Filip Limont, trocki duchowny wobec zagadnień religijnych swojego czasu: studium przypadku z pierwszych dziesięcioleci unii brzeskiej w Wielkim Księstwie Litewskim
Abstrakt
Nazwisko Filipa Limonta, szlachcica i ruskiego ksiądza w Trokach, poja- wia się w kilku dokumentach dotyczących sporów toczonych w pierwszych dziesięcioleciach XVII w. przez wileńskie bractwo prawosławne z władzami unickimi. Ze względu na swoje powiązania z ruskimi elitami z litewskiej sto- licy i wahania między prawosławiem a unią Limont zaangażował się w pro- cesy, które przyczyniły się do powstawania nowych, odmiennych reprezentacji w społeczności ruskiej. Próbując zrekonstruować biografię tej postaci, artykuł zagłębia się w świat społeczno-kulturowy miejskiego duchowieństwa ruskiego i pokazuje jego stosunek do przemian religijnych zachodzących w metropolii kijowskiej w następstwie unii brzeskiej.
Bibliografia
AGAD – Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie Kapicjana, nr 9 Archiwum Radziwiłłów (AR), dz. V, nr 8483–8484, 7299, 14536; dz. X, nr 67
LVIA – Lietuvos valstybės istorijos archyvas f. 634, op. 3, spr. 619 Lietuvos Metrika (LM), nr 285
RGIA – Российский государственный исторический архив f. 823, op. 1, spr. 461, 506
AS 1867 – Археографичесскій сборникъ документовъ, относящихся къ истории Сѣверо-Западной Руси, t. 2. Вильна: Губернское правление.
AS 1869 – Археографичесскій сборникъ документовъ, относящихся къ истории Сѣверо-Западной Руси, t. 6. Вильна: О. Блюмович.
AS 1871 – Археографичесскій сборникъ документовъ, относящихся къ истории Сѣверо-Западной Руси, t. 5. Вильна: А.Г. Сыркин.
AVAK 1875 – Акты, издаваемые Виленскою коммисіею для разбора древнихъ актовъ, t. 8. Вильна: А.Г. Сыркин.
Baliulis, A. (red.) (2008). Lietuvos magdeburginiç miestç privilegijos ir aktai, t. 6: Trakai. Vilnius: Mokslas.
Bobrowicz, J.N. (red.) (1841). Herbarz polski Kaspara Niesieckiego S. J., t. 6. Lipsk: Breitkopf i Hærtel.
Frick, D.A. (red.) (2008). Wilnianie: żywoty siedemnastowieczne. Warszawa: Przegląd Wschodni.
Grasser, J.J. (red.) (1615). Michalonis Lituani De moribus Tartarorum, Lituanorum et Moschorum… Basilea: Conradus Waldkirchius.
Jovaiša, L. (2012). Žemaičių vyskupijos dvasininkai 1601–1650 m. Lietuviç katalikç mokslç akademijos metraštis, nr 36, s. 99–208.
Kojalavičius-Vijūkas, A. (2015). Šventasis Lietuvos Didžiosios Kunigaikštijos bei jai priklausan čiç provincijç giminiç ir herb ç vardynas / Sacer nomencla- tor familiarum et stemmatum Magni Ducatus Lituaniae et provinciarum ad eum pertinentium, Collectanea litterarum Lituaniae, t. 1, Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka. Vilnius: Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka.
Piekosiński, F. (1897). Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego tak zwany Com- pendium czyli o klejnotach albo herbach których familie stanu rycerskiego w prowincyach Wielkiego Xięstwa Litewskiego zażywają. Kraków: „Herold Polski”.
Prochaska, A. (red.) (1892). Archiwum Domu Sapiehów, t. 1: 1575–1606. Lwów.
Radziszewska, J. (red.) (1978). Maciej Stryjkowski, O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemojdzkiego i ruskiego. Warszawa: PIW.
RIB 1878 – Русская историческая библіотека, t. 4: Памятники полемической литературы въ Западной Руси. Петербургъ: А. Траншель.
VL 1859–1860 – Volumina Legum. Przedruk zbioru praw staraniem XX. Pija- rów w Warszawie od roku 1732 do roku 1782 wydanego, t. 8. Petersburg: Jozafat Ohryzki.
ZZDA 1843 – Собрание древних грамот и актов городов Вильны, Ковна, Трок, православных монастырей, церквей, и по разным предметам / Zbiór dawnych dyplomatów i aktów miast Wilna, Kowna, Trok, prawosławnych mona- sterów, cerkwi i w różnych sprawach, cz. 2. Вильно: А. Марциновский.
Baliulis, A., Mikulionis, S. i Miškinis, A. (1991). Trakç miestas ir pilys : istorija ir architektūra. Vilnius: Mokslas.
Baniulytė, A. (2005). Pacai ar „Pazzi”? Nauja Palemono legendos versija LDK raštijoje. Senoji Lietuvos Literatūra, nr 18, 140–168.
Bobryk, W. (2005). Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku. Lublin: IEŚW.
Boudon, O. (2017). Le plancher de Joachim. L’histoire retrouvée d’un village français. Paris: Belin.
Čelkis, T. (2019). Traveling in the Grand Duchy of Lithuania in the 16th–17th Century. Mobility Conditions and Travellers’ Everyday Life. Revista Română de Studii Baltice şi Nordice, nr 2, 79–119.
Chomik, P. (2013). Życie monastyczne w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI wieku. Kraków: Avalon.
Chorążyczewski, W., Pačevicius, A. i Roszak, S. (red.) (2015). Egodokumenty. Tradycje historiograficzne i perspektywy badawcze. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Corbin, A. (1998). Le monde retrouvé de Louis-François Pinagot. Sur les traces d’un inconnu, Paris: Flammarion.
Cypin, V. – Цыпин, В. (2004). Вдовство, Правосланая энциклопедия, t. VII. Москва: Правосланая энциклопедия, 355–358.
Davies, J. (red.) (2013). Aspects of violence in Renaissance Europe. London: Ashgate.
Davis, N.Z. (1985). Rytuały przemocy. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, nr 30, 33–53.
Davis, N.Z. (1987). Rytuały przemocy: część druga. Odrodzenie i Reformacja w Polsce, nr 32, 37–64.
Dekker, R. (red.) (2002). Introduction. Egodocuments and History: Autobio- graphical Writing in Its Social Context Since the Middle Ages. Hilversum: Uitgeverij Verloren, 7–20.
Dovbiŝenko, M.V. – Довбищенко, М.В. (2008). Волинська шляхта у релігійніх рухах кінця XVI-першої половини XVII ст. Київ: ПП Сергійчук М.І.
Drozdowski, M. (2008). Religia i kozaczyzna zaporoska w Rzeczypospolitej w pierwszej połowie XVII wieku. Warszawa: DiG.
Foucault de Daugnon, F. (1905–1906). Gli Italiani in Polonia dal IX secolo al XVIII. Note storiche con brevi cenni genealogici, araldici et biografici, 2 vol. Crema: Plausi e Cataneo.
Frick, D.A. (1995). Meletij Smotryc’kyj. Cambrigde (Mass.): HURI.
Frick, D.A. (2013). Kith, kin, and neighbors: communities and confessions in seventeenth-century Wilno. Ithaca: Cornell University Press.
Ginzburg, C. (1989). Ser i robaki. Wizja świata pewnego młynarza z XVI w. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy (wł. wer. oryg. 1976).
Haratym, A. (2006–2007). Erazm Strawiński. W: Polski słownik biograficzny, t. XLIV. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 280–281.
Jurkiewicz, J. (2012). Od Palemona do Giedymina: wczesnonowożytne wyobraże- nia o początkach Litwy. Cz.1: W kręgu latopisów litewskich. Poznań: UAM. Kempa, T. (2000). Nieznane listy dotyczące genezy unii brzeskiej (1595/1596). Odrodzenie i Reformacja w Polsce, nr 44, 107–128.
Kempa, T. (2001). Nieznany list wojewody witebskiego Jana Zawiszy do arcybiskupa Jozafata Kuncewicza. Przyczynek do wyjaśnienia przyczyn zabójstwa arcybiskupa połockiego. Białoruskie Zeszyty Historyczne, nr 15, 210–219.
Kempa, T. (2004). Nieznane listy biskupów unickich do kanclerza Lwa Sapiehy – zródła ukazujące sytuację wyznaniową w Wielkim Ksiestwie Litewskim w pierwszej połowie XVII wieku. Białoruskie Zeszyty Histo- ryczne, nr 22, 183–223.
Kempa, T. (2007). Wobec Kontrreformacji: protestanci i prawosławni w obronie swobód wyznaniowych w Rzeczypospolitej w końcu XVI i w pierwszej poło- wie XVII wieku. Toruń: Adam Marszałek.
Kempa, T. (2010). Nieznane listy metropolity kijowskiego Hipacego Pocieja – ważne źródło do początków unii brzeskiej. Odrodzenie i Reformacja w Pol- sce, nr 54, s. 179–218.
Kempa, T. (2016). Konflikty wyznaniowe w Wilnie od początku reformacji do końca XVII wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Miko- laja Kopernika.
Kurczewski, J. (1912). Biskupstwo wileńskie od jego założenia aż do dni obec- nych. Wilno: Józef Zawadzki.
Lisauskaitė, B. (2003). Trakai iki septynioliktojo šimtmečio, Giedrė Eidukevičienė. Trakç nacionalinis parkas UNESCO Pasaulio paveldo sąrašu- ose: poreikis ir galimybės. Kaunas: Lututė, 57–78.
Lìsejčykaǔ, D.V. – Лісейчыкаў, Д.В. (2015). Святар у беларускім соцыуме : прасапаграфія ўніяцкага духавенства 1596–1839 гг. Mінск: Беларусь.
Nowak, A. (2017). Priesthood in the Teachings for the Clergy. On the History of Religious Reform in the Kievan Metropolitanate throughout the 16th and 17th Centuries. Kraków: „Scriptum”.
Orzeł, J. (2016) Historia – tradycja – mit w pamięci kulturowej szlachty Rzeczy- pospolitej XVI–XVIII wieku. Warszawa: Muzeum Pałacu Króla Jana III Sobieskiego w Wilanowie.
Plohìj, S. – Плохій, С. (2006). Наливайкова віра: козацтво та релігія в ранньомодерній Україні. Київ: Критика.
Rachuba, A. (red.) (1994). Urzędnicy centralni i dygnitarze Wielkiego Księstwa Litewskiego XIV–XVIII wieku. Spisy. Kórnik: Biblioteka Kórnicka.
Rachuba, A. (red.) (2007). Deputaci Trybunału Głównego Księstwa Litewskiego 1582–1696. Spis. Warszawa: DiG.
Ricœur, P. (2000). L’écriture de l’histoire et la représentation du passé. Annales. Histoire, Sciences Sociales, nr 55–54, 731–747.
Ricœur, P. (2008). Czas i opowieść, t. 1: Intryga i historyczna opowieść, tłum. M. Frankiewicz. Kraków: Wydawnictwo UJ (fr. wer. oryg. 1983).
Senyk, S. (1982). Rutskyj’s Reform and Orthodox Monasticism. Orientalia Christiana Periodica, nr 48, 406–430.
Tatarenko, L. (2021). Une réforme orientale à l’âge baroque. Les Ruthènes de la grande-principauté de Lituanie et Rome au temps de l’Union de Brest (milieu du xvie siècle – milieu du xviie siècle). Rome: ÉFR.
Timošenko, L. – Тимошенко, Л. (2020). Руська релігійна культура Вільна. Контекст доби. Осередки. Література та книжність (XVI – перша третина XVIІ ст.). Дрогобич: Коло.
Uruski, S. (red.) (1912). Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 9. Warszawa: Gebethner i Wolff.
VZR 1869 = Вѣстникъ западной Россіи, г. VII, кн. III, т. I.
Vailionis, E. (2007). Trakç senojo miesto (a 1783), vytauto g. 82, 2005 m. archeologiniç žvalgomçjç tyrimç, Ataskaita. Pozyskano z: http://www.lad. lt/data/com_ladreports/4896/1-54.pdf na podstawie oryginału przecho- wywanego w bibliotece Centrum Dziedzictwa Kulturowego (Kultūros paveldo centras, Paveldosaugos biblioteka, zespól 39, op. 1, nr 1871).
Wereda, D. (2013). Biskupi unickiej metropolii kijowskiej w XVIII wieku. Siedlce–Lublin: Werset.
Zielecka-Mikołajczyk, W. (2012). Prawosławni i unici w Rzeczypospolitej XVI–XVIII wieku wobec życia i śmierci w świetle testamentów. Warszawa: Neriton.
Žukovič, P.N. – Жукович, П.Н. (1908). Перед казацким разгромом (варшавский сейм 1625 года). Христианское чтение, nr 8–9, 1111–1147.
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
