„Ty, który zszyłeś to płótno…”. Adama Zagajewskiego poszukiwanie Absolutu
Abstrakt
Poezja Adama Zagajewskiego dowodzi, jak wysoce skomplikowana bywa relacja człowieka z sacrum. Mimo świadectwa całkowitej niezależności od ustanowionych formacji, także wyznaniowych, jakie poeta dał w początkowej fazie twórczości, kiedy to określił się mianem „ateisty obydwu kościołów, / bezpartyjnego wśród partyjnych, / niewierzącego wśród wiernych, / niepewnego pośród przekonanych” (Mogę mówić tylko za siebie; List. Oda do wielości, Zagajewski 1983), w krytyce literackiej od dawna podkreślana bywa obecność w jego poezji szeroko pojmowanej sfery sacrum. Podczas lektury wierszy Zagajewskiego odbiorca ma wrażenie, że sacrum jest w nich permanentnie obecne, że poeta co rusz ociera się o figurę Absolutu, jednocześnie nie mogąc (nie potrafiąc, czasem nie chcąc) jej w pełni dojrzeć. Czytelnik odnosi nawet wrażenie, że być może jest to niemożność programowa, bowiem dla Zagajewskiego nadzwyczaj istotne znaczenie ma ruch kolisty, nieustanne krążenie wokół tej samej kwestii, konieczność ciągłego podawania w wątpliwość. Niniejszy artykuł przybliża te złożone relacje, dowodząc, że Zagajewski konsekwentnie prowadzi w swych wierszach refleksję nad figurą Absolutu, że podmiot jego wierszy poszukuje sacrum, a pytanie o Absolut zdaje się mieć dla twórcy charakter nie tylko strategii poezjotwórczej, lecz także dylematu bardzo osobistego. Poeta zmarł 21 marca 2021 r.
Bibliografia
Bodzioch-Bryła, B. (2009). Kapłan Biblioteki. O poetyckiej i eseistycznej twórczości Adama Zagajewskiego. Kraków: Wydawnictwo Ignatianum.
Bodzioch-Bryła, B. (2014). Zmierzch dialogu z transcendencją czy jego ponowoczesna transpozycja? O koligacjach sacrum z reklamą i nowymi mediami. In R. Gajewska, A. Matuszek, & B. Tomalak (eds.), O zmierzchu myśli różne. Bielsko-Biała: Wydawnictwo Naukowe ATH.
Bodzioch-Bryła, B. (2016). „– Są znaki na niebie/ – Tak, prawie same spacje”. S@crum ponowoczesne w najnowszej literaturze polskiej. Kultura – Media – Teologia, 26, Iss. 6, 25–51. DOI 10.21697/kmt. Retrieved from: http://www.kmt.uksw.edu.pl/kmt-26-absolut-nieobecny
Bodzioch-Bryła, B. (2017). Przybywając za późno… Adam Zagajewski, Trzej Królowie. In J.M. Ruszar, & D. Siwor (eds.), Zemsta ręki śmiertelnej. Interpretacje wierszy poetów XX wieku. Kraków: Instytut Myśli Józefa Tischnera – JMR Trans-Atlantyk.
Caillois, R. (1973). Żywioł i ład. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Caillois, R. (1995). Człowiek i sacrum. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
Chrząstowska, B., Wiegandtowa, E., & Wysłouch, S. (1992). Literatura współczesna. Podręcznik dla maturzystów. Poznań: Wydawnictwo Nakom.
Co poeta miał na myśli? Agam Zagajewski w V LO. Kurier Poranny (2015). Retrieved from: https://dzisiajwgliwicach.pl/trzeba-duzo-czytac-zeby-pisac -spotkanie-z-poeta/?cn-reloaded=1.
Czabanowska-Wróbel, A. (2015). Adam Zagajewski – twórczość. In P. Próchniak (ed.), Monografie w toku. Kompendium multimedialne. Strony Poezji. Retrieved from: http://stronypoezji.pl/monografie/tworczosc-1/
Dembińska-Pawelec, J. (1993). W drzewach Adama Zagajewskiego. In J. Paszek & T. Sławek (eds.), Znajomym gościńcem. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Droszkiewicz, J., (2019). Zmiana Klimatu. 10. Festiwal Literacki Zebrane. Adam Zagajewski: Jestem krytykiem obecnego rządu. Kurier Poranny, 10 października 2019. Retrieved from: https://poranny.pl/zmiana-klimatu-10-festiwal-literacki-zebrane-adam-zagajewski-jestem-krytykiem -obecnego-rzadu-zdjecia-wideo/ar/c13-14490717
Eliade, M. (1966). Traktat o historii religii. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza.
Eliade, M. (1974). Sacrum – mit – historia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
Gospel of John. Holy Bible, New International Version, NIV 1973, 1978, 1984, 2011 Biblica, Inc. Retrieved from: https://www.biblegateway.com/versions/ New-International-Version-NIV-Bible/.
Gospel of Mark. Holy Bible, New International Version, NIV 1973, 1978, 1984, 2011 Biblica, Inc. Retrieved from: https://www.biblegateway.com/versions/ New-International-Version-NIV-Bible/.
Gospel of Matthew. Holy Bible, New International Version, NIV 1973, 1978, 1984, 2011 Biblica, Inc. Retrieved from: https://www.biblegateway.com/ versions/New-International-Version-NIV-Bible/.
Forstner, D. (1990). Świat symboliki chrześcijańskiej. Warszawa: Wydawnictwo Pax.
Hani, J. (1998). Symbolika świątyni chrześcijańskiej. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Lurker, M. (1994). Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Lyszczyna, J. (1995). Adama Zagajewskiego stwarzanie świata. In E. Jędrzejko & R. Piętkowa (eds.), Konteksty. Katowice: Towarzystwo Zachęty Kultury.
Machej, Z. (1991). Nieznośna lekkość wierszy. NaGłos, Iss. 4.
Michalski, P. (2011). Co można powiedzieć? Poezja konfesyjna i konfesyjność poezji. Przekładaniec, Iss. 25. Retrieved from: www.ejournals.eu/pliki/ art/575/.
Nossol, A. (1998). Teologiczny wymiar sacrum i profanum. In S. Gajda & H.J. Sobeczko (eds.), Człowiek – Dzieło – Sacrum. Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Olędzka-Frybesowa, A. (1979). W głąb labiryntu. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Olędzka-Frybesowa, A. (1989). Patrząc na ikony. Wędrówki po Europie. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Pawelec, D. (1994). Pokolenie ’68 „na wygnaniu”. In J. Garliński, Z. Jagodziński, & J. Olejniczak (eds.), Literatura emigracyjna 1939–1989. Vol. I. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
Poulet, G. (1977). Metamorfozy czasu. Szkice krytyczne. Warszawa: PIW.
Sawicki, S. (1983). Sacrum w literaturze. In J. Gotfryd, M. Jasińska-Wojtkowska, & S. Sawicki (eds.), Sacrum w literaturze. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Shephard, J. (1991). Trading One World for Another Section 7, Page 3. Retrieved from: https://www.nytimes.com/1991/05/26/books/keeping-it-short-a-season-of-stories-trading-one-world-for-another.html.
Strömberg, R. (1998). Oczyma krytyków: Adam Zagajewski. Zeszyty Literackie, Iss. 1 (61).
Stróżewski, W. (1989). O możliwości sacrum w sztuce. In N. Cieślińska (ed.), Sacrum i sztuka. Kraków: Wydawnictwo Znak.
Walcott, D. (2002). Elegista. Gazeta Wyborcza. Retrieved from: https://wyborcza.pl/1,75410,2957120.html.
Wysłouch, S. (1997). Bunt wobec sacrum. Z problemów literatury antyreligijnej w XX wieku. In M. Jasińska-Wojtkowska & J. Święch (eds.), Religijne aspekty literatury polskiej XX wieku. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Zarębianka, Z. (1992). Poezja wymiaru sanctum: Kamieńska, Jankowski, Twardowski. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
Zagajewski, A. (1972). Komunikat. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Zagajewski, A. (1983). List. Oda do wielości. Paryż: Instytut Literacki.
Zagajewski, A. (1989). Audio recording. Retrieved from: https://voca.arizona. edu/readings-list/47/54.
Zagajewski, A. (1994). Ziemia Ognista. Poznań: Wydawnictwo a5.
Zagajewski, A. (1998a). Trzej aniołowie / Three Angels. Trans. C. Cavanagh, R. Gorczyńska, B. Ivry, & C.K. Williams. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
Zagajewski, A. (1998b). Auto Mirror. In C. Miłosz (ed.), A Book of Luminous Things: An International Anthology of Poetry. Boston: Mariner Books.
Zagajewski, A. (1999). Pragnienie. Kraków: Wydawnictwo a5.
Zagajewski, A. (2000). In Many authors, Literary Imagination: The Review of the Association of Literary Scholars and Critics 2.2, pp. 185–186. Retrieved from: https://doi.org/10.1093/litimag/2.2.185.
Zagajewski, A. (2002). Płótno. Warszawa: Wydawnictwo Zeszytów Literackich.
Zagajewski, A. (2005). Anteny. Kraków: Wydawnictwo a5.
Zagajewski, A. (2008). Eternal Enemies. Trans. C. Cavanagh. New York: Farrar, Straus and Giroux.
Zagajewski, A. (2009). Jechać do Lwowa. Warszawa: Wydawnictwo Zeszytów Literackich.
Zagajewski, A. (2011). Unseen Hand. Trans. C. Cavanagh. New York: Farrar, Straus and Giroux.
Zagajewski, A. (2014). A Defense of Ardor: Essays. New York: Farrar, Straus and Giroux.
Zagajewski, A. (2018). Asymmetry. Trans. C. Cavanagh. New York: Farrar, Straus and Giroux.
Zagajewski, A. (2019). Prawdziwe życie. Kraków: Wydawnictwo a5.
Copyright (c) 2021 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
