Przemiany kulturowe wsi z perspektywy jej autochtonów (na przykładzie nieoficjalnych wypowiedzi mieszkańców Truskolas koło Częstochowy i miejscowości okolicznych)
Abstrakt
Głównym celem artykułu jest ukazanie szeroko pojętych przemian kulturowych wsi z perspektywy jej autochtonów. Przykładowy ma teriał badawczy stanowią nieoficjalne wypowiedzi najstarszego i średniego pokolenia mieszkańców Truskolas koło Częstochowy i miejscowości okolicznych, które zgromadzono podczas prowadze nia badań terenowych w latach 2011‑2015. Wspomniany wcześniej teren eksploracji jest położony na północy województwa śląskie go, w powiecie kłobuckim. W pierwszej części artykułu zaryso wano wizerunek tradycyjnej, dawnej wsi oraz pokrótce omówiono najważniejsze przeobrażenia, jakie dokonały się na obszarach wiej skich po roku 1945, 1989 i 2004. Druga część teksu prezentuje ana lizę zgromadzonego materiału badawczego i dotyczy omówienia szeroko pojętych przemian. Poruszono m.in. kwestię ubioru, kon taktów społecznych, wyglądu domostw oraz wychowania dzieci i młodzieży. Na koniec zaprezentowano również wizerunek współ czesnego mieszkańca wsi.
Bibliografia
Bukraba‑Rylska I., Socjologia wsi polskiej, PWN, Warszawa 2008.
Gorlach K., Socjologia obszarów wiejskich. Problemy i perspektywy, Wydawni ctwo Naukowe Scholar, Warszawa 2004.
Jelonek T., Uczniowie z gimnazjów obszaru gminy Wręczyca Wielka, w: tegoż, Na melanżu czadowa nutka – leksyka gimnazjalistów z początku XXI wie‑ ku, Wyd. Episteme, Kraków 2012, s. 33‑38.
Jelonek T., Truskolasy. Dzieje wsi, jej tradycje oraz zabytki kościoła parafialnego pw. św. Mikołaja, Wyd. Gminny Ośrodek Kultury we Wręczycy Wielkiej, Wręczyca Wielka 2013.
Jelonek T., Ludowa opozycja my‑oni utrwalona w nazwach terenowych (na przykładzie mikrotoponimii Truskolas koło Częstochowy i wsi okolicznych), w: Bogactwo współczesnej polszczyzny, red. P. Żmigrodzki, S. Przęczek‑Kisielak, Wyd. Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego, Kraków 2014, s. 419‑426.
Jelonek T., O czym „mówią” nazwy terenowe?, w: Nauka prowadzi w przyszłość, red. M. Król, Wyd. AT, Kraków 2014, s. 105‑108.
Jelonek T., Miejsce i funkcja mikrotoponimów w ludowym obrazie świata (na przykładzie nazw terenowych Truskolas i wsi okolicznych w powiecie kłobu‑ ckim), w: Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Mate‑ riały konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27‑28 września 2013 r., red. M. Rak, K. Sikora, Wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków 2014, s. 323‑330.
Jelonek T., Językowy obraz świata społeczności wiejskiej zakrzepły w posesyw‑ nych nazwach terenowych (na przykładzie mikrotoponimów Truskolas koło Częstochowy i wsi okolicznych), „Onomastica” 58 (2014), s. 183‑191.
Kajdanek K., Miasto i wieś, w: Współczesne społeczeństwo polskie, red. A. Giza, M. Sikorska, PWN, Warszawa 2012, s. 139‑181.
Kała E., Kędziora M., Żerdzińska K., Gmina Wręczyca Wielka, Wyd. Gminny Ośrodek Kultury we Wręczycy Wielkiej, Wręczyca Wielka 2007.
Klekotko M., Gorlach K., Miejsce, lokalność, globalizacja. Przyczynek do prob‑ lematyki socjologii wsi (i nie tylko) w społeczeństwie ponowoczesnym, w: Ob‑ szary wiejskie w Polsce. Różnorodność i procesy zróżnicowania, red. H. Po dedworna, A. Pilichowski, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2011, s. 25‑55.
Kurek H., Zasady zapisu tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa, w: Wybór tekstów języka mówionego mieszkańców Krakowa, red. B. Dunaj, Skrypty uczelniane nr 332, Uniwersytet Jagielloński, Instytut Filologii Polskiej, Kraków 1979, s. 15‑16.
Kurek H., Przemiany językowe wsi regionu krośnieńskiego. Studium socjolingwi‑ styczne, Wyd. TAiWPN Universitas, Kraków 1995.
Kurek H., Przemiany społeczno‑ekonomiczne w Polsce a zmiany językowe, „Z polskich studiów slawistycznych”, seria 9, „Językoznawstwo”: Prace na XII Międzynarodowy Kongres Slawistów w Krakowie 1998, s. 169‑174.
Kurek H., Wiejskie korzenie a problemy kulturowej tożsamości, w: Język w śro‑ dowisku wiejskim. W 110. Rocznicę urodzin Profesora Eugeniusza Pawłow‑ skiego, t. I, red. M. Mączyński, E. Horyń, Wyd. Collegium Columbinum, Kraków 2014, s. 105‑114.
Kurek H., Tożsamość kulturowa polskiej wsi w epoce globalizacji i przemian społeczno‑ekonomicznych, w: Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27‑ 28 września 2013 r., red. M. Rak, K. Sikora, Wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków 2014, s. 45‑54.
Kurek H., Przemiany leksyki gwarowej na Podkarpaciu, Wydawnictwo TAiWPN Universitas,Kraków 2003.
Leśniak‑Moczuk K., Przemiany wiejskich społeczności lokalnych w odniesieniu do miasta. Studium zmiany systemowej, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskie go, Rzeszów 2008.
Lubaś W., Dialektologia miejska. Przedmiot. Zakres. Metody, „Język Polski” 63 (1983), z. 4‑5, s. 268‑284.
Mrózek R., Nazwy terenowe, w: Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska‑Feleszko, Wyd. IJP PAN, Kraków 2005, s. 231‑257.
Ożóg K., Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku. Wybrane zagadnienia, Wyd. Stowarzyszenie Literacko‑Artystyczne „Fraza”, Rzeszów 2001.
Ożóg K., Konteksty kulturowe współczesnej wsi, „Gwary dziś”, t. 4 (2007): Kon‑ teksty dialektologii, s. 213‑220.
Ożóg K., Zmiany we współczesnym języku polskim i ich kulturowe uwarunko‑ wania, „Język a Kultura”, t. 20 (2008), s. 59‑79.
Pelcowa H., Przeszłość w językowym obrazie świata współczesnej wsi, w: Prze‑ szłość w językowym obrazie świata, red. A. Pajdzińska, P. Krzyżanowski, Wyd. UMCS, Lublin 1999, s. 253‑267.
Pelcowa H., Dialektologia wobec wyzwań XXI wieku, w: Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedy‑ kowana Profesorowi Karolowi Dejnie, red. S. Gala, Wyd. Łódzkie Towarzy stwo Naukowe, Łódź 2002, s. 383‑392.
Pelcowa H., Społeczne uwarunkowania gwar ludowych, w: Języki słowiańskie w ujęciu socjolingwistycznym. Prace przygotowane na XV Międzynarodowy Kongres Slawistów Mińsk 2013, red. H. Kurek, Wyd. Księgarnia Akademi cka, Kraków 2012, s. 183‑194.
Pelcowa H., Tekst gwarowy – oral history w perspektywie etnolingwistycznej, w: Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Materiały konfe‑ rencji naukowej „Gwara i tekst” Kraków, 27‑28 września 2013 r., red. M. Rak, K. Sikora, Wyd. Księgarnia Akademicka, Kraków 2014, s. 113‑122.
Pelcowa H., Ludowa wizja świata a problem normy gwarowej we współczes‑ nej polszczyźnie, w: Język w środowisku wiejskim. Gwara – społeczeństwo‑kultura, t. II, red. E. Rudnicka‑Fira, M. Błasiak‑Tytuła, Wyd. Collegium Columbinum, Kraków 2014, s. 227‑239.
Pilecka L., Roszak B., Wrzesiński S., 2008, Truskolasy dawniej i dziś, Wyd. Ze spół Szkół im. S. Ligonia w Truskolasach, Truskolasy 2008.
Sikora K., Grzeczność językowa wsi, cz. 1: System adresatywny, Wyd. Uniwersy tetu Jagiellońskiego, Kraków 2010.
Topolińska Z., Charakter i dynamika językowych procesów integracyjnych w po‑ wojennej Polsce, „Socjolingwistyka” 9 (1990), s. 29‑35.
Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 3, red. S. Dubisz, PWN, Warszawa 2003.
Copyright (c) 2017 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
