Odpowiednie dać rzeczy… imię :

Agnieszka Myszka

doi:10.35765/pk.2024.4401.010

Agnieszka Myszka Uniwersytet Rzeszowski https://orcid.org/0000-0002-1324-7948

DOI: https://doi.org/10.35765/pk.2024.4401.010

Słowa kluczowe: chrematonimia, antropomorfizacja, zwrot ku rzeczom, imiona przedmiotów

Abstrakt

Artykuł rozwija filozofię „zwrotu ku rzeczom”, obecną w dyskursie naukowym od początku stulecia. Jednym z przejawów antropomorfizowania rzeczy jest nadawanie im imion jednostkowych. W artykule analizowano przyczyny powstawania takich nazw, pokazano ich przykłady (imiona samochodów, zabawek, komputerów, instrumentów muzycznych i sprzętu AGD), omówiono motywację nazewniczą (zależną od typu desygnatu), przeanalizowano środki językowe wykorzystywane do ich tworzenia. Imiona nadawane rzeczom łączy to, że są nieoficjalne, jednodesygnatowe, silnie nacechowane emocjonalnie. Ich tworzywem genetycznym najczęściej są imiona osobowe, ale mogą one być tworzone również od apelatywów i innych klas nazw własnych. Główną funkcją tych onimów nie jest desygnacja, ale wyrażanie emocji.

Biogram autora

Agnieszka Myszka, Uniwersytet Rzeszowski

Dr hab. prof. UR, językoznawca i logopeda, autorka monografii: Toponimia powiatu strzyżowskiego (2008), Urbanonimia Rzeszowa. Językowo-kulturowy obraz miasta (2016), współautorka książki Nazwy ulic Rzeszowa. Historia i współczesność (2012; współautor: Piotr Wisz) i podręcznika akademickiego Na tropach przeszłości języka. Fonetyka (2013; współautor: Małgorzata Kułakowska); zainteresowania badawcze: onomastyka, ze uwzględnieniem nazw osobowych (antroponimów), nazw miejsc (toponimów) oraz chrematonimów; poza tym w artykułach porusza zagadnienia z zakresu historii języka, dialektologii, dydaktyki uniwersyteckiej, a także ortofonii i problemów komunikacyjnych współczesnych Polaków. Redaktorka dziesięciu tomów zbiorowych i autorka kilkudziesięciu artykułów naukowych publikowanych w czasopismach w kraju i za granicą.

Bibliografia

Barański J. (2007). Świat rzeczy. Zarys antropologiczny, Kraków: UJ.

Bartmiński J. (1999). Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, w: Językowy ob-raz świata, red. J. Bartmiński, Lublin: UMCS, s. 103–120.

Breza E. (1998). Nazwy obiektów i instytucji związanych z nowoczesną cywilizacją (chrema-tonimy), w: Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warsza-wa-Kraków: PAN, s. 343–361.

Bubak J. (1993). Księga naszych imion, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.

Buczyński M. (1982). Nazwy własne pojazdów komunikacyjnych w Polsce (ujęcie próbne), „Zeszyty Naukowe UG: Prace Językoznawcze”, t. 8, s. 181–187.

Domańska E. (2008). Humanistyka nie-antropocentryczna a studia nad rzeczami, „Kultura Współczesna”, nr 3(57), s. 9–21.

Doroszewicz K. (2013). Z imieniem przez życie, Warszawa: Wyd. Naukowe SCHOLAR.

Dziurda-Multan A. (2008). Dziecięce sposoby tworzenia nazw, Lublin: KUL.

Gałkowski A. (2011). Chrematonimy w funkcji kulturowo-użytkowej, Łódź: UŁ.

Grzenia J. (2002). Słownik imion, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Kaleta Z. (1998). Teoria nazw własnych, w: Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa-Kraków: PAN, s. 15–36.

Kij M. (2021). Wpływ nowych mediów na onomastyczne wybory młodzieży (na przykładzie antroponimii nieoficjalnej), „Obszary polonistyki” 5, Rzeszów: UR, s. 107–118.

Kij M. (2023). Onimiczne kreacje dzieci w wieku przedszkolnym (na przykładzie nazw zaba-wek), niepublikowana rozprawa doktorska napisana na Uniwersytecie Rzeszowskim.

Kosyl C. (1983). Forma i funkcja nazw własnych, Lublin: UMCS.

Kosyl C. (2001). Chrematonimy, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin: UMCS, s. 447–452.

Malec M. (1998). Nazwy indywidualne – imiona, w: Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa-Kraków: PAN, s. 97–118.

Malec M. (2004). Nazwy osobowe – ich rodzaje, pochodzenie, funkcje, w: Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej, red. R. Mrózek, Katowice: UŚ, s. 47–63.

Mańczak W. (2002). Najstarszy i największy problem onomastyki: istota nazw własnych, w: Toponimia i oronimia, red. A. Cieślikowa, B. Czopek-Kopciuch, Kraków: PAN, s. 25–30.

Mrózek R. (2004). Nazwy własne jako przedmiot badawczy onomastyki, w: Nazwy własne w języku, kulturze i komunikacji społecznej, red. tenże, Katowice: UŚ, s. 9–19.

Mrózek R. (2006). Apelatywna sfera językowa a sfera onimiczna – przed- i poglobalizacyjny problem onomastyki, w: Onimizacja i apelatywizacja, red. Z. Abramowicz, E. Bogda-nowicz, Białystok: UwB, s. 153–163.

Myszka A. (2019). Motywy nominacyjne i mechanizmy językowe wykorzystywane przy two-rzeniu jednostkowych imion dla samochodów osobowych, w: Nazwy własne w języku, literaturze i kulturze. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Zofii Abramowicz, red. A. Rygorowicz-Kuźma, K. Rutkowski, Białystok: UwB, s. 465–488.

Oronowicz Kida E. (2018). Dzik jedzie na Dziku, czyli nieoficjalne porejonimy w komunika-cji potocznej mieszkańców województwa podkarpackiego, w: Kultura komunikacji po-tocznej w językach słowiańskich, red. A. Piotrowicz, M. Witaszek Samborska, K. Skibiński, Poznań: UAM, s. 245–252.

Rutkowski M. (2011). Problem funkcji nazw własnych w onomastyce. Przegląd stanowisk, „Conversatoria Linguistica” IV, s. 54–65.

Rzetelska Feleszko E. (2006). W świecie nazw własnych, Warszawa–Kraków: Ossolineum.

Skowrońska M. (2009). Drugie życie przedmiotów. Second hand jako zjawisko społeczne, Poznań: UAM.

Taszycki W. (1925). Najdawniejsze polskie imiona osobowe, Kraków; [przedruk w:] Rozpra-wy i studia polonistyczne I, Wrocław 1958, s. 32–148.

Tomasik P. (2018). Zdzichu i Stiopa ‒ koledzy z parkingu. O inkorporacyjnej funkcji imion samochodów, „Acta Onomastica” LIX, s. 235–243.

Tomecka-Mirek A. (2007). Najmłodsi użytkownicy polszczyzny i ich onomastyczne wybory. Jak dzieci w wieku przedszkolnym nazywają swoje zabawki, w: Nowe nazwy własne – nowe tendencje badawcze, red. A. Cieślikowa, B. Czopek-Kopciuch, K. Skowronek, Kraków: PAN, s. 529–540.

Waszczyńska K. (2016). Przedmowa, w: Ludzie w świecie przedmiotów. Przedmioty w świe-cie ludzi. Antropologia wobec rzeczy, red. A. Rybus, M.W. Kornobis, Warszawa: UW, s. 9–18.

Waytz A., Epley N., Cacioppo J.T. (2010). Social Cognition Unbound: Insights Into Anthro-pomorphism and Dehumanization, DOI: 10.1177/0963721409359302; https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4020342/ [dostęp: wrzesień 2023].

Wykaz źródeł:

https://nowoczesnydom.onet.pl/a/dlaczego-nadajemy-imiona-sprzetom-domowym#produkty

https://psychosfera.net/psychologia-antropomorfizacji-czyli-dlaczego-nazywamy-samochody-i-huragany/

https://zapytaj.onet.pl/Category/007,019/2,17642165,Pomozesz_wybrac_mi_imie_dla_komputera_.html

https://zapytaj.onet.pl/Category/002,018/2,22759292,Jak_ma_na_imie_twoj_komputer_.html:

https://justpaste.it/informacje-historie-i-ciekawostki

https://zapytaj.onet.pl/Category/001,004/2,20825903,Jak_nazwac_swoja_gitare_.html

https://joemonster.org/art/33432/

https://ciekawostki.online/ciekawostki/644/o-skrzypcach/?utm_content=cmp-true

https://zapytaj.onet.pl/Category/019,004/2,25819173,Gitarzysto_Jak_nazwales_swoja_gitare.html

https://zapytaj.onet.pl/Category/019,004/2,9425385,Jak_nazwac_gitare_.html

https://zapytaj.onet.pl/Category/020,010/2,2727429,Jak_nazwac_gitare.html