Służą, czuwają, krytykują, czyli o dworkach Świętej Elżbiety Turyńskiej
Abstrakt
W artykule autorka podejmuje zagadnienia związane z codziennym funkcjonowaniem służących Świętej Elżbiety Turyńskiej (1207–1231). Źródłem, na którym opierają się zawarte w pracy wnioski, jest Libellus de dictis quatuor ancillarum s. Elisabeth confectus, czyli zeznanie towarzyszek władczyni, spisane na potrzeby jej procesu kanonizacyjnego. Mimo że Libellus nie jest wolny od hagiograficznych schematów, to jednak pod ich warstwą dostrzec można interesujące informacje na temat codziennego funkcjonowania landgrafiny. Analiza żywota wskazuje, że wybory świętej władczyni miały ogromny wpływ na jej służące. Przepełniony surowymi zwyczajami, zasadami i wyrzeczeniami sposób życia Elżbiety wymagał od nich dostosowania się do wyborów swojej pobożnej pani oraz, jak wskazuje przekaz źródłowy, współuczestniczenia w obranym przez nią dążeniu do idealnego chrześcijańskiego życia. Towarzyszyły swojej pani m.in. w czasie opieki nad trędowatymi, a także naśladowały ją w ascetycznej praktyce manipulacji jedzeniem. Przekaz źródłowy z jednej strony informuje, że służące czyniły to z własnej woli, z drugiej relacjonuje ich niechęć wobec wypełnianych dzieł miłosierdzia. Opierając się na założeniu, że emocje i doświadczenia zeznających przenikają przez warstwę ustalonego wzorca dzieł hagiograficznych, można zyskać wyobrażenie, że życie w otoczeniu świętej wcale nie należało do najłatwiejszych.
Bibliografia
Huyskens, W. (red.). (1908). Libellus de dictis quatuor ancillarum s. Elisabeth confectus. W: Quellenstudien zur Geschichte der hl. Elisabeth van Thüringen. Marburg: N.G. Elwert.
Kętrzyński, W. (red.). (1884). Vita et miracula sancte Kyngae ducissae Cracoviensis. W: Monumenta Poloniae Historica, t. 4. Lwów [s.n.]
Wolf, K.B. (2011). The Life and Afterlife of St. Elizabeth of Hungary: Testimony from her Canonization Hearings. Oxford: Oxford University Press.
Bańka, A. (2002). Społeczna psychologia środowiskowa. Warszawa: Scholar. Bartlett, R. (2013). Why Can the Dead Do Such Great Things?: Saints and Worshippers from the Martyrs to the Reformation. Princeton: Princeton University Press.
Bynum, C.W. (1987). Holy Feast and Holy Fast. The Religious Significance of Food to Medieval Women. California: University of California Press.
Czarnecki, P. (2004). Lucyferianizm niemiecki w XIII w. zapomniany odłam kataryzmu. Studia Historyczne, 74, nr 1, 3–19.
Elliott, D. (2004). Proving Woman: Female Spirituality and Inquisitional Culture in the Later Middle Ages. Princeton: Princeton University Press.
Fischer, M. (2004). Konrad von Marburg und die Anfänge der Inquisition in Deutschland. Jahrbuch der Hessischen Kirchengeschichtlichen Vereinigung, 55, 161–195.
Geese, U. (1981). Die Reliquien der Elisabeth von Thüringen im Interesse des Ketzerpredigers Konrad von Marburg. W: K. Clausberg, K. Dieter Kimpel, H.J. Kunst i R. Suckale (red.), Bauwerk und Bildwerk im Hochmittelalter. Anschauliche Beiträge zur Kulturund Sozialgeschichte. Gießen: Anabas, 127–140.
Klaniczay, G. (2004). Proving sanctity in the canonization processes (Saint Elizabeth and Saint Margaret of Hungary). W: G. Klaniczay (red.), Procès de canonisation au Moyen Âge : aspects juridiques et religieux. Rome: École Française de Rome, 117–148.
Klaniczay, G. (2007). Holy rulers and blessed princesses: dynastic cults in medieval central Europe. Cambridge: Cambridge University Press.
Michalski, M. (2004). Kobiety i świętość w żywotach trzynastowiecznych księżnych polskich. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Nirenberg, D. (1996). Communities of Violence: Persecution of Minorities in the Middle Ages. Princeton: Princeton University Press.
Panuś, K. (2007). Święta Elżbieta. Kraków: Wydawnictwo Apostolstwa Modlitwy.
Patschovsky, A. (1981). Zur Ketzerverfolgung Konrads von Marburg. Deutsches Archiv für Erforschung des Mittelalters, 37, 641– 693.
Radzimiński, A. (2008). Św. Elżbieta z Turyngii – europejski wymiar średniowiecznej kobiety. W: M. Mróz, J. Perszon i K.Ż. Sztylc (red.), Źródła duchowości Europy. Święta Elżbieta – świadectwo miłości miłosiernej. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 41–54.
Radzimiński, A. (2015). Średniowieczny żywot jako wyzwanie dla mediewisty: św. Elżbieta z Turyngii. W: R. Czaja i K. Kopiński (red.), Piśmienność pragmatyczna – edytorstwo źródeł historycznych – archiwistyka. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 71–87.
Reber, O. (2006). Elisabeth von Thüringen: Landgräfin und Heilige. Eine Biografie. Regensburg: Verlag Friedrich Pustet.
Vahl, W. (2007). Konrad von Marburg, die Hl. Elisabeth und der Deutsche Orden. Marburg: Hessisches Staatsarchiv Marburg.
Vauchez, A. (1996). Duchowość średniowiecza, tłum. H. Zaremska. Gdańsk: Wydawnictwo Marabut.
Vauchez, A. (red.). (2017). Sainte Élisabeth de Hongrie. Princesse, servante, sainte. Vies et documents. Paris: les Éditions franciscaines.
Zupka, D. (2016). Ritual and Symbolic Communication in Medieval Hungary under the Árpád Dynasty. Boston: Brill.
Copyright (c) 2022 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
