Ojcowie Kościoła o tożsamości teologii

Mariusz Szram

doi:10.35765/pk.2019.2704.04

Mariusz Szram Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II http://orcid.org/0000-0002-8646-6295

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2019.2704.04

Słowa kluczowe: teologia, tożsamość, Ojcowie Kościoła

Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie modelowych cech, jakimi charakteryzowała się refleksja teologiczna doby patrystycznej. Są to: nierozłączne ukierunkowanie na Boga i na człowieka; uznanie Pisma Świętego za najważniejszy punkt odniesienia każdej refleksji teologicznej; umiejętność wykorzystania w tworzeniu podstaw teologii chrześcijańskiej elementów zaczerpniętych z obu kultur, w których otoczeniu pojawiła się nowa religia, zarówno semickiej, jak i helleńskiej; dążenie do uporządkowania i zdefiniowania podstawowych prawd wiary dotyczących Trójcy Świętej i osoby Jezusa Chrystusa; zachowanie postawy pokory w procesie poznania Boga; wewnętrzna jedność i spójność myśli teologicznej; duchowa głębia myślenia i egzystencjalne utożsamianie się z wyznawanymi prawdami wiary. Powyższe cechy teologii, na które zwrócili uwagę Ojcowie Kościoła, decydują o jej tożsamości i mogą ożywić także dzisiejszy sposób jej uprawiania.

Biogram autora

Mariusz Szram, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Ks. prof. dr hab., prezbiter archidiecezji warmińskiej, profesor nauk teologicznych, kierownik Katedry Patrologii Greckiej i Łacińskiej w Instytucie Historii Kościoła i Patrologii na Wydziale Teologii KUL, wykładowca patrologii i języków klasycznych, specjalista w zakresie teologii patrystycznej, szczególnie egzegezy, chrystologii i eschatologii Orygenesa i Ojców Kapadockich. Najważniejsze monografie książkowe: Chrystus – Mądrość Boża według Orygenesa (Lublin 1997), Duchowy sens liczb w alegorycznej egzegezie aleksandryjskiej (II-V w.) (Lublin 2001), Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku (Lublin 2010), Cnota pokory w nauczaniu greckich Ojców Kościoła IV wieku (Lublin 2014).

Bibliografia

Balthasar H.U. von, Présence et pensée. Essai sur la philosophie religieuse de Grégoire de Nysse, Beauchesne, Paris 1988.

Balthasar H.U. von, Wstęp, w: Orygenes, Duch i ogień, wybór tekstów i wprowadzenie H. Urs von Balthasar, tłum. S. Kalinkowski, Biblioteka Ojców Kościoła 4, Wydawnictwo M – Wydawnictwo Sióstr Loretanek, Kraków– Warszawa 1995, s. 7-28.

Bardy G., L’inspiration des Pères de l’Eglise, „Recherches de Science Religieuse” 1951-1952, 40, s. 7-26.

Barth K., Dogmatique, vol. 1: La doctrine de la Parole de Dieu. Prolégomènes à la Dogmatique, Éditions Labor et Fides, Genève 1953.

Bauer W., Rechtgläubigkeit und Katzerei im ältesten Christentum. Beiträge zur historischen Theologie 10, Mohr Siebeck, Tübingen 1964.

Blowers P.M., The „Regula Fidei” and the Narrative Character of Early Christian Faith, „Pro Ecclesia” 1997, 6, s. 199-228.

Boulluec A. Le, La notion d’hérésie dans la littérature grecque IIe-IIIe siècles, t. 1-2, Études Augustiniennes, Paris 1985

Cantalamessa R., Cristianesimo primitivo e filosofia greca, w: Il cristianesimo e le filosofie, red. R. Cantalamessa, Vita e pensiero, Milano 1971, s. 26-57.

Chadwick H., Myśl wczesnochrześcijańska a tradycja klasyczna, tłum. P. Siejkowski, W drodze, Poznań 2000.

Daniélou J., L’unité des deux Testaments dans l’oeuvre d’Origène, „Revue des Sciences Religieuses” 1948, 22, s. 27-56.

Daniélou J., Les divers sens de l’Écriture dans la tradition chrétienne primitive, „Ephemerides Theologicae Lovanienses” 1948, 24, s. 119-126.

Daniélou J., Les orientations présentes de la pensée religieuse, „Études” 1946, 249, s. 5-21.

Daniélou J., Message évangelique et culture hellénistique aux IIe et IIIe siècles, Desclée, Tournai 1961.

Daniélou J., Philon d’Alexandrie, Fayard, Paris 1958.

Daniélou J., Sacramentum Futuri. Études sur les origines de la typologie biblique, Beauchesne, Paris 1950.

Daniélou J., Teologia judeochrześcijańska, tłum. S. Basista, Myśl Teologiczna 39, Wydawnictwo WAM, Kraków 2002.

Daniélou J., Typologie et allégorie chez Clement d’Alexandrie, „Studia Patristica” 1961, 4, s. 50-57.

Dawson D., Allegorical Readers and Cultural Revision in Ancient Alexandria, The University of California Pres, Berkeley–Los Angeles–Oxford 1992.

Dorvival G., Les chrétiens de l’Antiquité face à la culture classique et à l’hellénisme, „Revue des Sciences Religieuses” 2000, 74/4, s. 419-436.

Drączkowski F., Filozofia grecka jako „trzeci Testament”, czyli praeparatio evangelica w rozumieniu Klemensa Aleksandryjskiego, w: Wczesne chrześcijaństwo a religie, red. I.S. Ledwoń, M. Szram, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012, s. 407-424.

Drączkowski F., Kościół-Agape według Klemensa Aleksandryjskiego, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1983.

Evdokimov P., Poznanie Boga w tradycji wschodniej. Patrystyka, liturgia, ikonografia, tłum. A. Liduchowska, Wydawnictwo M, Kraków 1996.

Fédou M., Christianisme et religions païennes dans le „Contre Celse” d’Origène, Beauchesne, Paris 1988.

Fiedrowicz M., Teologia Ojców Kościoła, tłum. W. Szymona, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2009.

Grzywaczewski J., Idea trzech Testamentów Klemensa z Aleksandrii, „Studia Nauk Teologicznych” 2016, 11, s. 89-107.

Guinot J.-N., La typologie comme système herméneutique, w: Figures de l’Ancien Testament chez les Pères, Cahiers de Biblia Patristica 2, Centre d’analyse et de documentation patristiques, Strasbourg 1989, s. 1-34.

Hägglund B., Die Bedeutung der „regula fidei” als Grundlage theologischer Aussagen, “Studia Teologica” 1958, 12, s. 1-44.

Historia teologii, t. 1: Epoka patrystyczna, red. A. di Berardino, B. Studer, tłum. M. Gołębiowski, J. Łukaszewska, J. Ryndak, P. Zarębski, Wydawnictwo M, Kraków 2003

Ivanka E. von, Plato Christianus. La réception critique du platonisme chez les Pères de l’Eglise, Presses Universitaires de France, Paris 1990.

Jaeger W., Wczesne chrześcijaństwo i grecka paideia, tłum. K. Bielawski, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz 1997.

Kelly J.N.D., Early Christian Creeds, Longman, London 1972.

Kelly J.N.D., Początki doktryny chrześcijańskiej, tłum. J. Mrukówna, Wydawnictwo PAX, Warszawa 1988.

Kołosowski T., Inkulturacja religijnych wartości pogańskich w chrześcijaństwie w twórczości wczesnochrześcijańskich apologetów greckich. Stanowisko Atenagorasa i Justyna, w: Wczesne chrześcijaństwo a religie, red. I.S. Ledwoń, M. Szram, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012, s. 319-327.

Lampe G.W.H., A Patristic Greek Lexicon, Oxford University Press, Oxford 1997.

Lubac H. de, Sens spiritual, „Recherches de Science Religieuse” 1949, 36, s. 542-576.

Lubac H. de, Typologie et Allégorisme, „Recherches de Science Religieuse” 1947, 34, s. 180-226.

Lubac H. de, Histoire et esprit. L’intelligence de l’Écriture d’après Origène, Aubier, Paris 1950.

Moreschini C., Storia della filosofia patristica, Morcelliana, Brescia 2004.

Nadolski B., Lectio divina, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 2001, 54, s. 47-51.

Naumowicz J., Wcielenie Boga i zbawienie człowieka. Złota reguła soteriologii patrystycznej, „Warszawskie Studia Teologiczne” 2000, 13, s. 17-30.

Ortodoksja, herezja, schizma w Kościele starożytnym, red. F. Drączkowski, J. Pałucki, P. Szczur, M. Szram, Polihymnia, Lublin 2012.

Osborn R., Reason and the Rule of Faith in the Second Century AD, w: The Making of Orthodoxy: Essays in Honour of Henry Chadwick, red. R. Williams, Cambridge University Press, Cambridge 1989, s. 42-58.

Padovese L., Wprowadzenie do teologii patrystycznej, tłum. A. Baron. Myśl Teologiczna 1, Wydawnictwo WAM, Kraków 1994.

Pałucki J., Recepcja ideałów helleńskich w nauce Klemensa Aleksandryjskiego, „Roczniki Teologiczne” 1994, 41/4, s. 5-27.

Pawłowski S., Czy istnieje „hierarchia soborów”? Perspektywa ekumeniczna, w: Przed Soborem Wszechprawosławnym, red. T. Kałużny, Z.J. Kijas, Biblioteka Ekumenii i Dialogu 38, Wydawnictwo Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II, Kraków 2016, s. 83-101.

Pietras H., Początki teologii Kościoła, Myśl Teologiczna 57, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007.

Prestige G.L., Dio nel pensiero dei Padri, Società editrice il Mulino, Bologna 1969.

Ramelli I., The Stoic Doctrine of Oikeiosis and its Transformation in Christian Platonism, „Apeiron. A Journal for Ancient Philosophy and Science” 2014, 47/1, s. 116-140.

Rogich D.M., The Development of a Theologian according to Saint Gregory the Teologian, „The Greek Orthodox Theological Review” 1994, 39/1-2, s. 63-81.

Rondeau M.-J., Jean Daniélou, Henri-Irénée Marrou et le renouveau des études patristiques, w: Les Pères de l’Église au XXe siècle. Histoire – Littérature – Théologie. L’aventure des Sources chrétiennes, Cerf, Paris 1997, s. 351-370.

Runia D.T., Filone di Alessandria nella prima letteratura Cristiana, red. R. Radice, Collana Platonismo e filosofia patristica. Studi e testi 14. Vita e Pensiero, Milano 1999.

Simonetti M., Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do historii egzegezy patrystycznej, tłum. T. Skibiński, Myśl Teologiczna 26, Wydawnictwo WAM, Kraków 2000.

Somos R., Strategy of Argumentation in Origen’s Contra Celsum, „Adamantius” 2012, 18, s. 200-217.

Spanneut M., Le stoïcisme des Pères de l’Eglise de Clément de Rome à Clément d’Alexandrie, Éditions du Seuil, Paris 1957.

Stachura M., Heretycy, schizmatycy i manichejczycy wobec cesarstwa rzymskiego (lata 324-428, wschodnia część Imperium), Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagiellonica”, Kraków 2000.

Staniek E., Koncepcja homilii patrystycznej, „Vox Patrum” 2003, 44-45, s. 23-34.

Stanula E., Życie duchowe w ujęciu Orygenesa, w: idem, Eseje patrystyczne, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, Warszawa 2014, s. 87-100.

Starowieyski M., O starociach, czyli czego możemy się nauczyć od starożytnego Kościoła, „Warszawskie Studia Teologiczne” 2018, 31/2, s. 17-26.

Szram M., Aleksandrynizm w zachodniej egzegezie patrystycznej, w: W służbie Bogu bogatemu w miłosierdzie w przestrzeni Kościoła w Ełku, Białymstoku i na Warmii. Metropolicie Warmińskiemu Wielkiemu Kanclerzowi Wydziału Teologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego Jego Ekscelencji Księdzu Ar-cybiskupowi Doktorowi Wojciechowi Ziembie w 40 rocznicę święceń kapłańskich i 25 rocznicę święceń biskupich, red. S. Kozakiewicz, Wydział Teologii UWM, Olsztyn 2007, s. 346-359.

Szram M., Chrystus – Mądrość Boża jako klucz interpretacyjny Pisma świętego w ujęciu Orygenesa, w: Mistrz i Przyjaciel. Księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Marka Zahajkiewicza, red. J. Pałucki, Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 1997, s. 225-238.

Szram M., Cnota pokory w nauczaniu greckich Ojców Kościoła IV wieku, Wydawnictwo KUL, Lublin 2014.

Szram M., Duchowy sens liczb w alegorycznej egzegezie aleksandryjskiej (II-V w.), Redakcja Wydawnictw KUL, Lublin 2001.

Szram M., Inspiracje judeohelleńską egzegezą Filona Aleksandryjskiego w pismach św. Hieronima, „Vox Patrum” 2012, 5, 7, s. 480-487.

Szram M., Jean Daniélou – odnowa teologii przez tradycję patrystyczną, w: Wybitni teologowie XX wieku. Krąg języka francuskiego, red. J. Jezierski, Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne, Olsztyn 2004, s. 39-52.

Szram M., Koncepcje komentarza biblijnego w epoce patrystycznej, „Vox Patrum” 2003, 23, t. 44-45, s. 35-48.

Szram M., Osobowy charakter biblijnego Słowa w rozumieniu Orygenesa, „Verbum Vitae” 2005, 7, s. 187-200.

Tomkiel A., Ojcowie Kościoła uczą nas modlitwy, Wydawnictwo Sióstr Loretanek, Warszawa 1995.

Turek W., Nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością Chrystusa. Rola Słowa Bożego w życiu konsekrowanym na podstawie niektórych tekstów św. Hieronima, „Warszawskie Studia Teologiczne” 2015, 28/4, s. 19-33.

Widok N., Akomodacja misyjna w teorii i praktyce Klemensa Aleksandryjskiego, Wydawnictwo Św. Krzyża, Opole 1992.

Winling R., Teologia współczesna 1945-1980, tłum. K. Kisielewska-Sławińska, Wydawnictwo Znak, Kraków 1990.

Wojtczak J., Stosunek Klemensa Aleksandryjskiego do filozofii według Stromata, „Studia Theologica Varsaviensia” 1971, 9/1, s. 263-288.

Wolfson H.A., La filosofia dei Padri della Chiesa, vol. 1: Spirito, Trinità, Incarnazione, Mondadori, Brescia 1978.