“Reworking into a Useful Link in a Great Chain,” “Zagłoba-Style Sweep,” and “Half-Sober, Half-Drunk Dionysian Poems”
Student Culture in the Early Decades of the Partitions A Case Study of the Vilnius Philomath Society
Abstract
The purpose of this article is to examine, through the activities of the Vilnius Philomath Society (1817–1824), the nature and role of the broadly understood “student culture” in the lives of the first generation of Poles born under political captivity. This largely overview-based article highlights various manifestations, forms, and contexts of student culture during this period.
The source material includes documents from the Archives of the Philomaths, encompassing not only materials related to the organizational activities of the society but also the literary juvenilia of its members and their correspondence from 1819–1823. These sources, which shed light on the intellectual and cultural development of the Philomaths and their colorful customs, were collected and preserved due to the diligence and formalism of the Vilnius students themselves. To further reconstruct the forms and expressions of student culture among the Vilnius Philomaths, the article also draws on diaries, memoirs, and a wide range of literature – both contemporary and modern.
References
Archiwum filomatów. Część I. Korespondencja 1815–1823, wyd. J. Czubek, Kraków 1913; Część II. Materiały do historii towarzystwa Filomatów, wydali S. Szpotański i S. Pietraszkiewiczówna, Kraków 1920–1921; Część III. Poezja Filomatów, wyd. J. Czubek, Kraków 1922.
Bartnicka K., (2000), Absolwenci Uniwersytetu Wileńskiego z lat 1831-1832, „Rozprawy z dziejów oświaty” 39.
Beauvois D., (1991), Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803- 1832, t. I-II, Rzym-Lublin: Fundacja Jan Pawła II. Redakcja Wydawnictw KUL.
Beauvois D., (2012), Wilno – polska stolica kulturalna zaboru rosyjskiego 1803–1832, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
Bieliński J., (1899-1900), Uniwersytet Wileński (1579–1831), t. 3, Kraków: Wł. Anczyc.
Borowczyk J., (2014), Zesłane pokolenie. Filomaci w Rosji (1824–1870), Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
Boy Żeleński T., (1985), Reflektorem w mrok. Wybór publicystyki, wybór, wstęp i oprac. A. Z. Makowiecki. Warszawa: PIW.
Ciechanowska D., (2009), Kultura studiowania, w: Proces kształcenia akademickiego studenta, red. D. Ciechanowska,. Szczecin: Wyd. Nauk. Uniwersytetu Szczecińskiego.
Cieśla-Korytowska M., (1998), Mickiewicz a muzyka, muzyka a Mickiewicz, w: Mickiewicz w pieśni, red. B. Stryszewska, Kraków: PWM.
Cybulski R., (1972), Józef Zawadzki — księgarz, drukarz, wydawca, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Domeyko I., (1928), Filomaci i filareci (według. wyd. w Poznaniu 1872), w: Promieniści, Filomaci – Filareci, zebr. i obj. H. Mościcki, Warszawa: Gebethner i Wolff.
Dopart B., (2013), Romantyzm polski i wiek XIX. Zarysy, rekonesanse, Kraków: Księgarnia Akademicka.
Dr Szeliga [J. Bieliński], (1889), Kilka słów o Filomatach i Filaretach, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 1889, R. 17.
Dziamski G., (2011), Kultura studencka: poszukiwanie alternatywy, w: Kultura studencka. Zjawisko – twórcy – instytucje, red. E. Chudziński, Kraków: Fundacja STU.
Gajkowska C., (1991), Czasopiśmiennictwo literackie XIX wieku, w: Słownik literatury polskiej XIX wieku, red. J. Bachórz, A. Kowalczykowa, Wrocław: Ossolineum.
Graszewicz M., (1980), Rozważania o kulturze studenckiej, w: Almanach kulturalny i artystyczny SZSP 1977-1980, red. Leszin - Koperski J., Sawicki Z., Waśkiewicz A. K., Młodzieżowa, Warszawa: Agencja Wydawnicza.
Jędrzejewski T., „O ty, ze szkła zrobiona, przeźroczysta szklanko!”. Biesiadne wiersze filomackie wobec przemian tradycji anakreontycznej w początkach XIX wieku, (2021), pl.it / rassegna italiana di argomenti polac-chi”, nr12.
Kallenbach J., (1909), Archimum Filomatów, „Biblioteka Warszawska” - Warszawa: druk A. Ginsa, 1909, R. 69, t. 1, z. 3.
Kallenbach J., (1919), Triumf filomatów, Warszawa: Wydawca: nakł. Gebethnera i Wolffa.
Kallenbach J., (1926), Adam Mickiewicz, Lwów - Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.
Kamiński A., (1982), Funkcje pedagogiki społecznej, Warszawa: PWN.
Kamionka-Straszakowa J., (1974), Nasz naród jak lawa. Studia z literatury i obyczaju doby romantyzmu, Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy.
Kawyn-Kurzowa Z., (1963), Język Filomatów i Filaretów. przyczynek do dziejów języka polskiego XIX wieku; słowotwórstwo i słownictwo, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Kowal J., (2014), „Talent (nie)wyższy nad mierność”. Kilka uwag o zjawisku wierszomanii na Litwie w latach 1815–1830, „Prace Polonistyczne”, seria LXIX.
Kukulowicz T., (2014), Raperzy kontra filomaci, Warszawa: NCK.
Leszin – Koperski J., Sawicki Z., Waśkiewicz A. K., (1980), Almanach mchu kulturalnego i artystycznego SZSP 1977-1980, Warszawa: Młodzieżowa Agencja Wydawnicza.
Ławski J., (2005), Przemiany obrazu i znaczenia Wilna w twórczości Adama Mickiewicza, „Słupskie Prace Filologiczne. Seria Filologia Polska” 4.
Miller A., (1936), Teatr polski i muzyka na Litwie jako strażnice kultury Zachodu (1745–1865). Studium z dziejów kultury polskiej, Wilno: Wydawnictwo im. Stanisława i Tekli z hr. Borychów Łopacińskich.
Morawski S., (1959), Plotki. Czterdzieści i oko, w: Kilka lat młodości mojej w Wilnie (1818-1825), opr. A. Czartkowski, H. Mościcki, Warszawa: PIW.
Pigoń S., (1829), Z życia młodzieży akademickiej, w: tenże, Z dawnego Wilna. Szkice obyczajowe i literackie, Wilno: Magistrat m. Wilna.
Puzynina G., (1928), W Wilnie i dworkach litewskich (1815–1843), Wilno: Wydawca: druk Józefa Zawadzkiego.
Ratajska K., Koncepcja filomatyzmu w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych xix wieku, (1981), „Acta Universitatis Lodziensis, folia litteraria 1”.
Rymkiewicz J.M., Sawicka D., Witkowska A., Zielińska M., (2001), Mickiewicz. Encyklopedia, Warszawa: Wyd. Horyzont.
Skoczek T., (1988), Kultura studencka. Mit i rzeczywistość, Kraków: Krakowskie Wydawnictwo Akademickie.
Skoczek T., (2011), Kultura studencka 1975-1989: próba opisu zjawiska, (2011), „Niepodległość i Pamięć 18/3-4 (35-36)”.
Skwarczyński Z., (1956), Poprzednicy filomatów, „Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 47/1”.
Stankiewicz–Kopeć M., (2009), Pomiędzy klasycznością a romantycznością, Kraków, Wydawnictwo: Księgarnia Akademicka.
Stankiewicz–Kopeć M., (2016), Jak bawili się filomaci? Rola zabawy w działalności towarzystwa filomatów wileńskich, „Polonistyka Ukraińska”.
Szmyt A., (2018), Źródła do dziejów polskiego szkolnictwa na Ziemiach Zabranych w zbiorach Rosyjskiej Biblioteki Narodowej w Sankt Petersburgu, „Miscellanea Historico-Archivistica”, t. XXV.
Tyszka A., (1971), Uczestnictwo w kulturze. O różnorodności stylów życia, Warszawa: PWN.
Urbanek J., (2002), Uczestnictwo młodzieży akademickiej w kulturze, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
W. Sakwiński, Turystyka studencka na Politechnice Gdańskiej, w: s. 1. https://pg.edu.pl/files/2021-11/rozdzia%C5%82%204_5_6_7_547-790.pdf (dostęp z 16 marca 2024 r.)
Witkowska A., (1959), Wstęp, w: Wybór pism filomatów, oprac. A. Witkowska, Wrocław: BN I, nr 77.
Witkowska A., (1962), Rówieśnicy Mickiewicza. Życiorys jednego pokolenia, Warszawa: „Wiedza Powszechna”.
Witkowska A., (1975), Mickiewicz. Słowo i czyn, Warszawa: PWN.
Witkowski M., (1971), Świat teatralny młodego Mickiewicza, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Wróblewska V., (2015), Czy warto badać kulturę studencką na UMK? Wprowadzenie, w: Kultura studencka. Z badań folklorystycznych na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika, red. V. Wróblewska, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Wyka K., (1989), Pokolenia literackie, Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Zawadzka, D. (2019). Filomaci w pamięci narodowej i regionalnej – na przykładzie podlaskich członków towarzystw wileńskich. „Polonistyka. Innowacje” (9).
Zdanowicz I., Kilka szczegółów o filomatach i filaretach. Według opowiadania jednego z ich założycieli, w: Promieniści Filomaci – Filareci, (1928), zebr. i obj. H. Mościcki, Warszawa. Nakł. Gebethnera i Wolfa
Żaglewska A., (2021), Idzie o to, żeby szło. Miało wzięcie. Działało. Żyło”. Improwizowanie filomatów, „pl.it / rassegna italiana di argomenti polacchi” , XII.
Żaglewska A., (2022), „Fail better”, czyli jak poprawić improwizację, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, 1(64).
Copyright (c) 2024 Perspectives on Culture
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
