba, J. (2015). Wachlarz: oświeceniowy gadżet. W: M. Jochemczyk, M. Kokoszka, B. My-tych-Forajter (red.). Balaghan: mikroświaty i nanohistorie. Katowice: Wydawnictwo Uni-wersytetu Śląskiego.
Sieradzka, A. (1993). Żony modne: historia mody kobiecej od starożytności do współczesno-ści. Warszawa: Wydawnictwo WNT.
Spis wyprawy Anny z Rzewuskich Humieckiej z 1745 r. (1973). W: M. Gębarowicz (oprac.). Materiały źródłowe do dziejów kultury i sztuki XVI-XVIII w. Wrocław: Wydawnictwo Za-kładu Narodowego im. Ossolińskich.
Stasiewicz, K. (2014). Francuskie fanaberie: Żona modna. W: T. Kostkiewiczowa, R. Do-któr, B. Mazurkowa (red.). Czytanie Krasickiego. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN.
Stefanowska, Z. (red.). (1973). Swojskość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej. Warszawa: Wydawnictwo PWN.
Szymańska, B. (1995). „Obcość z wyboru” – moda na cudzoziemszczyznę w czasach stani-sławowskich. Prace Polonistyczne, seria L, 21-54.
Wasylewski, S. (2011). Portrety pań wytwornych. Warszawa: Wydawnictwo Inicjał.
Vautrin, H. (1963). Obserwator w Polsce. W: W. Zawadzki (oprac.). Polska stanisławowska w oczach cudzoziemców. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Copyright (c) 2023 Perspectives on Culture
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.