Geneza i ewolucja dworu królowych francuskich w świetle historiografii
Abstrakt
W artykule zaprezentowano genezę i ewolucję dworu królowych francuskich w świetle historiografii. Zagadnienie to nie cieszyło się szczególną uwagą badaczy, którzy koncentrowali się z reguły na dworze króla. Nie bez znaczenia był również tymczasowy charakter służb dedykowanych do obsługi władczyni. Sytuacja ta zmieniała się od lat 90. XX w., gdy zaczęło powstawać sporo prac dotyczących maison (domu) królowych. Zakres chronologiczny tych studiów jest szeroki, łączy je zainteresowanie dworem władczyni i analiza jego różnych funkcji. Stan badań, szczególnie w odniesieniu do średniowiecza, warunkują w dużej mierze zachowane źródła. Ich fragmentaryczność decyduje o tym, że występują spore luki, jeśli chodzi o dzieje l’hôtel (siedziby) królowej do schyłku XV w. Prawdziwą eksplozję zainteresowania dworem kobiecym przyniósł renesans, w którym doceniono znaczenie kobiet na dworze. W realiach francuskich utworzenie rozbudowanego maison monarchini było zasługą Anny Bretońskiej, która szczególnie dbała o prestiż swego otoczenia. W odniesieniu do XVI w. uwaga historyków koncentrowała się na domu królowej regentki Katarzyny Medycejskiej. Studia nad wiekami XVII i XVIII nie są symetryczne. Dotyczą przede wszystkim czasów Ludwika XIV i okresu po 1682 r., gdy dwór królewski został przeniesiony do Wersalu. Wyróżnia się na tym tle starannie analizowany dom Anny Austriackiej, podczas gdy pomijane są czasy Marii Medycejskiej oraz Marii Teresy Hiszpańskiej. Badania są zróżnicowane tematycznie, dotyczą m.in. powiązań rodzinnych, karier urzędników czy tworzenia przez kolejne królowe sfery prywatnej. Aktualnie spore znaczenie mają tworzone bazy danych i prace o charakterze dokumentacyjnym. W dalszej perspektywie niezbędne wydaje się poszerzenie analizy o maisons królewskich córek czy królowych wdów oraz introspekcja w głąb struktur nieoficjalnych.
Bibliografia
BnF Français 7856. Bibliothèque nationale de France à Paris, ms Français 7856, k. 1473. «Officiers domestiques de la maison de la Reyne Marie de Medicis».
BnF Français 21451. Bibliothèque nationale de France à Paris, ms Français 21451, k. 245–251. «L’ordonnance de l’hostel le roi Philippe IIII dit le Bel et de la reine».
BnF NAF 7859. Bibliothèque nationale de France à Paris, ms NAF 7859, k. 126–129. «Etat et ordonances de l’hostel de la Reyne Marguerite femme du Roy Monsieur St. Louis».
Guyot, J.-N. i Merlin, P.-A. (1786). Traité des droits, fonctions, franchises, exemptions, prérogatives et privilèges annexés en France à chaque Dignité, à chaque Office & et à chaque Etat, soit Civil, soit Militaire, soit Ecclésiastique. Vol. 2. Paris: Visse.
La Martinière J.P. de i Du Verdier Saulnier, G. (1654). Le vray estat de la France, comme elle est gouvernée à présent. Paris.
Adams, T. (2013). Isabeau de Bavière: la création d’une reine scandaleuse. Cahiers de recherches médiévales et humanistes, no 25, 223–235. https://doi. org/10.4000/crm.13091
Allirot, A.H. (2009). L’entourage et l’Hôtel de Jeanne d’Évreux, reine de France (1324–1371). Annales de Bretagne et des Pays de l’Ouest, no 116–1, 169–180. https://doi.org/10.4000/abpo.163
Boucher, J. (1982). L’évolution de la maison du roi: des derniers Valois aux premiers Bourbons. XVII e siècle. 34e année, 359–379.
Brantôme, P. (1787). Oeuvres. T. 5. Paris: Bastien.
Bryant, M. (2004). Partner, Matriarch and Minister: Mme de Maintenon, Clandestine Consort, 1680–1715. W: C. Campbell Orr (red.), Queenship in Europe 1660–1815. The role of consort. Cambridge: Cambridge University Press, 77–106.
Carmona, M. (1981). Marie de Médicis. Paris: Fayard. Chaline, O. (1996). „Combien de royaume nous ignorent”: La cour dans l’historiographie française. Annali di Storia moderna e contemporanea, Vol. 2, 384–392.
Chapy, A. (2014). Louise de Savoie, régente et mère du roi: l’investissement symbolique de l’espace curial. Réforme, Humanisme, Renaissance, n° 79, 65–84. https://doi.org/10.3406/rhren.2014.3382
Chatenet, M. (2000). Les logis des femmes à la cour des derniers Valois. W: J. Hirschbiegel i W. Paravicini (red.), Frauenzimmer. Die Frau bei Hofe in Spätmittelalter und Früher Neuzeit. Stuttgart: Thorbecke, 175–192.
Chatenet, M. (2002). La Cour de France au 16e siècle, vie sociale et architecture. Paris: Picard.
Chatenet, M. i Girault P.-G. (2010). Fastes de cour. Les enjeux d’un voyage princier à Blois en 1501. Rennes: PUR.
Cloulas, I. (1999). Życie codzienne w zamkach nad Loarą. Poznań: Moderski i S-ka.
Cosandey, F. (2000). La reine de France. Symbole et pouvoir. Paris: Gallimard. Dubost, J.-F. (2009). Marie de Médicis. La reine dévoilée. Paris: Payot.
Duindam, J. (2003). Vienna and Versailles. The Courts of Europe’s Dynastic Rivals, 1550–1780. Cambridge: Cambridge University Press.
Elias N. (1969). Die Höfische Geselschaft. Luchterhand: Neuwied.
Febvre, L. (1944). Amour sacré, amour profane. Autour de l’Heptaméron. Paris: Gallimard.
Fraser, A. (2006). Maria Antonina; podróż przez życie. Warszawa: Twój Styl. Gaude-Ferragu, M. (2014). La Reine au Moyen Âge. Le pouvoir au féminin, XIV e–XV e siècle? Paris: Tallandier.
Gellard, M. (2013). Une reine de France peut-elle avoir des amies? La correspondance féminine de Catherine de Médicis. W: B. Haan i Ch. Kühner (red.), Freundschaft–Amitié. Eine politisch-soziale Beziehung in Deutschland und Frankreich 12.–19. Jahrhundert. Un lien politique et social en Allemagne et en France XIIe–XIXe siècle. Pozyskano z: https://perspectivia.net/publikationen/discussions/8-2013/gellard_reine (dostęp: 29.05.2021).
Gellard, M. (2015). Une reine épistolaire. Lettres et pouvoir au temps de Catherine de Médicis. Paris: Classiques Garnier.
Germann, J.G. (2015). Picturing Marie Leszczinska (1703–1768): Representing Queenship in Eighteenth-Century France. Farnham: Ashgate.
Goodman, D. (ed.) (2013). Marie Antoinette: Writings on the Body of a Queen. New York–London: Routledge.
Grandeau, Y. (1964). Itinéraire d’Isabeau de Bavière. Bulletin philologique et historique, 569–670.
Grandeau, Y. (1975). De quelques dames qui ont servi la reine Isabeau de Bavière. Bulletin philologique et historique, 129–238.
Grant, S. (2019). Female Portraiture and Patronage in Marie Antoinette’s Court: The Princesse de Lamballe. New York–London: Routledge.
Grell, Ch. (éd.) (2009). Anne d’Autriche infante d’Espagne et reine de France. Paris–Madrid–Versailles: Perrin.
Hennebelle, D. (2015). Les concerts de la Reine (1725–1768). Lyon: Symétrie. Horowski, L. (2003). Such a Great Advantage for my Son’: office-holding and career mechanisms at the court of France, 1661 to 1789. The Court Historian, 8, nr 2, 125–175. https://doi.org/10.1179/cou.2003.8.2.001
Horowski, L. (2012). Die Belagerung des Thrones: Machtstrukturen und Karrieremechanismen am Hof von Frankreich 1661–1789. Stuttgart: Jan Thorbecke Verlag
Horowski, L. (2019). Au Coeur de palais. Pouvoir et carriers à la cour de France, 1661–1789. Versailles: Château de Versailles-PUR.
Jacquot, J. dir. (1956–1975). Les Fêtes de la Renaissance. Paris: Centre Nationale de la recherche scientifique.
Kettering, S. (1989). The Patronage Power of Early Modern French Noblewoman. The Historical Journal, 32, n° 4, 817–841. https://doi.org/10.1017/ S0018246X00015727
Kettering, S. (2010). Strategies of Power: Favorites and Women Household at Louis XIII’s Court. French Historical Studies, 33, nr 2, 177–200. https:// doi.org/10.1215/00161071-2009-024
Kleinmann, R. (1990). Social Dynamics at the French Court: The Household of Anne of Austria. French Historical Studies, 16, no 3, 515–535. https://doi. org/10.2307/286485
Knecht, R.J. (2011). Éléonore d’Autriche (1498–1558). W: C. Michon et al. (red.), Les conseillers de François Ier. Rennes: Presses universitaires de Rennes, 401–413. https://doi.org/10.4000/books.pur.120045
Knecht, R.J. (1977). Francis I. Prince and Patron of the Northern Renaissance. W: A.G. Dickens (red.), The Courts of Europe. Politics, Patronage and Royalty 1400–1800. New York–St. Louis–San Francisco: McGraw-Hill Book Company, 99–119.
Kuras, K. (2018). Dwór królowej Marii Leszczyńskiej. Ludzie, pieniądze i wpływy. Kraków: Historia Iagellonica.
Kuras, K. (2021). Mechanizmy karier na dworach kobiecych w Wersalu w drugiej połowie XVIII w. Zeszyty Historyczne Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne, 149, 49–67.
Lalanne, M. (2012). L’appartement de Marie Leszczyńska (1725–1768). Bulletin du Centre de recherche du château de Versailles. Pozyskano z: https:// journals.openedition.org/crcv/12078 (dostęp: 02.05.2021). https://doi. org/10.4000/crcv.12078
Lalou, E. (1999). Les ordonnances de l’Hôtel des derniers Capétiens directs dans Höfe und Hofordnungen, (1200–1600). W: H. Kruse i W. Paravicini (red.), 5. Symposium der Residenzen-Kommission der Akademie der Wissenschaften in Göttingen veranstaltet gemeisam mit dem Deutschen Historischen Institut Paris und dem Staatsarchiv Sigmaringen. Sigmaringen. 5 bis 8 Oktober. 1996. Sigmaringen: Thorbecke, 91–102.
Lalou, E. i Suc, B. (red.) (2006). Ordonnances de l’hôtel du roi. Orléans: Institut de Recherche et d’Histoire des Textes.
Laverny de, S. (2002). Les domestiques commensaux du roi de France au XVIIe siècle. Paris: Presses de l’Université de Paris-Sorbonne.
Lever, É. (2006). Marie Antoinette. The Last Queen of France. Paris: Portrait. Levron, J. (2007). Maria Leszczyńska. Polska królowa Francji. Warszawa: Świat
Magdziarz, W.S. (2013). Uwodziciele władzy. Geneza i organizacja dworu Ludwika XIV. Warszawa: PWN.
Magdziarz, W.S. (2013). Anna Austriacka. Warszawa: PIW.
Mallick, O. (2016a). Au service de la reine. Anne d’Autriche et sa maison (1616– 1666). Paris: Cour de France. Pozyskano z: http://cour-de-france.fr/ article4211.html (dostęp: 31.05.2021).
Mallick, O. (2016b). «Spiritus intus agit.» Die Patronagepolitik der Anna von Österreich 1643–1666. Berlin: De Gruyter Oldenbourg.
Mallick, O. (2018). Clients and Friends: the Ladies-in-Waiting at the Court of Anne of Austria (1615–1666). W: C. zum Kolk i K. Wilson-Chevalier (red.), Femmes à la cour de France. Charges et fonctions (XVe–XIXe siècle). Villeneuve d’Ascq: Septentrion, 231–264.
McIlvenna, U. (2016). Scandal and Reputation at the Court of Catherine de Medici. London–New York: Routledge.
Mousnier, R. (1980). Les institutions de la France sous la monarchie absolue. Vol. 2. Paris: PUF.
Muratori-Philip, A. (2010). Marie Leszczyńska: épouse de Louis XV. Paris: Pygmalion.
Münster, A.-M. (2000). Funktionen der dames et demoiselles d’honneur. W: J. Hirschbiegel i W. Paravicini (red.), Frauenzimmer. Die Frau bei Hofe in Spätmittelalter und Früher Neuzeit. Stuttgart: Thorbecke, 339–354.
Newton, W.R. (2000). L’espace du roi. La cour de France au château de Versailles 1682–1789. Paris: Fayard
Newton, W.R. (2006). La Petite Cour. Paris: Fayard.
Newton, W.R. (2015). Wersal za fasadą przepychu. Warszawa: Świat Książki. Pare, M. (2004). L’Ecurie d’Isabeau de Bavière, reine de France. Revue ivoirienne d’histoire, no 4/5, 70–78.
Roche, A. (2010). «Une perle de pris»: la maison de la reine Eléonore d’Autriche. Paris: Cour de France.fr. Pozyskano z: https://cour-de-france.fr/ histoire-et-fonction/maisons-services-et-charges/etudes-modernes/ article/une-perle-de-pris-la-maison-de-la-reine-eleonore-d-autriche?lang=fr (dostęp: 27.05.2021).
Samsel, A. (2011). Les réseaux culturels de la reine Marie Leszczyńska à la cour de Versailles. La vie musicale de la reine / Przejawy kulturalnej działalności Marii Leszczyńskiej na dworze w Wersalu. Życie muzyczne królowej, rozprawa doktorska. Poznań: Uniwersytet Poznański.
Shishkin, V. (2018). Frantzuzski korolevski dvor v XVI veke. Istoria instituta. Saint-Pétersbourg: Eurasia.
Skrzypietz, A. (2016). Królowa Margot. Ostatnia perła Walezjuszów. Warszawa: Bellona.
Skrzypietz, A. (2017). Pod przewodem Katarzyny Medycejskiej – dwór Karola IX Walezjusza w podróży. W: W.Z. Hojka i K. Nowak (red.), Turystyka historyczna. T. 1. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 11–21.
Solnon, J.-F. (1987). La Cour de France. Paris: Fayard.
Solnon, J.-F. (2007). Katarzyna Medycejska. Złowroga królowa Francji. Warszawa: Świat Książki.
Viennot, E. (2003). L’invention de la loi salique et ses répercussions sur la scène politique de la Renaissance. W: L. Capdevila, S. Cassagnes, M. Cocaud, D. Godineau, F. Rouquet i J. Sainclivier (red.), Le Genre face aux mutation. Masculin et féminin, du Moyen Age à nos jours. Rennes: PUR, 181–190. https://doi.org/10.4000/books.pur.15891
Vinha da, M. (2009). La maison d’Anne d’Autriche. W: Ch. Grell (red.), Anne d’Autriche infnate d’Espagne et reine de France. Paris: Perrin, 155–185.
Vitis de, M. (2015). The Queen of France and the Capital of Cultural Heritage. W: J.-L. Palos i M.S. Sanchez (red.), Early Modern Dynastic Marriages and Cultural Transfer. London: Routledge, 45–66. https://doi. org/10.4324/9781315563213-4
Wanegffelen, T. (2005). Catherine de Médicis. Le pouvoir au féminin. Paris: Payot.
Wilson-Chevalier, K. (2002). Art Patronage and Women (including Habsburg) in the Orbit of King Francis I. Renaissance Studies, 16, no 4, 474–524. https://doi.org/10.1111/1477-4658.00029
Wilson-Chevalier, K. (2007). Patrones et mécènes en France à la Renaissance. Saint-Étienne: Publications d’Université de Saint-Étienne.
zum Kolk, C. (2009). The Household of the Queen of France in the Sixteenth Century. The Court Historian, vol. 14, no 1, 3–22. https://doi.org/10.1179/ cou.2009.14.1.001
zum Kolk, C. (2016). L’evolution d’un service curial: la chapelle de la reine de France (XIII e–XVI e siècle). W: M. Gaude Ferragu i C. Vincent-Cassy (red.), La dame de cœur. Patronage et mécénat religieux des femmes de pouvoir dans l’Europe des XIV e–XVII e siècles. Rennes: PUR.
zum Kolk, C. (2018). La naissance de la «cour des Dames»: la maison de la reine de France et son personnel féminin (Moyen Âge – XVIe siècle). W: C. zum Kolk i K. Wilson-Chevalier (red.), Femmes à la cour de France. Charges et fonctions (XVe–XIXe siècle). Villeneuve d’Ascq: Septentrion, 23–47.
https://cour-de-france.fr/bases-de-donnees/bases-de-donnees-publiees-parcour-de-france-fr/les-membres-de-la-cour-de-france/?lang=fr (dostęp: 27.05.2021 r.).
Itinéraire de Catherine de Médicis. Les lieux de séjour la reine d’après sa correspondance (1529–1588), Paris, Cour de France.fr, 2008. Itinéraire constitué par Caroline zum Kolk grâce à la correspondance éditée de la reine. Pozyskano z: https://cour-de-france.fr/article249.html (dostęp: 27.05.2021).
https://perspectivia.net//receive/pnet_mods_00001825 (dostęp: 27.05.2021 r.). http://www.chateauversailles-recherche.fr/francais/le-centre/comite-scientifi-que (dostęp: 04.06.2021).
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
