Identyfikacja genderowa w rosyjskim dyskursie kulturowym
Od średniowiecza po oświecenie
Abstrakt
Tematem artykułu jest proces transformacji wyobrażeń o genderowej tożsamości przedstawiony na przykładzie rosyjskiej kultury od XVI do początków XVIII w. Głównym celem pracy jest analiza i opis specyfiki ówczesnych wyobrażeń na temat cech płciowych mężczyzny i kobiety, a także procesu stanowienia autonomicznego dyskursu żeńskiego. Zdaniem autorów niniejszego badania, tożsamość mężczyzny i kobiety z punktu widzenia przynależności do domu (rodu, rodziny) jako całości, właściwa dla kultury tradycyjnej, nie zakładała samodzielnej genderowej tożsamości, a jedynie tożsamość funkcjonalną. Jednocześnie, utrwalenie funkcji żony oraz męża, jak również służących i dzieci (Domoustroj), prowadziło do tego, że obyczaj uzyskał charakter normatywny, na skutek czego każda z takich funkcji uzyskała samodzielność w świetle prawa. Z jednej strony czyni to możliwym przeniesienie trójczłonowej struktury domu (jako systemu powiązanych funkcji ojca, żony oraz dzieci/służących) na inne społeczno-kulturowe fenomeny, jak choćby na państwo, przykładem czego są idee A. Kurbskiego (państwo jako trójczłonowa relacja car – doradcy – naród). Zarazem staje się możliwe rozpatrywanie poszczególnych funkcji w oderwaniu od płci lub całkowite pominięcie niektórych funkcji w systemie społecznym. Przykładem tego jest podejście reprezentowane przez cara Iwana Groźnego, chociaż ogólnie zachowuje on jeszcze tradycyjne wzorce generujące sensy kulturowe, postrzegając państwo jako dwuczłonową strukturę car – poddani. Usamodzielnienie funkcji społecznych w dalszej perspektywie czasowej pozwala na kształtowanie niezależnych żeńskich obrazów w XVII w. – w postaci czy to nauczających działaczek religijnych, jak Morozowa lub Urusowa, czy też księżnej Sofii. Następnie, już na początku wieku XVIII, miało dojść do całkowitego przeformatowania sfery kulturowej – od tego momentu można mówić o samodzielnym żeńskim dyskursie, jak również o dyskursie męskim. W drugiej połowie XVIII w. mężczyzna i kobieta są już postrzegani w ramach dwóch autonomicznych – żeńskiego i męskiego – dyskursów, chociaż M. Szczerbatow uznaje taką tendencję za skutek upadku obyczajów.
Bibliografia
Alferov, A.D. i Gruzinskij, A.E. (1907). Russkaya literatura XVIII veka. Khrestomatiya [The Russian literature of the XVIII century. Reader]. Moscow: Shkola.
Buslaev, F.I. (1990). Ideal'ny'e zhenskie kharaktery' Drevnej Rusi [Ideal female characters of Ancient Russia]. W: F.I. Buslaev, O literature. Issledovaniya. Stat'i [On Literature. Researches. Articles]. Moscow: Khudozhestvennaya literatura, 262–293.
Chumakova, T.V. (2004). Tradiczii zhenskoj svyatosti v russkoj kul'ture XI– XVII vv. [The tradition of female sanctity in the Russian culture of the XI– XVII centuries]. Vestnik SPbGU, t. 4, 24–30.
Dolgorukaya, N. (1913). Svoyeruchnyye zapiski knyagini Natal’i Borisovny Dolgorukoy, docheri g. fel'dmarshala grafa Borisa Petrovi [Handwritten notes of Princess Natalya Borisovna Dolgoruka, daughter of Mr. Field Marshal Count Boris Petrovich Sheremetyev]. Sankt Petersburg: Tipografiya “Sirius”.
Ikonnikov, B.C. (1874). Russkaya zhenshhina nakanune reformy' Petra Velikogo i posle nee [Russian woman on the eve of the reform of Peter the Great and after her]. Kiev: Tipografiya imperatorskogo universiteta.
Ikonnikov, V.S. (1897). Znachenie czarstvovaniya Ekateriny' II [The Significance of the reign of Catherine II]. Kiev: Tipografiya imperatorskogo universiteta.
Kolesov, V.V. i Rozhdestvenskaya, V.V. (red.). Domostroy (2007). Wydanie trzecie. Leningrad: Nauka.
Likhachev, D.S. (1987). Chelovek v kul'ture Drevnej Rusi [Man in the culture of Ancient Russia] [Selected works in 3 vol.]. Leningrad: Khudozhestvennaya literatura, 3–165.
Lotman, Y.M. (1992). O semiosfere [Universe of the mind]. W: Y.M. Lotman, Izbranny'e stat'i v trekh tomakh [Selected articles in 3 vol.]. T. 1. Stat'i po semiotike i topologii kul'tury'. Tallinn: Aleksandra.
Lurie, Y.S. i Rykov, J.D. (red.). (1993). Perepiska Ivana Groznogo s Andreem Kurbskim [Correspondence of Ivan The Terrible with Andrei Kurbsky]. Moscow: Nauka.
Pushkareva, N.L. (1989). Zhenshhiny' Drevnej Rusi [Women of Ancient Russia]. Moscow: My'sl'.
Pushkareva, N.L. (1996). Zhenshhiny' Rossii i Evropy' na poroge Novogo vremeni [Women of Russia and Europe on the threshold of Modern times]. Moscow: Izdatel'stvo IE'A RAN.
Romanov, B.A. (2002). Lyudi i nravy' Drevnej Rusi: Istoriko-by'tovy'e ocherki XI–XIII vv. [People and customs of Ancient Russia: historical and everyday life of the XI–XIII centuries]. Moscow: Territoriya.
Shcherbatov, M.M. (1858). O povrezhdenii nravov v Rossii [On the corruption of morals in Russia]. W: „O Povrezhdenii nravov v Rossii” knyazya
M. Shherbatova i „Puteshestvie” A. Radishheva s predisloviem Iskandera [„On the Corruption of morals in Russia” Prince M. Shcherbatov, and „Journey” Radishcheva A. with a Preface by Iskander]. London: Trubner & Co, 15–114.
Slovo Daniila Zatochnika po redakcziyam XII i XIII vv. i ikh peredelkam [The Word of Daniel The Exile to the editors of the XII and XIII centuries and their alterations] (1932). W: Pamyatniki drevnerusskoj literatury'. T. 3 [Monuments of ancient Russian literature, vol. 3]. Leningrad: AN SSSR. Snisarevsky, P.V. (1983). Otnoshenie k zhenshhine v pamyatnikakh russkogo srednevekov`ya (XI–XV vv.) [Attitude towards women in the monuments of the Russian middle ages (XI–XV centuries)]. W: Istoriograficheskie i istoricheskie problemy` russkoj kul'tury' [Historiographical and historical problems of Russian culture]. Moscow: Institut Istorii SSSR, AN SSSR, 26–46.
Solonenko, L.V. (2006). Poe'tika drevnerusskikh zhenskikh zhitij [Poetics of old Russian women’s lives] [PhD text]. Vladivostok: Dalnievostochnyj Gosudarstviennyj Universitet.
Copyright (c) 2021 Akademia Ignatianum w Krakowie
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
