„Ćwicz oko i dłonie w Ojczyzny obronie”. Formy i rodzaje strojów bractw kurkowych w Polsce

Słowa kluczowe: bractwa kurkowe, kostiumologia, mundurologia, semiologia stroju

Abstrakt

Analiza historii bractw kurkowych poprzez pryzmat noszonych w bractwach strojów ukazuje przeszłość, przeobrażenia i specyfikę tych konfraterni. Wyraź­nie podkreśla ich narodowy charakter, strzeleckie korzenie i elitarny charakter. Ma to miejsce niezależnie od formy stroju: kontuszowego, munduru czy klu­bowego. Bractwa kurkowe podtrzymując dawne tradycje, patriotyzm i dzia­łalność charytatywną, kultywują także zwyczaj noszenia określonych mundu­rów i strojów, propagując także w ten sposób owe ważne treści.

Biogram autora

Lucyna Rotter, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Historyk i semiolog kultury, wykładowca uniwersytecki; kierownik i współtwórca programu dla kierunku Turystyka i Zarządzanie Dziedzictwem na Wydziale Historii i Dziedzictwa Kulturowego UPJPII w Krakowie; kierownik katedry Krajobrazu i Dziedzictwa Kulturowego, certyfikowany tutor akademicki; członek Polskiej Komisji Akredytacyjnej, członek Polskiej Akademii Nauk, w 2019 powołana do Komisji Ewaluacji Nauki przy MNiSW. Zastępca przewodniczącego kapituły Nagrody Odys i Certyfikatu Penelopa. Zajmuje się dziedzictwem materialnym i niema­terialnym ze szczególnym uwzględnieniem symboliki w kulturze euro­pejskiej. Prowadzi także badania z zakresu nauk pomocniczych historii oraz kostiumologii. Propagatorka poznawania języka symboli i znaków w kulturach, historii i sztuce. Reprezentuje dyscyplinę historia oraz nauki o kulturze i religii. Autorka 30 opracowań monograficznych oraz blisko stu artykułów opublikowanych w kraju i zagranicą. Na międzynarodo­wych i ogólnopolskich konferencjach wygłosiła ponad sto referatów.

Bibliografia

IV Kongres i 10-lecie Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich. Katowice 26 VI – 3 VII 32. (1932). Katowice.
Bartkiewicz, M. (1974). Odzież i wnętrza domów mieszczańskich w Polsce w drugiej połowie XVI i w XVII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bartkiewicz, M. (1979). Polski ubiór do 1864 roku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bąkowski, K. (1912). Ubiór polski mieszczanina krakowskiego. Kraków: Czcionkami Drukarni Literackiej w Krakowie.
Biedrońska-Słotowa, B. (2005). Polski ubiór narodowy zwany kontuszowym. Kraków 2005: Muzeum Narodowe w Krakowie.
[Czamary]. (1861). Magazyn mód i Nowości Dotyczących Gospodarstwa Domowego, 22: wkładka po s. 12.
Delowicz, J. i Kowalczyk, L. (2006). Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Żorach 1776–2006. Żory: Drukarnia Oldprint.
Dobrzycki, J. Bractwo kurkowe w dziejach i kulturze Krakowa, mps. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Dubiecki, M. (1902). Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie. Monografia historyczna. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie.
Fabiański, M. i Podlecki, J. (red.). (2000). Miniatury z Kodeksu Baltazara Behema. Kraków: Wydawnictwo „Karpaty” – Andrzej Łączyński.
Fijałkowski, M. (red.). (2000). Pilskie bractwo kurkowe. Piła: PBK „Tarcza”– Muzeum Okręgowe.
Fischer-Mirkin, T. (1999). Mowa stroju. Warszawa: Świat Książki.
Gogolewski, S. (2002). Mosińsko-Puszczykowskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. dr Tadeusza Adama Jakubiaka i jego historia. Mosina: Mosińsko-Puszczykowskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. dr. Tadeusza Jakubiaka.
Grabowski, A. (2009). Bractwo Kurkowe w dawnym Krakowie. Kraków: Jagiellonia SA.
Grupiński, E. i Pawlak, J. (2008). 362-lecie Bractwa Kurkowego we Wronkach 1646–2008. X-lecie reaktywacji 1998–2008. Poznań: Wydawnictwo „Rys”.
Gutkowska-Rychlewska, M. (1968). Historia ubiorów. Wrocław: Ossolineum.
Gwóźdź, K. (2008). Bractwo Strzeleckie w Tarnowskich Górach: historia i współczesność, Tarnowskie Góry: Kurkowe Bractwo Strzeleckie.
Gwóźdź, K. i Lichończak-Nurek, G. (2003). Bractwo Strzeleckie z Tarnowskich Gór: katalog wystaw czasowych: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Oddział „Celestat”, Kraków, od 28 czerwca do 22 sierpnia 2003 i Muzeum w Tarnowskich Górach, Tarnowskie Góry, od 5 września do 31 października 2003. Kraków–Tarnowskie Góry: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Jakubiak, T.A. (1986). Kurkowe bractwa strzeleckie w Wielkopolsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Jelonek-Litewkowa, K. (2005). Inwentarz akt Towarzystwa Strzeleckiego (Bractwa Kurkowego) w Krakowie z lat 1591–1939 (1964–2004). Kraków: Archiwum Państwowe.
Jeziorowski, T. i Jeziorkowski, A. (1992). Mundury wojewódzkie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Warszawa: Pelta.
Keubke, K.U. (2009). 1000 mundurów. Tłum. L. Erenfeicht, J. Majszczyk i S. Ratajczyk. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk.
Koehler, K. (1899). Dawne cechy i bractwa strzeleckie. Rzecz osnuta na danych o cechach i o bractwach strzeleckich w Kościanie. Poznań: Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie.
Lemańczyk, K. i Synak, M. (red.). (2006). Dawne Kurkowe Bractwa Strzeleckie w Chojnicach i na Pomorzu. Chojnice: Muzeum Historyczno-Etnograficzne.
Lichończak-Nurek, G. (1987). Prawda i legenda o srebrnym kurze Krakowskiego Towarzystwa Strzeleckiego. Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, nr 14, 113–126..
Lichończak-Nurek, G. (1993). Tradycje, zwyczaje i pamiątki Krakowskiego Bractwa Kurkowego. Kalisz.
Lichończak-Nurek, G. (1994). „Ptasie królestwo”, czyli Bractwo Kurkowe. W: R. Godula (red.), Klejnoty i sekrety Krakowa. Teksty z antropologii miasta. Kraków: Wydawnictwo Wawelskie.
Lichończak-Nurek, G. (1997). „Tam na celestacie”. Przewodnik po wystawie stałej „Z dziejów Krakowskiego Bractwa Kurkowego”. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Lichończak-Nurek, G. (1999a). Ceremoniał Krakowskiego Bractwa Kurkowego. Gazeta Antykwaryczna, 6 (39), 66–69.
Lichończak-Nurek, G. (1999b). Insygnia krakowskich marszałków kurkowych. Gazeta Antykwaryczna, 5 (38), 56–58.
Lichończak-Nurek, G. (2001). Krakowskie Bractwo Kurkowe na tle polskich i europejskich towarzystw strzeleckich. W: B. Guzik, I. Rożej i K.R. Hubicki (red.), IX Europejskie Dni Dziedzictwa. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Towarzystwa Słowaków w Polsce.
Lichończak-Nurek, G. (2008). Krakowskie bractwo kurkowe dla niepodległości Polski. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”–Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Lichończak-Nurek, G. i Satała, M. (2004). Kraków i jego Bractwo Kurkowe. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”.
Lichończak-Nurek, G. i Satała, M. (2007). Kraków i jego Bractwo Kurkowe przez 750 lat. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”.
Ludwikowski, L. i Wroński, T. (1979). Z dziejów Towarzystwa Strzeleckiego w Krakowie. Warszawa: Wydawnictwo Epoka.
Łepkowski, J. (1847). O towarzystwie Strzeleckim w Krakowie. W: tegoż, Starożytności i pomniki Krakowa. Z. 3, Kraków: W Księgarni Juliusza Wildt.
Majcherek-Węgrzynek, A. (1999). Gdzie jest srebrny kur – bezcenny relikt Tarnowskiego Bractwa Kurkowego. Cenne, Bezcenne, Utracone, nr 3(15), 4–5.
Matuszewski, D. (2000). Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Grodzisku Wielkopolskim 1646–1947. Grodziskie Zeszyty Historyczne, nr 4.
Michalski, A.J. (2000). Kurkowe Bractwa Strzeleckie – 10 lat Piechcińskiego Bractwa Kurkowego. Piechcin.
Michalski, A.J. (2005). Piechcińskie Bractwo Kurkowe 1990–2005. Koszalin: Wydawnictwo Z.P. Polimer.
Możdżeń, J. (2011). Mundury wojewódzkie a renesans polskiego stroju narodowego w epoce stanisławowskiej. Sensus Historiae, 4 (3), 11–31.
Nalewajska, L. (2010). Moda męska w XIX i na początku XX wieku, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Niechaj, M. (2003). Krakowskie Bractwo Kurkowe. Żywa tradycja. Płock: Muzeum Mazowieckie.
Orlińska-Mianowska, E. (2012). Po sarmacku – strój „narodowy” kontra „cudzoziemski”. W: I. Kąkolewski, M. Kopczyński i E. Lewczuk (red.), Pod wspólnym niebem. Rzeczypospolita wielu narodów, wyznań, kultur (XVI–XVIII w.). Warszawa: Muzeum Historii Polski.
Orłowski, T. (2005). Protokół dyplomatyczny: ceremoniał & etykieta. Warszawa: Akademia Dyplomatyczna Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Piskorz-Branekova, E. (2005). Polskie stroje ludowe. Warszawa: Sport i Turystyka–Muza.
Rostworowski, M. (red.). (1986). Polaków portret własny. Warszawa: Arkady.
Poppe, A. (1989). Szuba średniowieczna w Polsce i na Rusi. W: Szkice z dziejów materialnego bytowania społeczeństwa polskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 11–39.
Rotter, L. (2011). Leksykon strojów i mundurów bractw kurkowych w Polsce. Kraków: Avalon.
Satała, M. (2008). Krakowskie Bractwo Kurkowe na Litwie w 2007 i 2008 roku. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”.
Satała, M. (2009). Kronika panowania w krakowskim Bractwie Kurkowym AD 2008 Tadeusza Rysia „Niezłomnego” oraz marszałków Mirosława Malinowskiego i M. Trzaski. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”.
Satała, M. (2010). Jan Okoński król kurkowy Anno Domini 2009 „Wytrwały” oraz marszałkowie Kazimierz Loranc, Jan Dziura-Bartkiewicz. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”.
Sieradzka, A. (1994). Ostatni Sarmaci. Polski strój narodowy w końcu XIX i w 1. połowie XX w. W: A. Sieradzka i K. Turska (red.), Ubiory w Polsce. Materiały III Sesji Klubu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej przy Oddziale Warszawskim Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Warszawa, październik 1992. Warszawa: Wydawnictwo Kopia–Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Sieradzka, A. (2003). Tysiąc lat ubiorów w Polsce. Warszawa: Arkady.
Sieradzka, A. (2013). Kostiumologia polska jako nauka pomocnicza historii. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Sierociński, R. i Matusiak, D. (red.). (2005). Bractwa Kurkowe w Polsce. Sieradz: Wydawnictwo Prof-Art ARW.
Skalski, P. (2006). Bractwo Kurkowe w Krakowie. Kraków.
Szendzielarz, R. (2004). Z dziejów Bractwa Strzeleckiego w Mikołowie. Odrodzone Bractwo Kurkowe. Mikołów: Instytut Mikołowski.
Śliwiński, E. (2007). Leszczyńskie Bractwo Kurkowe 1627–1947. Leszno: Muzeum Okręgowe.
Tarczyński, D. (1997). Zrozumieć człowieka z wyglądu. Psychologia ubioru. Białystok: Studio Astropsychologii.
Turbasa, J. (2007). Garnitur polski. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie Bractwa Kurkowego.
Turnau, I. (1967). Odzież mieszczaństwa warszawskiego w XVIII w. Wrocław– Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Turnau, I. (1986). Ubiór jako znak. Lud, nr 70, 67–83.
Turnau, I. (1991). Ubiór narodowy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Semper–IHKM PAN.
Tyszycka, M. (1995). Polskie pasy kontuszowe. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Woźnowski, W. (1971). Literacki spór o tradycje w czasach Stanisława Augusta (Z dziejów motywu wąsów, kontusza i fraka). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie, z. 21, 27–47.
Wroński, T. (1984). Krakowskie towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe. Zarys dziejów po drugiej wojnie światowej. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Zachuta, L. (1992). Zawieszenia białej broni. O noszeniu białej broni bocznej. Kraków: Wydawnictwo „Zamiast Korepetycji”.
Żygulski, Z. (1974). Somatyczne i semiotyczne uwarunkowania mody i ubiorów. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 22, nr 1, 107–112.
Żygulski, Z. (1994). Strój jako forma symboliczna. W: A. Sieradzka i K. Turska (red.), Ubiory w Polsce. Materiały III Sesji Klubu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej przy Oddziale Warszawskim Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Warszawa, październik 1992. Warszawa: Wydawnictwo Kopia–Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Opublikowane
2020-06-30
Jak cytować
[1]
Rotter, L. 2020. „Ćwicz oko i dłonie w Ojczyzny obronie”. Formy i rodzaje strojów bractw kurkowych w Polsce. Perspektywy Kultury. 29, 2 (cze. 2020), 209-224. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2020.2902.15.