Dworzanie konni królowej Bony Sforzy wobec curiensorum króla Zygmunta I Starego (1518–1525)

Andrzej Gładysz

doi:10.35765/pk.2022.3904.09

Andrzej Gładysz Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-1625-1926

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2022.3904.09

Słowa kluczowe: dworzanie konni, królowa Bona Sforza, poczet, wojna pruska, walki z Tatarami

Abstrakt

Artykuł przedstawia skład osobowy grupy dworzan konnych Bony Sforzy zestawionych z wojskowym otoczeniem jej królewskiego męża. Na podstawie rejestrów popisowych dworzan i rachunków królewskich zidentyfikowano grupę dwudziestu osób, które można powiązać z otoczeniem królowej, poddając analizie okres ich służby, charakter i wielkość pocztu, z jakim ją podejmowali, oraz ewentualne ich zmiany w trakcie obecności w otoczeniu monarchini. Pokrótce opisano również najważniejsze obowiązki podejmowane przez tę grupę, zwłaszcza w kontekście udziału dworu królewskiego w kampaniach wojennych przeciwko Tatarom i Turkom (1519 i 1524) oraz w wojnie pruskiej (1520–1521). Dokonano także zestawienia wpisów na temat składu curiensorum królowej w okresie pokoju. Przedstawiony szkic stanowi również przyczynek do przygotowania kompletnego zestawienia dworzan konnych włoskiej księżniczki na polskim tronie oraz gruntownej analizy jej świty w Polsce w latach 1518–1556, z uwzględnieniem roli królowej w procesie kształtowania nowożytnego dworu monarszego Rzeczypospolitej.

Biogram autora

Andrzej Gładysz, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Historyk i muzykolog, dr nauk humanistycznych (2015), adiunkt w Katedrze Instrumentologii Instytutu Nauk o Sztuce Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II oraz Pracowni Wojskowo-Historycznej Instytutu Historii KUL. Swoje zainteresowania badawcze koncentruje na historii wojskowości staropolskiej oraz militarnych aspektach funkcjonowania dworu królewskiego w okresie renesansu, a także historii organów i działalności organmistrzów na terenach południowej Polski. Autor ponad 100 artykułów i haseł encyklopedycznych z zakresu historii wojskowości, historii muzyki oraz geografii historycznej. Członek redakcji „Przeglądu Historyczno-Wojskowego”.

Bibliografia

AGAD, ASK – Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Skarbu Koronnego: Dz. 1. Rachunki Królewskie, sygn. 49, 57, 58.

Oddz. 85. Rejestry Popisowe Wojska Koronnego, sygn. 13, 14.

Kromer, M. (1977). Polska, czyli o położeniu, ludności, obyczajach, urzędach i sprawach publicznych Królestwa Polskiego księgi dwie, przeł. S. Kazikowski, wstęp i oprac. R. Marchwiński. Olsztyn: Pojezierze.

Besala, J. (2012). Zygmunt Stary i Bona Sforza. Poznań: Zysk i S-ka.

Bogucka, M. (1989). Bona a rola dworu monarszego w Polsce jako centrum kulturalno-obyczajowego 1518–1548. W: M. Bogucka (red.), Tryumfy i porażki. Studia z dziejów kultury polskiej XVI–XVIII w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 97–120.

Bogucka, M. (2004). Bona Sforza, wyd. 2. Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Bogucka, M. (2009). The Court of Anna Jagiellon: Size, Structure and Functions. Acta Poloniae Historica, 99, 91–105.

Bołdyrew, A. (2016). Equus Polonus. Koń w wojsku polskim w XVI wieku. Piotrków Trybunalski: Marland.

Borkowska, U. (2011). Dynastia Jagiellonów w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Cynarski, S. (1989). Dwór królewski w Krakowie za ostatnich Jagiellonów. W: J. Małecki (red.), Kraków w dobie Renesansu. Materiały z sesji naukowej z okazji dnia Krakowa w roku 1986. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia „Sukcesja”, 75–84.

Cynarski, S. (2004). Zygmunt August, wyd. 3. Wrocław: Ossolineum.

Ferenc, M. (1998). Dwór Zygmunta Augusta. Organizacja i ludzie. Kraków: Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”.

Fuchs, F. (1908). Ustrój dworu królewskiego za Stefana Batorego. W: Studya historyczne wydane ku czci Prof. Wincentego Zakrzewskiego. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego, 33–172.

Gładysz A. (2011). Jedna, czy dwie chorągwie nadworne Zygmunta I w kampanii mołdawskiej 1509 r.? W: B. Międzybrodzki i in. (red.), Na z góry upatrzonych pozycjach. Zabrze: Inforteditions, 93–103.

Gładysz, A. (2013a). Dworzanie Zygmunta I w wojnie z Mołdawią (1530– 1532). W: J. Gładysz, D. Lipska i A. Gładysz (red.), Spes in virtute, salus in victoria. Materiały z „IX Ogólnopolskiej Konferencji Studentów Historyków Wojskowości”, Lublin – 10 grudnia 2011. Zabrze: Inforteditions, 58–76.

Gładysz, A. (2013b). Militarne aspekty funkcjonowania dworu królewskiego ostatnich Jagiellonów. Stan badań i ich perspektywy. W: A. Januszek-Sieradzka (red.) Ad perpetuam rei memoriam. Jagiellonowie i ich czasy w historiografii polskiej XVI–XXI wieku. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 37–57.

Gładysz, A. (2014). Służba wojskowa dworzan Zygmunta I Starego (1507– 1548). Lublin: mps pracy doktorskiej w Archiwum Uniwersyteckim KUL. Gładysz, A. (2020). Rejestr dworzan konnych Zygmunta I Starego wysłanych do walki z Krzyżakami pustoszącymi Mazowsze na przełomie lipca i sierpnia 1520 roku. Przegląd Historyczno-Wojskowy, nr 4, 172–190. DOI: 10.32089/WBH.PHW.2020.4(274).0006

Gładysz, A. (2021a). Udział dworzan konnych Zygmunta I Starego w działaniach zbrojnych podczas ostatniej wojny z Zakonem Krzyżackim. W: W. Gieszczyński, N. Kasparek i J. Maroń (red.), Wielkie wojny w Prusach. XIII–XX wiek. Olsztyn: Oficyna Retman, 97–123.

Gładysz, A. (2021b). Courtiers of Foreign Origin amongst the Horse Courtiers of King Sigismund I the Old in 1518–1526. Part Two: Significance of „Other” Courtiers in Military Activities of the Royal Court in 1519–1521 in the Light of Signature Registers of the Horse Courtiers. Przegląd Historyczny, 112, z. 2, 377–395.

Hryniewicz, M. (1986). Na zygmuntowskim dworze. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

Januszek-Sieradzka, A. (2014). Dwory polskich królowych w XVI stuleciu. Stan badań i postulaty badawcze. W: B. Czwojdrak i A. Januszek-Sieradzka (red.), Curia regis, curia reginalis. Dwory królewskie w średniowiecznej Europie Środkowej – stan badań i postulaty badawcze. Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 73–89.

Januszek-Sieradzka, A. (2021a). Udział konnicy nadwornej króla Zygmunta Starego w wojnie pruskiej (1519–1521) w świetle źródeł podskarbińskich. W: R. Panfil i A. Dobry (red.), Regnum defenso ense in aliis tego stricto. Królestwa bronię dobytym mieczem i osłaniam skrzydłami. Malbork w Prusach Królewskich, t. 1: Prusy Królewskie i Malbork w okresie staropolskim (1454– 1772). Malbork: Muzeum Zamkowe, 40–57.

Januszek-Sieradzka, A. (2021b). Kalendarz świąt i cyzjojan w datowaniu we wczesnonowożytnej dokumentacji wojskowo-skarbowej (na przykładzie rejestrów pocztów nadwornych z lat 1518–1525). Saeculum Christianum, 28, z. 1, 38–49. DOI: https://doi.org/10.21697/sc.2021.28.1.3

Januszek-Sieradzka, A. (2021c). Courtiers of Foreign Origin amongst the Horse Courtiers of King Sigismund I the Old in 1518–1526. Part One: Whether or Not, and How to Examine the National/Ethnic Attachment of the Royal Courtiers? Przegląd Historyczny, 112, z. 2, 363–375.

Kaniewska, I. (2004). Starzechowski Jan h. Nieczuja (ok. 1507–1567). W: A. Romanowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. 42. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 384–387.

Kowalska, H. (1967–1968). Kmita (Sobieński, Sobiński) Piotr z Wiśnicza h. Szreniawa (1477–1553). W: E. Rostworowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. 13. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydaw- nictwo Polskiej Akademii Nauk, 97–100.

Lubomirski, J.T. (1868). Trzy rozdziały z historii skarbowości w Polsce 1507– 1532. Kraków: nakładem autora.

Marchwińska, A. (2009). Królewskie dwory żon Zygmunta Augusta. Organizacja i składy osobowe (Rocznik TN w Toruniu 92, z. 1). Toruń: Towarzystwo Naukowe.

Marchwińska, A. (2001). Początki dworu królowej Barbary Radziwiłłówny. Przegląd Bydgoski, 12, 43–59.

Marchwińska, A. (2002). Rejestr dworu królowej Barbary (1548–1551). Studia Źródłoznawcze, 30, 81–102.

Nalewajek, A. (2011). Na królewskim dworze Jana Olbrachta. Roczniki Humanistyczne, 59, z. 2, 41–77.

Olszówka, J. (2009). „Ludzie rycerscy, dworscy i uczeni” na polskim dworze króla Aleksandra Jagiellończyka. W: A. Januszek-Sieradzka (red.), Curia Jagiellonica. Studia z dziejów dworu i kultury dworskiej w XV–XVI wieku. Lublin–Sandomierz: Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia w Sandomierzu, 45–70.

Pajewski, J. (1930). Stosunki polsko-węgierskie i niebezpieczeństwo tureckie w latach 1516–1526 (Rozprawy Historyczne TNW, t. 9, z. 3). Warszawa: Towarzystwo Naukowe Warszawskie.

Pajewski, J. (1932). Węgierska polityka Polski w połowie XVI wieku (1540– 1571). Kraków: Polska Akademia Umiejętności.

Plewczyński, M. (1985). Żołnierz jazdy obrony potocznej za panowania Zygmunta Augusta. Studia nad zawodem wojskowym w XVI w. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

Plewczyński, M. (1995–1996). Sempoliński (Sampoliński) Wojciech h. Nałęcz (zm. przed III 1526). W: H. Markiewicz (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. 36. Warszawa–Kraków: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk; Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, 249–250.

Plewczyński, M. (2004). Starzechowski Wojciech h. Nieczuja (zm. 1556). W: A. Romanowski (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. 42. Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 390–393.

Plewczyński, M. (2011). Wojny i wojskowość polska XVI wieku, t. 1: Lata 1500– 1548. Zabrze: Inforteditions.

Przezdziecki, A. (1868–1872). Jagiellonki polskie w XVI. wieku. Obrazy rodziny i dworu Zygmunta I. i Zygmunta Augusta Królów Polskich, t. 1–5. Kraków: Drukarnia Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Quirini-Popławska, D. (1973). Działalność Włochów w Polsce w I połowie XVI wieku na dworze królewskim, w dyplomacji i hierarchii kościelnej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Sucheni-Grabowska, A. (2010). Zygmunt August. Król polski i wielki książę litewski 1520–1562. Kraków: Universitas.