“Exercise the eye and hands in Homeland defense.” Forms and Types of the Costumes of Marksmen’s Societies in Poland

Keywords: marksmen’s societies, costume, uniform, semiology of costume

Abstract

The analysis of the history of marksmen’s societies in Poland through the prism of the costumes worn shows the history, transformations and specific­ity of these confraternities. It clearly highlights their national character, their city marksmen’s roots and elite character. This takes place regardless of the form of the outfit: the kontusz, a uniform or clubwear. The societies, main­taining their old traditions, patriotism and charitable activities, also cultivate the custom of wearing specific uniforms and outfits, thus also promoting these important meanings.

Author Biography

Lucyna Rotter, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

Historyk i semiolog kultury, wykładowca uniwersytecki; kierownik i współtwórca programu dla kierunku Turystyka i Zarządzanie Dziedzictwem na Wydziale Historii i Dziedzictwa Kulturowego UPJPII w Krakowie; kierownik katedry Krajobrazu i Dziedzictwa Kulturowego, certyfikowany tutor akademicki; członek Polskiej Komisji Akredytacyjnej, członek Polskiej Akademii Nauk, w 2019 powołana do Komisji Ewaluacji Nauki przy MNiSW. Zastępca przewodniczącego kapituły Nagrody Odys i Certyfikatu Penelopa. Zajmuje się dziedzictwem materialnym i niema­terialnym ze szczególnym uwzględnieniem symboliki w kulturze euro­pejskiej. Prowadzi także badania z zakresu nauk pomocniczych historii oraz kostiumologii. Propagatorka poznawania języka symboli i znaków w kulturach, historii i sztuce. Reprezentuje dyscyplinę historia oraz nauki o kulturze i religii. Autorka 30 opracowań monograficznych oraz blisko stu artykułów opublikowanych w kraju i zagranicą. Na międzynarodo­wych i ogólnopolskich konferencjach wygłosiła ponad sto referatów.

References

IV Kongres i 10-lecie Zjednoczenia Kurkowych Bractw Strzeleckich. Katowice 26 VI – 3 VII 32. (1932). Katowice.
Bartkiewicz, M. (1974). Odzież i wnętrza domów mieszczańskich w Polsce w drugiej połowie XVI i w XVII wieku. Wrocław–Warszawa–Kraków– Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bartkiewicz, M. (1979). Polski ubiór do 1864 roku. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
Bąkowski, K. (1912). Ubiór polski mieszczanina krakowskiego. Kraków: Czcionkami Drukarni Literackiej w Krakowie.
Biedrońska-Słotowa, B. (2005). Polski ubiór narodowy zwany kontuszowym. Kraków 2005: Muzeum Narodowe w Krakowie.
[Czamary]. (1861). Magazyn mód i Nowości Dotyczących Gospodarstwa Domowego, 22: wkładka po s. 12.
Delowicz, J. i Kowalczyk, L. (2006). Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Żorach 1776–2006. Żory: Drukarnia Oldprint.
Dobrzycki, J. Bractwo kurkowe w dziejach i kulturze Krakowa, mps. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Dubiecki, M. (1902). Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie. Monografia historyczna. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie Krakowskie.
Fabiański, M. i Podlecki, J. (red.). (2000). Miniatury z Kodeksu Baltazara Behema. Kraków: Wydawnictwo „Karpaty” – Andrzej Łączyński.
Fijałkowski, M. (red.). (2000). Pilskie bractwo kurkowe. Piła: PBK „Tarcza”– Muzeum Okręgowe.
Fischer-Mirkin, T. (1999). Mowa stroju. Warszawa: Świat Książki.
Gogolewski, S. (2002). Mosińsko-Puszczykowskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. dr Tadeusza Adama Jakubiaka i jego historia. Mosina: Mosińsko-Puszczykowskie Kurkowe Bractwo Strzeleckie im. dr. Tadeusza Jakubiaka.
Grabowski, A. (2009). Bractwo Kurkowe w dawnym Krakowie. Kraków: Jagiellonia SA.
Grupiński, E. i Pawlak, J. (2008). 362-lecie Bractwa Kurkowego we Wronkach 1646–2008. X-lecie reaktywacji 1998–2008. Poznań: Wydawnictwo „Rys”.
Gutkowska-Rychlewska, M. (1968). Historia ubiorów. Wrocław: Ossolineum.
Gwóźdź, K. (2008). Bractwo Strzeleckie w Tarnowskich Górach: historia i współczesność, Tarnowskie Góry: Kurkowe Bractwo Strzeleckie.
Gwóźdź, K. i Lichończak-Nurek, G. (2003). Bractwo Strzeleckie z Tarnowskich Gór: katalog wystaw czasowych: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Oddział „Celestat”, Kraków, od 28 czerwca do 22 sierpnia 2003 i Muzeum w Tarnowskich Górach, Tarnowskie Góry, od 5 września do 31 października 2003. Kraków–Tarnowskie Góry: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Jakubiak, T.A. (1986). Kurkowe bractwa strzeleckie w Wielkopolsce. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
Jelonek-Litewkowa, K. (2005). Inwentarz akt Towarzystwa Strzeleckiego (Bractwa Kurkowego) w Krakowie z lat 1591–1939 (1964–2004). Kraków: Archiwum Państwowe.
Jeziorowski, T. i Jeziorkowski, A. (1992). Mundury wojewódzkie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Warszawa: Pelta.
Keubke, K.U. (2009). 1000 mundurów. Tłum. L. Erenfeicht, J. Majszczyk i S. Ratajczyk. Ożarów Mazowiecki: Wydawnictwo Olesiejuk.
Koehler, K. (1899). Dawne cechy i bractwa strzeleckie. Rzecz osnuta na danych o cechach i o bractwach strzeleckich w Kościanie. Poznań: Towarzystwo Przyjaciół Nauk Poznańskie.
Lemańczyk, K. i Synak, M. (red.). (2006). Dawne Kurkowe Bractwa Strzeleckie w Chojnicach i na Pomorzu. Chojnice: Muzeum Historyczno-Etnograficzne.
Lichończak-Nurek, G. (1987). Prawda i legenda o srebrnym kurze Krakowskiego Towarzystwa Strzeleckiego. Krzysztofory. Zeszyty Naukowe Muzeum Historycznego Miasta Krakowa, nr 14, 113–126..
Lichończak-Nurek, G. (1993). Tradycje, zwyczaje i pamiątki Krakowskiego Bractwa Kurkowego. Kalisz.
Lichończak-Nurek, G. (1994). „Ptasie królestwo”, czyli Bractwo Kurkowe. W: R. Godula (red.), Klejnoty i sekrety Krakowa. Teksty z antropologii miasta. Kraków: Wydawnictwo Wawelskie.
Lichończak-Nurek, G. (1997). „Tam na celestacie”. Przewodnik po wystawie stałej „Z dziejów Krakowskiego Bractwa Kurkowego”. Kraków: Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Lichończak-Nurek, G. (1999a). Ceremoniał Krakowskiego Bractwa Kurkowego. Gazeta Antykwaryczna, 6 (39), 66–69.
Lichończak-Nurek, G. (1999b). Insygnia krakowskich marszałków kurkowych. Gazeta Antykwaryczna, 5 (38), 56–58.
Lichończak-Nurek, G. (2001). Krakowskie Bractwo Kurkowe na tle polskich i europejskich towarzystw strzeleckich. W: B. Guzik, I. Rożej i K.R. Hubicki (red.), IX Europejskie Dni Dziedzictwa. Kraków: Wydawnictwo i Drukarnia Towarzystwa Słowaków w Polsce.
Lichończak-Nurek, G. (2008). Krakowskie bractwo kurkowe dla niepodległości Polski. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”–Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.
Lichończak-Nurek, G. i Satała, M. (2004). Kraków i jego Bractwo Kurkowe. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”.
Lichończak-Nurek, G. i Satała, M. (2007). Kraków i jego Bractwo Kurkowe przez 750 lat. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”.
Ludwikowski, L. i Wroński, T. (1979). Z dziejów Towarzystwa Strzeleckiego w Krakowie. Warszawa: Wydawnictwo Epoka.
Łepkowski, J. (1847). O towarzystwie Strzeleckim w Krakowie. W: tegoż, Starożytności i pomniki Krakowa. Z. 3, Kraków: W Księgarni Juliusza Wildt.
Majcherek-Węgrzynek, A. (1999). Gdzie jest srebrny kur – bezcenny relikt Tarnowskiego Bractwa Kurkowego. Cenne, Bezcenne, Utracone, nr 3(15), 4–5.
Matuszewski, D. (2000). Kurkowe Bractwo Strzeleckie w Grodzisku Wielkopolskim 1646–1947. Grodziskie Zeszyty Historyczne, nr 4.
Michalski, A.J. (2000). Kurkowe Bractwa Strzeleckie – 10 lat Piechcińskiego Bractwa Kurkowego. Piechcin.
Michalski, A.J. (2005). Piechcińskie Bractwo Kurkowe 1990–2005. Koszalin: Wydawnictwo Z.P. Polimer.
Możdżeń, J. (2011). Mundury wojewódzkie a renesans polskiego stroju narodowego w epoce stanisławowskiej. Sensus Historiae, 4 (3), 11–31.
Nalewajska, L. (2010). Moda męska w XIX i na początku XX wieku, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Niechaj, M. (2003). Krakowskie Bractwo Kurkowe. Żywa tradycja. Płock: Muzeum Mazowieckie.
Orlińska-Mianowska, E. (2012). Po sarmacku – strój „narodowy” kontra „cudzoziemski”. W: I. Kąkolewski, M. Kopczyński i E. Lewczuk (red.), Pod wspólnym niebem. Rzeczypospolita wielu narodów, wyznań, kultur (XVI–XVIII w.). Warszawa: Muzeum Historii Polski.
Orłowski, T. (2005). Protokół dyplomatyczny: ceremoniał & etykieta. Warszawa: Akademia Dyplomatyczna Ministerstwa Spraw Zagranicznych.
Piskorz-Branekova, E. (2005). Polskie stroje ludowe. Warszawa: Sport i Turystyka–Muza.
Rostworowski, M. (red.). (1986). Polaków portret własny. Warszawa: Arkady.
Poppe, A. (1989). Szuba średniowieczna w Polsce i na Rusi. W: Szkice z dziejów materialnego bytowania społeczeństwa polskiego. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 11–39.
Rotter, L. (2011). Leksykon strojów i mundurów bractw kurkowych w Polsce. Kraków: Avalon.
Satała, M. (2008). Krakowskie Bractwo Kurkowe na Litwie w 2007 i 2008 roku. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”.
Satała, M. (2009). Kronika panowania w krakowskim Bractwie Kurkowym AD 2008 Tadeusza Rysia „Niezłomnego” oraz marszałków Mirosława Malinowskiego i M. Trzaski. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”.
Satała, M. (2010). Jan Okoński król kurkowy Anno Domini 2009 „Wytrwały” oraz marszałkowie Kazimierz Loranc, Jan Dziura-Bartkiewicz. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie „Bractwo Kurkowe”.
Sieradzka, A. (1994). Ostatni Sarmaci. Polski strój narodowy w końcu XIX i w 1. połowie XX w. W: A. Sieradzka i K. Turska (red.), Ubiory w Polsce. Materiały III Sesji Klubu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej przy Oddziale Warszawskim Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Warszawa, październik 1992. Warszawa: Wydawnictwo Kopia–Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Sieradzka, A. (2003). Tysiąc lat ubiorów w Polsce. Warszawa: Arkady.
Sieradzka, A. (2013). Kostiumologia polska jako nauka pomocnicza historii. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Sierociński, R. i Matusiak, D. (red.). (2005). Bractwa Kurkowe w Polsce. Sieradz: Wydawnictwo Prof-Art ARW.
Skalski, P. (2006). Bractwo Kurkowe w Krakowie. Kraków.
Szendzielarz, R. (2004). Z dziejów Bractwa Strzeleckiego w Mikołowie. Odrodzone Bractwo Kurkowe. Mikołów: Instytut Mikołowski.
Śliwiński, E. (2007). Leszczyńskie Bractwo Kurkowe 1627–1947. Leszno: Muzeum Okręgowe.
Tarczyński, D. (1997). Zrozumieć człowieka z wyglądu. Psychologia ubioru. Białystok: Studio Astropsychologii.
Turbasa, J. (2007). Garnitur polski. Kraków: Towarzystwo Strzeleckie Bractwa Kurkowego.
Turnau, I. (1967). Odzież mieszczaństwa warszawskiego w XVIII w. Wrocław– Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich–Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk.
Turnau, I. (1986). Ubiór jako znak. Lud, nr 70, 67–83.
Turnau, I. (1991). Ubiór narodowy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Semper–IHKM PAN.
Tyszycka, M. (1995). Polskie pasy kontuszowe. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Woźnowski, W. (1971). Literacki spór o tradycje w czasach Stanisława Augusta (Z dziejów motywu wąsów, kontusza i fraka). Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historycznoliterackie, z. 21, 27–47.
Wroński, T. (1984). Krakowskie towarzystwo Strzeleckie Bractwo Kurkowe. Zarys dziejów po drugiej wojnie światowej. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza.
Zachuta, L. (1992). Zawieszenia białej broni. O noszeniu białej broni bocznej. Kraków: Wydawnictwo „Zamiast Korepetycji”.
Żygulski, Z. (1974). Somatyczne i semiotyczne uwarunkowania mody i ubiorów. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 22, nr 1, 107–112.
Żygulski, Z. (1994). Strój jako forma symboliczna. W: A. Sieradzka i K. Turska (red.), Ubiory w Polsce. Materiały III Sesji Klubu Kostiumologii i Tkaniny Artystycznej przy Oddziale Warszawskim Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Warszawa, październik 1992. Warszawa: Wydawnictwo Kopia–Stowarzyszenie Historyków Sztuki.
Published
2020-06-30
How to Cite
[1]
Rotter, L. 2020. “Exercise the eye and hands in Homeland defense.” Forms and Types of the Costumes of Marksmen’s Societies in Poland. Perspectives on Culture. 29, 2 (Jun. 2020), 209-224. DOI:https://doi.org/10.35765/pk.2020.2902.15.