Ubiory, ludzie i sieci społeczne w „Regestrze a spisku wszystkich rzeczy pańskich” podskarbiego koronnego Mikołaja Szydłowieckiego z 1525 roku
Abstrakt
Artykuł został oparty na archiwalnym inwentarzu mobiliów (ubiorów, tkanin, dodatków, wyrobów ze złota i srebra) Mikołaja Szydłowieckiego, podskarbiego wielkiego koronnego (1515–1532), kasztelana sandomierskiego (1515), starosty radomskiego (1507–1532), olsztyńskiego (1523). Nie jest to tylko wykaz tego, co podskarbi ma, ale także rejestr tego, co miał, a co już nie jest w jego posiadaniu z powodu tak przeróbek odzieży, jak i na skutek przekazywania ruchomości innym osobom. To ważna właściwość tego inwentarza, która w znacznej mierze decyduje o jego unikatowości. Rejestr ten ma charakter spisu aktualnego i praktycznie użytkowanego, a nie jedynie dokumentacyjnego. Zasób ujętych w rejestrze informacji jest więc znacząco szerszy niż zazwyczaj w przypadku ruchomości mobiliów, zwłaszcza w kontekście historii poszczególnych przedmiotów, określanej w literaturze socjologicznej jako „życie rzeczy”. Dobrze uchwytne jest nadawanie im „drugiego życia”, czyli przekształcanie gotowych ubiorów poprzez ich prucie i ponowne wykorzystywanie poszczególnych części do naprawy, wykończenia czy ozdobienia innych części garderoby. Drugi z tych aspektów to wykorzystywanie ubiorów i tkanin w stosunkach międzyludzkich, tworzeniu i utrzymywaniu sieci społecznych, budowaniu relacji klientalnych, a w końcu korzystanie z nich w propagandzie własnej pozycji i prestiżu. Łącznie w inwentarzu Mikołaja Szydłowieckiego zostało wymienionych 160 gotowych ubiorów i tekstylnych dodatków. Spośród wszystkich ujętych w tym rejestrze ubrań w posiadaniu podskarbiego pozostawało 109, czyli 68%. Z 51 ubiorów (32%), które nie należały już do Szydłowieckiego, 49 zostało podarowanych, a dwa pożyczone innym osobom. Z owych 160 ujętych w rejestrze 17 (10,5%) pochodziło z podarunków dla podskarbiego. „Drugie życie” otrzymało 12 ze 160 ubiorów spisanych w rejestrze (7,5%).
Bibliografia
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie,
Archiwum Skarbu Koronnego, Oddział 85, sygn. 13
Rachunki Królewskie, sygn. 51, 54 Zbiór Popielów, sygn. 458
Barański, J. (2007). Świat rzeczy. Zarys antropologiczny. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Błaszczyk, M. (2021). Spór o humanistykę nieantropocentryczną. Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria, nr 3, 115-126. DOI: 10.24425/pfns.2021.138103.
Domańska, E. (2008). Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami. Kultura Współczesna, nr 3, 9-21.
Dumanowski, J. (2006). Świat rzeczy szlachty wielkopolskiej w XVIII wieku. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
Dworzaczek, W. (1978). Odrowąż Stanisław ze Sprowy. W: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 23. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 556-559.
Ferenc, M. (2021). Foreigners amongst the horse courtiers of Duke Sigismund Jagiellon: a contribution to the problem of ethnicity of the court. Przegląd Historyczny, t. 112, nr 2, 325-362.
Gańko, A. (2018). Rzeczy opowiedziane. Przyczynek do antropologii rzeczy. Etnografia. Praktyki, Teorie, Doświadczenia, t. 5, 195-208.
Hartleb, K. (1917). Jan z Ocieszyna Ocieski. Jego działalność polityczna i dyaryusz podróży do Rzymu (1501-1548). Lwów: Towarzystwo dla Popierania Nauki Polskiej.
Klonder, A., Główka, D. (2003). Inwentarze mienia z badaniach kultury Europy od średniowiecza po nowożytność. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 51, nr 2, 157-176.
Kopytoff, I. (2004). Kulturowa biografia rzeczy: utowarowienie jako proces. W: M. Kempny i E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 249-274.
Krajewski, M. (2008). Ludzie i przedmioty – relacje i motywy przewodnie. W: J. Kowalewski, W. Piasek i M. Śliwa (red.), Rzeczy i ludzie. Humanistyka wobec materialności. Olsztyn: Instytut Filozofii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, 131-152.
Krajewski, M. (2010). Sposoby życia przedmiotów. O trwałości dóbr materialnych. Kultura i Społeczeństwo, t. 54, nr 1, 17-34.
Krajewski, M. (2012). Style życia przedmiotów. Zarys koncepcji. W: A. Jawłowska, W. Pawlik i B. Fatyga (red.), Style życia, wartości obyczaje. Stare tematy, nowe spojrzenia. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 49-70.
Krajewski, M. (2013). Są w życiu rzeczy… Szkice z socjologii przedmiotów. Warszawa: Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana.
Lubczyński, M., Pielas J. (2014). Szydłowiecki Piotr. W: A. Romanowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 49. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 576-578.
Lubczyński M. (2019). Tęczyński Jan. W: A. Romanowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 49. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 410-413.
Molenda, M. (2012). Splendide vestitus. O znaczeniu ubiorów na królewskim dworze Jagiellonów w latach 1447-1572. Kraków: Towarzystwo Naukowe Sociestas Vistulana.
Morka, M. (2006). Sztuka dworu Zygmunta I Starego. Treści polityczne i propagandowe. Warszawa: Argraf.
Nabiałek, K. (2014). Szydłowiecki Mikołaj. W: A. Romanowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 49. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, 566-574.
Olsen, B. (2013). W obronie rzeczy. Archeologia i ontologia przdmiotów, tłum. B. Shallcross. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
Pielas, J. (2015). Inwentarze pośmiertne ruchomości szlachty sandomierskiej z XVII-XVIII wieku – problemy metodologiczne przygotowywanej edycji źródłowej. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 63, nr 4, 629-635.
Pociecha, W. (1937). Chodecki Stanisław. W: W. Konopczyński (red.), Polski słownik biograficzny, t. 3. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 352-354.
Pośpiech, A. (1992). Pułapka oczywistości. Pośmiertne spisy ruchomości szlachty wielkopolskiej z XVII wieku. Warszawa: Letter Quality; IAiE PAN.
Quirini-Popławska, D. (1970). Kretkowski Mikołaj. W: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 15. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 284.
Quirini-Popławska, D. (2007). Funkcja polityczno-propagandowa podarunków w późnym średniowieczu i renesansie. W: D. Quirini-Popławska (red.), Mare apertum. Przepływ idei, ludzi i rzeczy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 222-236.
Sieradzka, A. (2013). Kostiumologia polska jako nauka pomocnicza historii. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
Sikora, F. (1981). Pilecki Jan. W: E. Rostworowski (red.), Polski słownik biograficzny, t. 26, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 260-262.
Sikora, F. (2017). Dybacze-Czuryłowie herbu Radwan w XV-XVI w. W: W. Bukowski, A. Gąsiorowski i G. Rutkowska (red.), F. Sikora, Małopolskie późne średniowiecze: ludzie i instytucje. Wybór pism. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 253-279.
Turnau, I. (1999). Słownik ubiorów . Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w. Warszawa: Semper.
Turska, K. (2004). Garderoba jako przejaw gustu, stanu majątkowego i statusu społecznego w XVI wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, t. 52, nr 2, 207-216.
Wyczański, A. (1990). Między kulturą a polityką. Sekretarze królewscy Zygmunta Starego (1506-1548). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Wyszyńska, A. (2013). Ubiór w kulturze późnego średniowiecza i wczesnego renesansu – stan i metodologia badań. W: A. Kubica i Ł. Jańczyk (red.), Meandry historii. Starożytność, średniowiecze, nowożytność. Referaty wygłoszone na XX Ogólnopolskim Zjeździe Historyków Studentów w Katowicach. Kraków: Wydawnictwo Avalon, 127-140.
Copyright (c) 2023 Perspektywy Kultury
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor, zgłaszając swój artykuł, wyraża zgodę na korzystanie przez Wydawnictwo Uniwersystet Ignatianum z utworu na następujących polach eksploatacji:
- utrwalania utworu w formie papierowej, a także na nośniku cyfrowym lub magnetycznym;
- zwielokrotnienia utworu dowolną techniką, bez ograniczenia ilości wydań i liczby egzemplarzy;
- rozpowszechniania utworu i jego zwielokrotnionych egzemplarzy na jakimkolwiek nośniku, w tym wprowadzenia do obrotu, sprzedaży, użyczenia, najmu;
- wprowadzenia utworu do pamięci komputera;
- rozpowszechniania utworu w sieciach informatycznych, w tym w sieci Internet;
- publicznego wykonania, wystawienia, wyświetlenia, odtworzenia oraz nadawania i reemitowania, a także publicznego udostępniania utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym.
Wydawca zobowiązuje się szanować osobiste prawa autorskie do utworu.
